Пасля авіяўдару па будынку консульства Ірану ў Дамаску Ізраіль пачаў рыхтавацца да магчымага ваеннага адказу Тэгерану. Якімі будуць форма і маштабы гэтага адказу – пытанне адкрытае. Аднак новы віток эскалацыі ў рэгіёне цяпер амаль непазбежны. Belsat.eu разбіраўся, як можа выглядаць супрацьстаянне Ізраілю і Ірану.
Іран абяцае адпомсціць
1 красавіка быў нанесены авіяўдар па будынку консульства Ірану ў Дамаску. У выніку загінулі сямёра чальцоў іранскага Корпуса вартавых Ісламскай рэвалюцыі (КСІР), у тым ліку высокапастаўлены брыгадны генерал Махамад Рэза Захедзі і яго намеснік, генерал Махамад Хадзі Хаджы Рахімі. Агулам ахвярамі атакі сталі 13 чалавек.
Ізраіль афіцыйна не ўзяў на сябе адказнасць за авіяўдар, аднак ні ў каго няма сумневаў у тым, што гэта праца Цагаль. Вядома, што афіцэры КСІР каардынуюць дзейнасць праіранскіх узброеных фармаванняў у рэгіёне, якія ваююць з Ізраілем. Паводле крыніцаў Reuters, забітыя ў Дамаску генералы «стаялі за шматлікімі нападамі на ізраільскія і амерыканскія аб’екты і планавалі новыя напады».
Ліквідацыі ворагаў Ізраілю за мяжою – практыка даўняя і вельмі распаўсюджаная. У тым ліку падобныя акцыі мела месца пасля пачатку вайны ў сектары Газа. Напрыклад, 25 снежня ў выніку ізраільскага авіяўдару каля Дамаску быў забіты генерал КСІР Саед Рэза Мусаві. Аднак цяпер сітуацыя выключная: удар быў нанесены па дыпламатычнаму прадстаўніцтву, а ахвяры сярод найвышэйшых афіцэраў КСІР аказаліся вельмі сур’ёзнымі. Гібель Захедзі – гэта хіба што самая значная страта для Ірану з 2020 году, калі амерыканцы ліквідавалі камандуючага спецпадраздзялення «Аль-Кудс» Касэма Сулеймані.
Калі дзёрзкая атака ў Дамаску застанецца без адказу, то аўтарытэт Ірану ў рэгіёне будзе падарваны. Таму новы віток эскалацыі пасля гэта выглядае амаль непазбежным. Тэгеран публічна паабяцаў пакараць Ізраіль.
Паводле медыяў, 3 красавіка амерыканская выведка папярэдзіла Ізраіль, што нападу з боку Ірану можна чакаць цягам 48 гадзінаў. Цагаль пачаў набор рэзервістаў супрацьпаветранай абароны, адпачынкі для вайскоўцаў былі скасаваныя. У цэнтральных раёнах краіны ўлады блакуюць GPS і іншыя сістэмы навігацыі, каб у выпадку паветранай атакі іранскія ракеты і дроны збіліся з курсу. Міністр абароны Ёаў Галянт ініцыяваў тылавыя вучэнні ў раёне гораду Хайфа.
«Мы павінны быць гатовыя да любога сцэнара і любой пагрозы – як супраць блізкіх, так і супраць далёкіх ворагаў», – заявіў ён.
У абарону Ізраілю выступілі Злучаныя Штаты. «Прэзідэнт Байдэн ясна даў зразумець, што ЗША рашуча падтрымліваюць Ізраіль перад тварам гэтых пагрозаў», – сказана ў паведамленні Белага дому па выніках тэлефонных перамоваў з прэм’ер-міністрам Бэньямінам Нэтаньягу.
На што здольны Іран
Іран – гэта самы сур’ёзны праціўнік Ізраілю на Блізкім Усходзе. Насельніцтва краіны складае больш за 87 млн чалавек, у арміі служаць каля 610 тысяч чалавек, плюс 350 тысяч знаходзяцца ў рэзерве і 220 тысяч у парамілітарных фармаваннях. У іранскага войска ёсць амаль 2 тысячы танкаў, звыш 2 тысячаў гарматаў, 775 РСЗА і больш за 550 вайсковых самалётаў. У рэйтынгу «Global Firepower» Іран па сукупнай баявой магутнасці займае 14-е месца ў свеце, абыходзячы на тры пазіцыі Ізраіль.
Аднак гэтыя лічбы не даюць адэкватнага разумення суадносінах сілаў. Ізраіль выдаткоўвае на абарону ў 1,5 раз болей сродкаў і тэхналагічна пераўзыходзіць свайго праціўніка. Ядравая праграма Ірану далёкая ад завяршэння, а Ізраіль мае ядравую зброю, імаверна, яшчэ з 70-х гадоў, хоць афіцыйна гэта і не прызнае. Што тычыцца сотняў тысяч жаўнераў і тысячы адзінак састарэлай бранятэхнікі, то Ірану выкарыстоўваць іх проста няма дзе – у двух краінаў адсутнічае агульная мяжа.
Разам з тым, у Тэгерану досыць вялікі выбар варыянтаў адказу на дзеянні Ізраілю.
1) Масаваны паветраны ўдар па Ізраілю, які будзе дэманстратыўна нанесены з тэрыторыі Ірану. Такі варыянт выглядае пакуль найбольш верагодна. Па-першае, на гэта ўказваюць словы вярхоўнага лідара Ірану Алі Хамэнэі, які паабяцаў, што Ізраіль будзе пакараны «рукамі нашых адважных людзей». Па-другое, консульства ў Дамаску – гэта фармальна суверэнная тэрыторыя Ірану, таму будзе лагічна калі іранцы адкажуць самі, а не будуць перакладаць гэтую працу на свае проксі-фармаванні.
Паводле «Al Mayadeen», Іран плануе камбінаваную атаку з «дажджом» беспілотнікаў і ракетаў са сваіх базаў. Выданне «Axios» са спасылкай на дадзеныя ізраільскай выведкі таксама паведамляе, што іранцы могуць выкарыстаць крылатыя і балістычныя ракеты вялікай далёкасці, а таксама дроны.
2) Удар праз так званую «вось супраціву» – неафіцыйны альянс праіранскіх груповак на тэрыторыі Лівану, Сірыі, Іраку, Емена і Палестыны. З іх найбольшым ваенным патэнцыялам валодае ліванская «Хізбула»: у групоўкі некалькі дзясяткаў тысячаў байцоў і вялікі арсенал ракетаў малой ды сярэдняй далёкасці.
Пра тое, што на ізраільска-ліванскай мяжы можа ўзнікнуць другі фронт размовы вядуцца фактычна з першага дня вайны паміж Ізраілем і «Хамасам». Аднак пакуль «Хізбула» абмяжоўвалася лакальным абстрэламі памежных раёнаў, а буйнамаштабных акцыяў не праводзіла.
У рамках іранскага адказу «Хізбула» можа ўчыніць масаваныя ракетныя атакі на ізраільскія гарады. Не выпадкова Цагаль праводзіць вучэнні менавіта ў раёне Хайфы – гэта самы буйны горад на поўначы Ізраілю і патэнцыйная мішэнь для атак баевікоў. Для Ізраілю гэта будзе сур’ёзным выклікам, але ў фармаце наземнай аперацыі «Хізбула» супрацьстаяць Цагаль не здолее, і ўсе гэта разумеюць.
«Мы не хочам вайны ў Ліване, і я вам кажу, што такая вайна будзе цяжкім выпрабаваннем для дзяржавы Ізраіль, але гэта будзе катастрофай для «Хізбулы» і Лівана», – заявіў міністр абароны Галянт.
3) Асіметрычны адказ. Ізраільскі вайсковы эксперт Давід Шарп у каментары «Вот так» выказаў меркаванне, што Тэгеран можа арганізаваць тэрарыстычныя атакі на ізраільцянаў па ўсім свеце або пачаць чыніць напады на суднаходства ў Індыйскім акіяне. Праўда, для гэтага неабходны час, а адказваць за дэманстратыўнае прыніжэнне неабходна, пакуль успаміны аб ім свежыя.
Эксперт Таль Павел з ізраільскага Інстытуту даследаванняў кіберпалітыкі ў інтэрв’ю Бі-Бі-Сі выказаў меркаванне, што Іран таксама можа правесці буйныя кібератакі і нанесці тэхналагічныя страты Ізраілю. Аднак такі адказ на авіяўдар у Дамаску будзе выглядаць несуразмерна слабым.
Майстры сімвалічных удараў
Нягледзячы на вельмі радыкальную рыторыку, кіраўніцтва Ірану, хутчэй за ўсё, будзе вельмі ўважліва вывяраць любыя дзеянні і пастараецца пазбегнуць уцягвання ў поўнамаштабную вайну з Ізраілем. Менавіта такі прагноз можна зрабіць, прааналізаваўшы палітыку Тэгерану апошняга часу.
Кіраўніцтва Ірану перыядычна заяўляла пра «чырвоныя лініі» і пагражала Ізраілю, але заўсёды старалася ўстрымлівацца ад рэзкай эскалацыі. Нават калі фармальная нагода для павышэння ставак была: напрыклад, пасля ліквідацыі генерала Мусаві і іншых афіцэраў Корпусу вартаўнікоў ісламскай рэвалюцыі ў Дамаску. Тэгеран тады таксама абяцаў, што «сіянісцкі рэжым заплаціць за гэтае злачынства». Але па факце ўсё абмежавалася ўзмоцненым абстрэлам ізраільскага памежжа з боку «Хізбулы» і шэрагам удараў па аб’ектах курдаў у Іраку (Тэгеран абвесціў гэтыя аб’екты «ізраільскімі шпіёнскімі цэнтрамі»).
Ёсць і яшчэ больш паказальны прыклад. У 2020 годзе ў Багдадзе ў выніку амерыканскага авіяўдару быў забіты Касэм Сулеймані – адзін з найбольш уплывовых военачальнікаў у Іране. У адказ Іран нанёс удары па вайсковых аб’ектах ЗША ў Іраку, аднак яны былі арганізаваныя настолькі акуратна, што мелі мінімальныя наступствы – ніхто не загінуў і матэрыяльныя страты аказаліся нязначнымі. Такім чынам, бакі захавалі твар і далей па шляху ваеннай эскалацыі не пайшлі.
Аналітык па пытаннях Блізкага Усходу Алі Садрзадэ ў інтэрв’ю Бі-Бі-Сі зазначыў, што Іран – «майстар у правядзенні сімвалічных атак».
«Іран не здольны на вялікую канфрантацыю з Ізраілем, улічваючы яго ваенны патэнцыял, эканамічную і палітычную сітуацыю, – лічыць Алі Садрзадэ. – Але яму давядзецца прыдумаць адказ для ўнутранага спажывання і для абароны сваёй рэпутацыі сярод рэгіянальных саюзнікаў».
Аднак гэта не значыць, што рызыкі вялікай вайны не існуе.
Ці можа эскалацыя стаць бескантрольнай?
Ізраіль, як і Іран, не мае права выглядаць слабым. Нават калі іранскі ўдар па Ізраілю будзе не надта жорсткім, на гэтым нічога не скончыцца. Хутчэй за ўсё, Ізраіль нанясе свой удар у адказ, пра што ўжо папярэдзіў прэм’ер-міністр Бэньямін Нэтаньягу.
«Мы будзем ведаць, як абараніць сябе, і будзем дзейнічаць паводле простага прынцыпу: мы прычынім шкоду тым, хто прычыніць нам шкоду ці плануе прычыніць нам шкоду», – заявіў ён.
Выхад на новы віток канфрантацыі небяспечны тым, што адзін з бакоў падчас абмену ўдарамі можа недаацэніць рэакцыю праціўніка і пралічыцца з магутнасцю адказу. Што ў сваю чаргу можа справакаваць бескантрольную эскалацыю і поўнамаштабную вайну.
Як піша The Washington Post, «у такім выбуханебяспечным асяроддзі верагоднасць памылак высокая», а рэгіён і так ужо знаходзіцца «ў адным праліку ад катастрофы».
Глеб Нержын belsat.eu
