«Я нібыта разблакавала апошні ўзровень у складанай гульні». Год з жыцця Кацярыны Андрэевай
Сёння, 2 лістапада, журналістцы «Белсату» Кацярыне Андрэевай спаўняецца 29 гадоў. Гэта ўжо другі дзень народзінаў, які Каця сустракае за кратамі: яе арыштавалі 15 лістапада 2020-га. Belsat.eu распавядае, што адбывалася з Кацярынаю цягам апошняга года.
Ціск і новая справа
З канца траўня 2021 года да пачатку лютага 2022-га Кацярына Андрэева была ў папраўчай калоніі № 4 у Гомлі. Як распавядала журналістка «Белсату» Дар’я Чульцова, якая адбывала пакаранне там сама, Каця тады зазнала моцны ціск з боку адміністрацыі: ад яе дамагаліся падпісання прашэння аб памілаванні на імя Аляксандра Лукашэнкі. Кацярыну кінулі ў 9-ы атрад, вядомы здзекамі з палітзняволеных: былі правакацыі, шантаж, ціснулі псіхалагічна. Але прашэння журналістка так і не падпісала.
Тэрмін пакарання Кацярыны мусіў завяршыцца 5 верасня 2022 года, сваякі ўжо адлічвалі месяцы і нават тыдні да вызвалення. Але 10 лютага журналістку нечакана этапавалі ў гомельскі СІЗА. Цягам 55 дзён блізкія не ведалі, у якім статусе і ў межах якой справы трымаюць Кацярыну. Сям’і казалі, што яе змясцілі ў следчы ізалятар у сувязі з нейкімі «працэсуальнымі дзеяннямі».
7 красавіка высветлілася, што Кацярыне выставілі абвінавачанне паводле ч. 1 арт. 356 Крымінальнага кодэксу («Здрада дзяржаве»), які прадугледжвае пакаранне ад 7 да 15 гадоў зняволення. Следства вяло УКДБ у Гомельскай вобласці. На справу наклалі грыф сакрэтнасці, таму ніхто не ведаў, што канкрэтна інкрымінавалася журналістцы.
Новае страшнае абвінавачанне ашаламіла і Кацю, і сваякоў. Але паступова журналістка прыйшла ў сябе:
«Я нібыта разблакавала апошні ўзровень у складанай гульні. Толькі гэта не гульня. І мы не маем права на ўсякія «няма сілаў», «больш не магу» і г. д. Таму нічога не застаецца, акрамя таго, што і так умеем: сабраць усю волю, вытрымку, стрыманасць і са спакойнаю годнасцю глядзець наперад», – пісала журналістка ў адным з лістоў у сакавіку.
Сталінісцкі вырак
Новы працэс над Кацярынаю пачаўся 4 ліпеня ў Гомельскім абласным судзе і праходзіў у закрытым рэжыме. Ніякіх акалічнасцяў працэсу сваякі не ведалі, нават імя пракурора засталося таямніцаю.
Рэзалютыўную частку выраку ўсё-такі зрабілі публічнай, але пра час абвяшчэння стала вядома прыблізна за 1,5 гадзіны да пачатку, таму трапіць у Гомельскі абласны суд амаль ніхто не паспеў. На выраку прысутнічаў муж Кацярыны Ігар Ільяш і некалькі неабыякавых беларусаў.
Суддзя Гомельскага абласнога суда Алег Харошка прызнаў журналістку вінаватай у здрадзе дзяржаве і пакараў яе 8 гадамі пазбаўлення волі. Праз частковае складанне двух прысудаў Каця ў выніку атрымала 8 гадоў і 3 месяцы калоніі.
«Я атрымала больш, чымся Салжаніцын», – сумна пажартавала Кацярына. Сапраўды, расейскі пісьменнік, аўтар «Архіпелагу ГУЛАГ» Аляксандр Салжаніцын у час сталінізму, у 1945-м, быў пакараны 8 гадамі пазбаўлення волі.
«Каця ўспрыняла прысуд са спакойнаю годнасцю. Калі зачытвалі гэтую лічбу, яна іранічна ўсміхалася. Вонкава паводзіны Каці нічым не адрозніваліся ад ейных паводзіны на першым прысудзе. Толькі цяпер яна была ў элегантнай крэмавай сукенцы», – распавёў пасля прысуду Ігар Ільяш.
«Шпіянаж» замест «выдачы»
Пасля суда «справа Кацярыны Андрэевай» засталася засакрэчанаю. Дасюль невядома, на падставе якіх падзеяў узнікла абвінавачанне ў здрадзе дзяржаве. У рэзалютыўнай частцы было заяўлена толькі тое, што Кацю прызналі вінаватай «у выдачы дзяржаўных сакрэтаў замежнай арганізацыі, замежнай дзяржаве».
«У прынцыпе ўжо гэтага дастаткова, каб зразумець механізм генеравання падобнага абвінавачання. Каця працавала ў замежным выданні, а журналісцкія расследаванні былі адною з ейных прафесійных спецыялізацыяў… То бок на адзін з ейных старых журналісцкіх матэрыялаў проста нацягнулі фармулёўку з арт. 356 КК і далі за гэта 8 гадоў. Прычым некалькі гадоў таму тое, за што цяпер атрымала гэты людаедскі тэрмін Каця, не лічылася нават адміністратыўным правапарушэннем. Ну а інакш бы гэтая справа з’явілася тады, а не цяпер, калі Каця ўжо больш за 600 дзён пазбаўленая волі», – разважаў на гэты конт Ігар Ільяш.
Пацверджаннем гэтай думкі можна лічыць факт, што пакаранне журналістцы паводле другой справы часткова паглынула пакаранне паводле першай, і новы тэрмін (8 гадоў і 3 месяцы) адлічваецца з моманту арышту – 15 лістапада 2020 года. То бок справу за здраду радзіме следства выдумала постфактум на аснове падзеяў, што адбыліся да стрыму на плошчы Пераменаў. У адваротным выпадку Кацю б прызналі «рэцыдывісткаю».
Ніякіх выцекаў наконт акалічнасцяў справы ў дзяржаўных медыях не было: там абмежаваліся сухім паведамленнем пра факт выраку. Некаторыя лукашэнкаўскія прапагандысты ў сваіх асабістых тэлеграм-каналах злараднічалі над прысудам журналісткі ды акцэнтавалі ўвагу на тым, што яна аўтарка «Беларускага Данбасу». Гэта наводзіла на думку, што помсцілі Кацярыне менавіта за кнігу. Але сама праца наўрад ці фігуравала ў новым абвінавачанні: калі б гэта было так, то следства мела б прэтэнзіі да суаўтара «Беларускага Данбасу» Ігара Ільяша, аднак ён не фігураваў у справе нават у якасці сведкі.
Кацярына Андрэева падала апеляцыйную скаргу на вырак, але Вярхоўны Суд 20 верасня пакінуў пакаранне без зменаў. Пры гэтым была скарэктаваная фармулёўка абвінавачання: замест «выдачы дзяржаўных сакрэтаў замежнай арганізацыі, замежнай дзяржаве» журналісцкую дзейнасць Каці пастанавілі лічыць «шпіянажам». Артыкул застаўся ранейшы: ВС проста памяняў фармулёўкі ў межах ч. 1 арт. 356 КК.
Салідарнасць трывае
Страшны прысуд выклікаў новую хвалю салідарнасці з Кацярынаю. Пакуль журналістка была ў СІЗА, да яе прапускалі лісты выключна ад сваякоў. Але і ў такіх умовах удавалася перадаваць палітзняволенай словы падтрымання і салідарнасці ад сяброў, калегаў і проста неабыякавых людзей. Каця атрымлівала грашовыя пераводы і бандэролі.
Журналістка прызнавалася ў лістах, што была кранутая да слёзаў хваляю салідарнасці, што гэта выклікала «выбліск пазітыву і веры ў чалавецтва». «Вось беларусы! Людзі!» – пісала яна і адзначала: дзякуючы падтрыманню адчувае, што ўсё дакладна было недарэмна.
3 верасня выйшла на свабоду журналістка «Белсату» Дар’я Чульцова, разам з якою Кацю засудзілі за стрым з плошчы Пераменаў. Адразу пасля вызвалення Даша даслала Каці ў СІЗА невялікую пасылку. Каця прызнавалася, што яе гэта вельмі кранула і падбадзёрыла: казала, што Даша «трапіла ў самае сэрцайка».
Падтрыманне Кацярына адчувала таксама з-за мяжы. У жніўні лідар расейскага гурта «ДДТ» Юрый Шаўчук даслаў палітзняволенай журналістцы аўтарскі шарж. «Дабра і міру Андрэевай Каці! Дарагая, мы з табою», – напісаў музыка на аўтапартрэце. І даслаў здымак свайго гурта з подпісам «Каця, трымайся!».
«Раскрыю маленькі сакрэт: з таго моманту, як я пазбавілася магчымасці слухаць свой плэй-ліст, падбор улюбёных песень перамясціўся ў маю памяць, і на самых крутых паваротах маршруту ў галаве заўсёды граў «ДДТ». Часцей за ўсё «Свабода», «Мёртвы горад», «Капітан Калеснікаў», «Гэта ўсё», а пасля таго, як мяне засудзілі за дзяржаўную здраду на 8 з лішнім гадоў (хоць лішнія – усе), – вядома ж, «Радзіма», – пісала Каця ў адным з лістоў.
«Я веру, што наперадзе нас чакаюць незабыўныя падзеі»
У звязку з судом і апеляцыяй Каця атрымала магчымасць спаткацца з блізкімі. Цягам чэрвеня – верасня ў яе былі чатыры спатканні з мужам і два з бацькамі.
Ігар Ільяш распавядаў пасля адной з сустрэчаў, што Каця схуднела, адчуваецца маральная і фізічная стомленасць ад працяглага зняволення. Але яна трымаецца ўпэўнена і не траціць веры ў тое, што ўсё неўзабаве зменіцца і праўда пераможа. Каця прызнавалася блізкім, што цяпер па-сапраўднаму адчувае крыўду не за сябе, не за свой вялізны тэрмін, а за Беларусь і тое, што адбываецца з законам у краіне.
У лістах сваякам журналістка распавядала, што ёй вельмі не стае працы, адчування мікрафона ў руцэ і адкрытага ноўтбука.
«Я веру, што наперадзе нас чакаюць незабыўныя падзеі і вялікія здзяйсненні ў прафесійным плане, але таксама я назаўжды захаваю ў памяці тое пачуццё, з якім мы ўскоквалі ў маршрутку ды імчаліся ў які-небудзь райцэнтр, адчынялі дзверы кабінетаў, дапазна сядзелі за тэкстам, паднімалі келіхі за поспех матэрыялу. У мяне быў цудоўны пачатак, нават злёгку варʼяцкі для 21-22 гадоў, а працяг аказаўся годным такога пачатку», – разважала Каця ў адным з лістоў.
У зняволенні Кацярына піша вершы: «Над белым полем» быў перакладзены на 6 еўрапейскіх моваў у межах праекту Еўрапейскай пісьменніцкай рады #FreeAllWords.
4 кастрычніка Кацю этапавалі з СІЗА № 3 у папраўчую калонію на вуліцы Антошкіна ў Гомлі. Пасля двух тыдняў каранціну яе размеркавалі ў атрад № 13 і скіравалі на швейную вытворчасць, дзе журналістка ўжо працавала летась.
Глеб Нержын belsat.eu
