9 траўня ў свеце: дзе сёлета адмовіліся ад святкаванняў, а дзе будуць парады і салюты
Дзень перамогі над нацысцкаю Нямеччынаю 9 траўня традыцыйна вельмі ўрачыста святкавалі ў краінах былога СССР. У Еўропе ўрачыстасці больш стрыманыя і праходзяць 8 траўня, які адзначаюць як Дзень памяці ці прымірэння. Сёлета ў сувязі з нападам Расеі на Украіну паўстала пытанне пра змену фармату імпрэзаў. Мы паглядзелі, як змянілася ўспрыняцце 9 траўня ў розных краінах.
Беларусь: упершыню не будзе шэсця ветэранаў
Да 77-й гадавіны перамогі над нацысцкаю Нямеччынай у Менску запланаваныя больш за 150 урачыстасцяў, шмат з якіх стартавалі задоўга да 9 траўня.
Беспасярэдне 9 траўня ў межах рэспубліканскай акцыі «Беларусь памятае» запланаванае Шэсце пакаленняў, якое пройдзе да манументу на плошчы Перамогі – там ускладуць вянкі. Упершыню ў калоне не пойдуць ветэраны, якія будуць прысутнічаць на рытуальнай пляцоўцы. Шэсце ўзначаляць навучэнцы вайскова-патрыятычных класаў, клубаў і вучэльняў.
Увечары на плошчы Перамогі адбудзецца канцэрт. Запланаваныя і салюты ў розных пунктах гораду: парку Янкі Купалы, парку Паўлава, на набярэжнай у мікрараёне Дразды, у парку Уга Чавэса, на пляцоўках каля «Чыжоўка-Арэны» і Нацыянальнай бібліятэкі.
Расея: на парадзе праедуць удзельнікі вайны ва Украіне
Сёлета парад 9 траўня ў Маскве адбудзецца без удзелу кіраўнікоў іншых краінаў – іх не запрасілі. Дзмітрый Пяскоў, прэс-сакратар Пуціна, патлумачыў гэта тым, што гадавіна не юбілейная. Не прыедзе на парад і Аляксандр Лукашэнка.
Не запрашала кіраўнікоў іншых краінаў Расея і ў 2021 годзе. У 2020-м праз каронавірус парад ладзілі не 9 траўня, а 24 чэрвеня. Тады ў Маскву прыязджалі кіраўнікі Беларусі, Узбекістану, Босніі і Герцагавіны, Казахстану, Кыргызстану, Малдовы, Таджыкістану, Сербіі, непрызнаных Паўднёвай Асеціі ды Абхазіі.
Вядома, што парад будзе не такі маштабны, як папярэднімі гадамі – будзе менш і людзей, і тэхнікі. Будзе 129 адзінак вайсковай тэхнікі супраць 191 у 2021 годзе і 10 тысячаў чалавек – на дзве тысячы менш, чымся ў 2021-м, калі ўдзельнікаў было 12 тысячаў.
Сёлета на парадзе пройдуць казакі, дзеці з ваенізаванага руху «Юнармия» і супрацоўнікі МНС. Таксама возьмуць удзел расейскія дэсантнікі, якія ваявалі ва Украіне. Яны праедуць па Краснай плошчы новымі БТР.
Іншыя краіны СНД: у Кыргызстане забаранілі сімвал Z
Сёлета не будзе праводзіць параду Казахстан, замест яго пройдуць вайскова-патрыятычныя ўрачыстасці. Міністэрства абароны краіны патлумачыла адмену неабходнасцю ашчадзіць бюджэтныя сродкі.
Таксама ў школах Казахстану не плануюць праводзіць нейкіх імпрэзаў. Мясцовае міністэрства адукацыі накіравала ў школы і вучэльні рэкамендацыі, у якіх гаворыцца, што «ў выкарыстанні вайсковай вопраткі і атрыбутыкі, а таксама ў тэатралізаваных сцэнах няма неабходнасці».
Не будзе параду і ва Узбекістане. Зрэшты, у гэтай краіне яны не праводзіліся і папярэднія два гады. 9 траўня ва Узбекістане адзначаюць не Дзень Перамогі, а Дзень памяці і ўшанавання, у які сёлета пройдуць урачыстасці, прысвечаныя ўганараванню асобаў сталага веку.
Пра адмову праводзіць парад 9 траўня заявіў Кыргызстан. Замест адбудуцца мітынг-рэквіем і шэсце «Несмяротнага палка». Таксама Дзяржаўны камітэт нацыянальнай бяспекі Кыргызстану заклікаў насельніцтва адмовіцца ад выкарыстання сімвалу Z падчас імпрэзаў, каб не распальваць варожасці.
Украіна: у Вярхоўную Раду ўнеслі прапанову адмяніць дзяржаўнае свята 9 траўня
У красавіку 2022 года ў Вярхоўную Раду Украіны быў унесены законапраект, які прапануе адмовіцца ад дзяржаўнага свята 9 траўня, а замест яго штогод адзначаць 8 траўня Дзень памяці і перамогі над нацызмам у Другой сусветнай вайне, а 9 траўня – Дзень Еўропы.
«Мы не маем права адзначаць Дня Перамогі разам з Расеяй 9 траўня – у дату, прыдуманую Сталіным. Па-першае, нацысцкая Нямеччына капітулявала 8 траўня, і менавіта гэтую дату адзначае ўвесь цывілізаваны свет. Па-другое, гэта павінен быць Дзень памяці і перамогі над нацызмам у Другой сусветнай вайне. Без ніякага «победобесия». А 9 траўня Украіна павінна разам з усімі краінамі ЕЗ адзначаць Дзень Еўропы», – казаў ініцыятар законапраекту, народны дэпутат ад партыі «Еўрапейская салідарнасць» Уладзімір Вятровіч.
Рада пакуль не прагаласавала за законапраект.
Украінскі інстытут нацыянальнай памяці прапанаваў лозунг на 9 траўня: «Перамаглі нацыстаў – пераможам і рашыстаў».
Таксама напярэдадні 77-й гадавіны перамогі над гітлераўскаю Нямеччынаю Вярхоўная Рада Украіны ўхваліла закон аб недапушчальнасці манапалізацыі Расейскай Федэрацыяй перамогі ў Другой сусветнай вайне.
З 1991 да 2015 года ва Украіне 9 траўня афіцыйна адзначалі Дзень перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне. 9 красавіка 2015 года Вярхоўная Рада прыняла закон, паводле якога 9 траўня сталі адзначаць Дзень перамогі над нацызмам у Другой сусветнай вайне, а 8 траўня – Дзень памяці і прымірэння. З 2015 года на святкаваннях забароненая савецкая сімволіка.
Акупаваныя Расеяй тэрыторыі: у Марыупалі будзе шэсце «Несмяротнага палка»
Расея плануе шэсце «Несмяротнага палка» 9 траўня ў акупаваным украінскім горадзе Марыупалі.
У непрызнаных Прыднястроўі і ДНР святкавання 9 траўня не будзе. У Тыраспалі адмянілі парад і феерверкі пасля серыі выбухаў. Не будзе ніякіх урачыстасцяў і ў ДНР праз меркаванні бяспекі. Правесці парад і шэсце «Несмяротнага палка» там плануюць «пасля поўнай перамогі і выхаду на канстытуцыйныя межы», заявіў кіраўнік самаабвешчанай рэспублікі Дзяніс Пушылін.
Ізраіль: адмянілі парад ветэранаў
У Ізраілі сёлета адмовіліся ад масавых святкаванняў Дня Перамогі. У панядзелак 9 траўня на гары Гэрцля, каля помніку габрэйскім салдатам Чырвонай арміі, адбудзецца ўрачыстасць. Цырымонія будзе кароткая. У адрозненне ад мінулых гадоў, на яе не запрасілі амбасадараў замежных дзяржаваў.
Не адбудзецца традыцыйны парад ветэранаў. Афіцыйнае тлумачэнне – узрост ветэранаў і клопат пра іх.
Амбасадар Украіны ў Ізраілі Яўген Карнійчук яшчэ ў красавіку звярнуўся да ізраільскага ўраду з просьбаю перанесці святкаванне з 9 на 8 траўня.
9 траўня залучылі ў каляндар дзяржаўных святаў у Ізраілі толькі ў ліпені 2017 года. Дамагаліся гэтага цягам доўгага часу рэпатрыянты – удзельнікі Другой сусветнай вайны, вязні гета і канцлагераў. Але, нягледзячы на афіцыйны статус, Дзень Перамогі так і не стаўся часткаю народнай традыцыі, кажа заснавальнік ваенна-гістарычнага музею «Энергія мужнасці», ваенны гісторык Давід Зельвенскі:
«Стварэнне Ізраілю звязвалі з Галакостам, а не з перамогаю над фашызмам. Ізраільцяне лічылі, што гэта не іхная вайна. Таму парад ветэранаў, да пояса ўвешаных узнагародамі, выклікаў у іх вялікую непрыязнасць. У выніку ва ўспрыманні большасці ізраільцянаў 9 траўня так і засталося святам «расейскіх» габрэяў».
Еўразвяз: Дзень памяці ахвяраў расейскай агрэсіі ва Украіне замест Дня Перамогі
Латвія адмяніла ўсе ўрачыстасці ў гонар перамогі над нацысцкаю Нямеччынай і забараніла запускаць салюты, афіцыйна патлумачыўшы такую пазіцыю вайною ва Украіне. Сёлета 9 траўня ў Латвіі абвесцілі Днём памяці ахвяраў расейскай агрэсіі ва Украіне. У гэты дзень па ўсёй краіне абвешчаная жалоба і забароненыя любыя імпрэзы.
Сацыял-дэмакратычная партыя «Згода» і НКА 9may.lv, якія звычайна арганізоўвалі ў Латвіі імпрэзы да 9 траўня, абвесцілі, што ў цяперашняй сітуацыі рабіць гэта недарэчна.
Раней 9 траўня ў Рызе адзначалі каля мемарыяльнага комплексу «Помнік воінам Савецкай Арміі – вызваляльнікам Савецкай Латвіі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў». Фармат святкавання быў шмат у чым падобным да таго, як адзначаюць Дзень Перамогі ў Расеі і Беларусі: канцэрты расейскіх спевакоў, палявая кухня, расейскія сцягі, алкаголь, надпісы «На Берлін». Латвійскія ўлады сцвярджаюць, што такім 9 траўня больш не будзе ніколі.
Разглядаецца магчымасць знесці помнік воінам савецкай арміі. Прэзідэнт Латвіі Эгілс Лэвітс лічыць гэты манумент помнікам савецкай акупацыі Латвіі. Ён катэгарычна супраць святкавання перамогі над гітлераўскаю Нямеччынай у «маскоўскім» фармаце:
«Святкаванне 9 траўня, якое мы штогод бачым у Рызе, – гэта, у існасці, святкаванне латвійскай акупацыі. Гэта свята акупанта. Перамогай у Другой сусветнай вайне рэжым Пуціна ў Расеі зацэментаваў свой імперскі наратыў. Цяпер гэтую перамогу Расея выкарыстоўвае як нагоду распачаць вайну ва Украіне, не прызнаючы права незалежнай Украіны на існаванне».
Яшчэ ў лістападзе 2021 года Сейм Латвіі забараніў дэманстраваць георгіеўскую стужку на публічных імпрэзах. У красавіку сёлета забаранілі таксама сімвалы Z і V.
Эстонія забараніла праводзіць 9 траўня публічныя сходы з выкарыстаннем ваеннай сімволікі Расеі, сцягоў СССР, савецкай вайсковай уніформы і георгіеўскіх стужак.
Не выдала дазволу ладзіць памятныя ўрачыстасці каля мемарыялу савецкім воінам у Вільні і Літва.
Чаму ў Еўропе перамогу над нацызмам адзначаюць 8 траўня, а ў краінах былога СССР – 9-га?
7 траўня 1945 года а 2:41 паводле сярэднееўрапейскага часу ў Рэймсе (Францыя) прадстаўнікі Вярхоўнага камандавання вермахту, Вярхоўнага камандавання Заходніх саюзнікаў і СССР падпісалі Акт капітуляцыі Нямеччыны, якая ўступіла ў моц 8 траўня а 23:01 паводле сярэднееўрапейскага часу (1:01 маскоўскага). Менавіта тады нямецкія войскі павінны былі спыніць ваенныя дзеянні.
Паводле патрабавання Сталіна, у ноч на 9 траўня, а 00:43 маскоўскага часу ў прадмесці Берліну – Карлсгорсце – у будынку вучэльні інжынерных войскаў вермахту адбылося другое падпісанне акту аб капітуляцыі. Паводле цэнтральнаеўрапейскага часу гэта было яшчэ 8 траўня.
Першы акт аб капітуляцыі ў СССР назвалі Папярэднім пратаколам аб капітуляцыі Нямеччыны.
Цяпер у Карлсгорсце месціцца нямецка-расейскі музей. Штогод 8 траўня тут адбываюцца імпрэзы ў памяць пра перамогу над нацызмам.
Афіцыйна Дзень Перамогі ў Еўропе адзначалі толькі аднойчы – 8 траўня 1945 года. Тады шмат у якіх еўрапейскіх гарадах былі ўрачыстыя святкаванні. У наступныя гады і цяпер 8 траўня ў Еўропе адбываюцца памятныя ўрачыстасці.
У СССР Дзень Перамогі святкаваўся ў 1945–47 гадах, а потым быў адменены і зноў стаў звычайным працоўным днём, без парадаў і асаблівых святкаванняў аж да 1965-га, калі адбыўся другі парад у гонар перамогі на Краснай плошчы ў Маскве. У Расеі з 2008 года 9 траўня парады сталі праводзіцца штогод і з абавязковым удзелам вайсковай тэхнікі.
Ганна Ганчар belsat.eu
