«У шклоўскай калоніі ўсе ведаюць, хто забіў Вітольда Ашурка». Былы палітвязень – пра ПК № 17
Віктар Пархімчык трапіў за краты ўвосень 2020-га за тое, што раскідваў самарэзы на дарозе і тым самым спрабаваў перашкодзіць руху спецтранспарту памежных войскаў. Год мянчук правёў у ПУАТ № 45 у Берасцейскай вобласці. Уражанні вязня ад «хіміі» мы публікавалі раней. У траўні 2022 года Віктару змянілі рэжым і перавялі ў ПК № 17 у Шклоў. Другая частка аповеду былога палітычнага вязня – пра калонію, у якой забілі Вітольда Ашурка.
«Чым страшнейшы экстрэміст, тым бліжэй да камеры»
Віктара Пархімчыка этапавалі ў Шклоў у сярэдзіне траўня 2022 года пасля суда за нібыта парушэнне рэжыму адбывання пакарання ў ПУАТ № 45.
У калоніі вязні жылі ў бараках, усе разам у адным вялікім памяшканні. У адрозненне ад «хіміі», у калоніі атрад быў больш шматлюдны – больш за 70 чалавек.
Віктар адразу сутыкнуўся з асаблівым стаўленнем да «палітычных» – на робах ім нашывалі адмысловыя жоўтыя біркі, некаторых клалі спаць пад камеру назірання:
«Чым страшнейшы экстрэміст, тым бліжэй да камеры. Я ляжаў пад самай камерай. Думаю, гэта звязана з тым, што мяне перавялі з «хіміі» за парушэнні, таму я экстрэміст у квадраце».
Працаваць Віктара паставілі на пашыў абутку. Звычайна гэта былі чаравікі для зняволеных і міліцыі. Энтузіязму ў працы, гэтак жа, як на «хіміі», палітвязень не праяўляў, але хадзіў на «промку», бо там можна было пачувацца вальней, чымся ў атрадзе.
«Было больш месца, можна было схавацца і з некім паразмаўляць не пад пільным вокам аператыўніка, – распавядае Віктар. – Але размаўляць трэба было акуратна: калі маеш стасункі «не з тымі» людзьмі, хутка можаш атрымаць рапарт, што не пагаліўся ці не павітаўся. Хоць я іх і так атрымаў за тры месяцы з дзясятак. Дзеля параўнання – са мною сядзелі звычайныя крымінальнікі з 1990-х гадоў без адзінага спагнання».
«У вольны час вязняў вучаць наладжваць сямейныя стасункі»
У вольны час з вязнямі вялася выхаваўчая праца. Склікалі ў актавую залу, чыталі даклады, лекцыі. Напрыклад, як ладзіць сямейныя стасункі ці пра шкоду ад наркаманіі.
«Я не слухаў тых лекцыяў, бо не меў праблемаў ні з алкаголем, ні з наркотыкамі, – кажа Віктар. – Сям’я ў мяне таксама добрая».
Самі вязні таксама былі павінныя рыхтаваць даклады на розныя тэмы. Наш суразмоўца пагадзіўся толькі аднойчы – распавесці пра Уладзіміра Карвата:
«Гэты герой быў ужо ў незалежнай Беларусі, ён не выдуманы камуністычнаю прапагандаю, не быў звязаны з нейкай ідэалогіяй, сапраўды здзейсніў подзвіг. А больш я ў гэтым не браў удзелу. Увогуле, пра такіх, як я, там кажуць «атрыцалава», бо я не выказваў ініцыятывы на розныя бессэнсоўныя дзеянні, і калі мне іх навязвалі, то я «пятляў», як кажуць у крымінальным асяродку. Думаю, гэта была адна з прычынаў, чаму я так часта трапляў у ШІЗА. Але ну не магу я быць рабом».
Глядзець прапаганду з абавязкова расплюшчанымі вачыма, як на «хіміі», у калоніі ніхто не прымушаў, зазначае Віктар.
«Прыязджаюць сваякі да вязня – і да паўлінаў адразу трапляюць»
У шклоўскай калоніі ў зоне для спатканняў ёсць жывы куток – там жывуць два паўліны і папугай. Але Віктару іх пабачыць не давялося: спатканняў яго пазбавілі адразу, як толькі «заехаў».
«Уявіце: прыязджаюць сваякі да вязня – і да паўлінаў адразу трапляюць. Ну проста райскае месца, – смяецца наш суразмоўца. – Я іх не бачыў, але з ШІЗА добра чуў, як гэтыя птушкі крычаць. Было забаўна і экзатычна сядзець у ШІЗА пад крыкі паўлінаў».
«Палітычных» у Шклове шмат, кажа Віктар (69, паводле Праваабарончага цэнтру «Вясна»). Пры гэтым некаторыя нашыўку «экстрэміста» атрымоўвалі выпадкова:
«Адзін з вязняў ехаў п’яны на ровары і ўехаў у міліцэйскую машыну. Звычайны вясковы хлопец, у пратэстах не браў удзелу. На яго павесілі жоўтую бірку».
Сярод палітвязняў у Шклове шмат тых, каго асудзілі за каментары, прычым некаторыя з іх рабілі гэта ў стане ап’янення, а потым, калі да іх прыходзілі, браліся за галаву: маўляў, што я нарабіў. Самыя жахлівыя выпадкі зламаных лёсаў – асуджаныя ў «справе «Чорнай кнігі Беларусі», зазначае былы палітвязень:
«Я ў ШІЗА пазнаёміўся з хлопцам, ён мне скінуў тэрмабялізну, каб я не змёрз, а вертухаі абрэзалі рукавы. Гэты хлопец асуджаны на вялікі тэрмін за тое, што яго западозрылі ў злівах. І такіх людзей шмат. «Справа «ЧКБ» так шмат жыццяў зламала, а ад тых, хто вінаваты, нават і выбачэнняў не было, і дапамогі сем’ям асуджаных».
«Часам думаў, лепш бы збівалі, чымся 10 содняў катаванняў у карцары»
Агулам, зазначае Віктар Пархімчык, у калоніі пасля «хіміі» было лягчэй. Хоць адначасова на «хіміі» менш жорсткасці – там зняволеных не збівалі:
«Мяне ў Шклове не кранулі, але я ведаю, як моцна там білі людзей. Я бачыў шмат моцна збітых хлопцаў. Некаторых збіваць пачынаюць адразу, як заязджаеш на каранцін. Там ідзе адсейванне, і асабліва б’юць тых, хто патэнцыйна можа мець лідарскія якасці, па якіх відаць, што яны могуць стварыць праблемы адміністрацыі калоніі».
Ёсць у персаналу калоніі і больш жорсткія, чымся збіццё, метады ціску, кажа былы вязень, маючы на ўвазе ШІЗА. Першы раз у калоніі Віктар трапіў у штрафны ізалятар адразу, як прыехаў з каранціну:
«Я не ведаю, хто распрацоўвае гэтыя катавальні – карцары, дзе ты сядзіш у холадзе па 10 содняў. Напэўна, ёсць нейкая сакрэтная прафесія – інжынер ГУЛАГу. Там адно вакно выходзіць надвор, другое – у калідор. І вось яны адчыняюць абодва, і вецер гуляе ў камеры па крузе. Ты не можаш спаць у такой абстаноўцы, прачынаешся ад холаду. Адціскаешся, прысядаеш, каб сагрэцца, стамляешся, засынаеш – і зноў прачынаешся, бо змёрз. Навошта біць, калі можна катаваць увесь час халодным паветрам? Каб гэта вытрываць, арганізм павінен быць моцны. Са слабым здароўем людзі не вытрымліваюць. Ды і я часам думаў, што лепш бы мяне збівалі хвілінаў 15, чымся гэтае катаванне па 10 содняў».
У калоніі ёсць фельчар, які абыходзіць камеры ШІЗА.
«Выглядае гэта так: адчыняецца акенца, і фельчар пытаецца, ці скаргі на здароўе ёсць. Ты не паспяваеш адказаць, а акенца ўжо зачыняецца. Іх не цікавіць стан здароўя вязняў. Але пасля смерці Вітольда Ашурка яны гэтак страхуюцца перад камерамі», – распавядае наш суразмоўца.
За час зняволення Віктар трапляў у ШІЗА 10 разоў. З іх 2 разы –на «хіміі», 4 разы – у калоніі.
«Хутчэй за ўсё, пабываў і ў той камеры, дзе забівалі Вітольда Ашурка»
Трапіць у ШІЗА можна было з цалкам надуманых прычынаў. Напрыклад, адзін з рапартаў Віктар атрымаў, калі міліцыянты прыйшлі правяраць «вопіс» – асабістыя рэчы.
«Вытрасаюць усе твае рэчы і пачынаюць лічыць, – распавядае былы палітычны вязень. – У мяне супрацоўнік калоніі дастае пакет з гарбатай і пытаецца, колькі там. Чаму напісана – 0,8 кг? Кажу, у нас няма вагаў, каб дакладна ўзважыць. Той пападкідваў у руцэ і кажа: не, тут трохі менш за 0,8 кг. Потым пытаецца, дзе дзве майкі, бо напісана – чатыры, а ў цябе тут – дзве. Тлумачу, што яны сохнуць на дварэ пасля прання. Але мне гэта ўсё запісалі як два парушэнні, і ў выніку – рапарт і ШІЗА».
Карцары ў шклоўскай калоніі выглядаюць дакладна так, як на відэа з Вітольдам Ашуркам, дзе той падае, зазначае Віктар і дадае, што, хутчэй за ўсё, яму і ў менавіта той камеры давялося пабываць: іх там няшмат, усе аднолькавыя.
«Звычайных вязняў, якіх забіваюць у калоніі, ніхто не лічыць»
Пра Вітольда, кажа наш суразмоўца, у калоніі памятаюць:
«Усе ведаюць імёны, прозвішчы тых, хто забіў, і як, хто там прысутнічаў. Шмат хто чуў, як Вітольда білі. Я ўвогуле не ведаю, чым яны думалі, калі забівалі, навошта, чаму так гучна. Бо звычайна ўсё гэта робяць больш ціха. Я думаю, што па фотаздымках, відэа, дзе бачныя шнары і як Вітольд падаў, не выпадае казаць, што ён сам памёр».
Паводле Віктара Пархімчыка, пра смерць Вітольда стала вядома, бо той «палітычны». Тады як звычайных зэкаў, якія паміраюць у калоніі, ніхто не лічыць, у медыі інфармацыя пра іх не прасочваецца:
«Звычайна вязня адводзяць на «кэпэху» і там лупяць. Са мною таксама з «хіміі» заязджаў хлопец, да палітыкі не меў ніякага дачынення, але яму павесілі жоўтую бірку як экстрэмісту, за нейкі канфлікт з адміністрацыяй. Яго білі жалезнаю водаправоднаю трубою. Мы чулі, як ён крычаў».
Віктар вызваліўся з калоніі 14 верасня 2022 года і адразу вырашыў з’язджаць з Беларусі. Цяпер ён з сям’ёй у Польшчы. Старэйшае дзіця пайшло ў школу, малодшае – у садок.
«Сваю ролю грамадзяніна, мужчыны, які павінен бараніць сваю краіну, я выканаў, але я яшчэ бацька і муж, мне трэба дзяцей на ногі ставіць, я нясу за іх адказнасць таксама. За ўсю краіну я не гатовы ўсе жыццё сядзець у турме, – кажа былы вязень. – Астатнія беларусы таксама павінны клапаціцца пра свой лёс і мець гонар. У калоніі я сустракаўся з Паўлам Севярынцам. Ён ахвярны чалавек, ён будзе пакутаваць за кожнага беларуса. Калі я вызваляўся, яго зрабілі «злоснікам». Я не такі святы, як ён. Гэта сумленне нацыі».
«Кім бы я быў, калі б не выйшаў у 2020-м?»
Калі Віктар вызваліўся з калоніі, яму дапамаглі «BySol» і яшчэ некалькі ініцыятываў. Але не ўсе арганізацыі, якія заяўляюць, што дапамагаюць былым палітвязням, сапраўды гэта робяць, зазначае мужчына:
«Ёсць адчуванне, што некаторыя нашыя землякі наладжваюць бізнес, які карыстаецца пакутамі ды імёнамі палітвязняў альбо іхных сем’яў, збіраючы грошы на сваё існаванне».
Віктар не шкадуе пра свой лёс, што выйшаў у 2020-м, што два гады правёў за кратамі:
«Калі б я тады, бачачы і ведаючы, што адбываецца, не выйшаў, ці змог бы я адчуваць сябе мужчынам? Не, усё жыццё лайном бы сябе адчуваў. Ці змог бы я сына выхоўваць як чалавека, а не баязліўца, калі б сам хаваўся? Не. Кім бы я быў, калі б маіх хлопцаў з раёну, з якімі мы выраслі, маем свой кодэкс гонару, збівалі, а я не пайшоў бы іх бараніць? Кім бы я быў? Я ведаў пра збітых сяброў, суседзяў, аднакласнікаў. Чаму гэтыя людзі, якіх пазбавілі магчымасці зрабіць свой выбар на сумленных выбарах, і ў якіх няма іншых варыянтаў адстаяць свае правы, як на вуліцы, павінны цярпець за мяне ці іншага беларуса?»
Былы вязень не хацеў, каб ягоныя дзеці некалі папракалі яго, што ягонае пакаленне не паспрабавала нічога змяніць і зноў перадало нашчадкам спадчыну ГУЛАГу:
«Мне 40 гадоў. Гадоў праз 20 я стану сівым дзедам і буду згадваць, як пражыў сваё жыццё. Не хачу разумець, што я нічога не паспрабаваў зрабіць, не хачу, каб дзеці мяне вінавацілі, што нашае пакаленне баязліўцаў перадало ім гэтую ўладу. Мы былі павінны нешта зрабіць. І я зрабіў».
Ганна Ганчар belsat.eu
