Вяртанне ў СССР або падрыхтоўка да рэферэндуму? Навошта ўрад хоча ўвесці бонусныя карткі на ежу
Намеснік прэм’ер-міністра Аляксандр Субоцін заявіў, што ўрад плануе скараціць спіс тавараў, цэны на якія падлягаюць дзяржаўнаму рэгуляванню, але адначасова ўвесці бонусныя карткі для маламаёмных слаёў насельніцтва. Belsat.eu разбіраўся, што гэта значыць і ці можна казаць пра вяртанне ў Беларусь элементаў карткавай сістэмы савецкага ўзору.
Што было заяўлена
На гэтым тыдні віцэ-прэм’ер Аляксандр Субоцін заявіў, што ўрад плануе скарэктаваць пастанову № 100. Гэты дакумент, які быў прыняты сёлета ў лютым, прадугледжвае дзяржаўнае рэгуляванне цэнаў на 62 віды сацыяльна значных тавараў (збольшага харчоў, але ў спіс уваходзілі і туалетная папера і запалкі) і 50 відаў лекаў. Пастанова забараняла павышаць цэны на гэтыя тавары больш чым на 0,2 % на месяц.
Субоцін падкрэсліў, што гэта была вымушаная мера, але яна ўплывае на фінансавы стан прадпрыемстваў, таму наконт будучыні дакументу ёсць розныя меркаванні. Віцэ-прэм’ер адзначыў, што пастанова № 100, хутчэй за ўсё, застанецца, але пералік сацыяльна значных тавараў скароцяць з 62 да 17.
Таксама ў перспектыве разглядаецца пераход да «адраснай дапамогі».
«У якім фармаце гэта будзе? Думаю, неўзабаве вы ўбачыце. З сеткамі размова на гэтую тэму ўжо адбылася. Магчыма, будуць нейкія бонусныя карткі для пенсіянераў, маламаёмных, шматдзетных семʼяў», – паведаміў ён.
Субоцін не ўдакладніў, паводле якога прынцыпу такія карткі будуць працаваць і на які абʼём дапамогі яны будуць разлічаныя.
Што гэта можа азначаць
Аналітык «East Center / ISANS» Андрэй Елісееў у сваім блогу параўнаў так званыя бонусныя карткі з прадуктовымі карткамі, якія існавалі ў савецкі час. Эксперт мяркуе, што нейтральная назва, «бонусныя карткі», абраная проста дзеля таго, «каб моцна не хваляваць грамадскасць».
Елісееў правёў паралелі з пастановай Савету Міністраў Беларусі № 423 ад 14 лістапада 1991 года, калі былі ўведзеныя ў абарачэнне адразныя купоны на куплю тавараў. «Якраз практычна на 30-годдзе гістарычнай лістападаўскай пастановы і абвесцілі пра «бонусныя карткі». Сапраўды, гісторыя паўтараецца ў выглядзе фарсу», – піша ён.
Але эканаміст Яраслаў Раманчук лічыць, што параўноўваць бонусныя карткі з карткавай сістэмай савецкага ўзору не варта – гэта розныя з’явы. Ён мяркуе, што цяпер няма падставаў казаць пра тое, што ініцыятыва ўраду з бонуснымі карткамі звязаная з пагрозай дэфіцыту, бо ў такім выпадку гаворка б ішла пра масавую кампанію, а не адрасную дапамогу. А самі па сабе праграмы адраснага падтрымання бедных слаёў насельніцтва дзейнічаюць нават у такіх краінах, як ЗША.
«Бонусныя карткі – гэта, безумоўна, не карткі савецкага ўзору.
Гэта хутчэй частка папулісцкай кампаніі. Улады выкарыстоўваюць гэта (ініцыятыву з увядзеннем бонусных картак. – Заўв. belsat.eu), каб мінімальнымі рэсурсамі падрыхтаваць грамадскае меркаванне да палітычнай кампаніі рэферэндуму, каб паказаць, што яны клапоцяцца і абараняюць самыя ўразлівыя слаі насельніцтва.
«Калі б увядзенне картак было масавай з’явай, яны ўводзіліся б паўсюль і на ўсе тавары, то тады можна было б казаць пра дэфіцыт. Але пра гэта казаць рана», – адзначыў Раманчук у размове з belsat.eu.
Што датычыць планаў ураду скарэктаваць пастанову № 100, то гэта, на думку Раманчука, сведчыць пра тое, што план стрымлівання інфляцыі пры дапамозе дзяржаўнага рэгулявання цэнаў праваліўся. Першапачаткова Нацбанк прагназаваў інфляцыю на ўзроўні 5 %, а ўжо ў кастрычніку яна перавысіла 10 %. Раманчук мяркуе, што такая сітуацыя якраз і стала вынікам дзеяння ўладаў, якія імкнуліся ўручную рэгуляваць цэны на ўнутраным рынку.
На думку эканаміста, праз скарачэнне пераліку тавараў, цэны на якія падлягаюць дзяржаўнаму рэгуляванню, улады імкнуцца не дапусціць дэфіцыту, бо «прадпрыемствам цяжка ўкладацца ў выдаткі на вытворчасць пры абмежаванні цэнаў».
«Праз гэта пачалі перыядычна з’яўляцца паведамленні, што ў тым ці іншым горадзе назіраецца дэфіцыт некаторых тавараў. Гэта якраз першае сведчанне таго, што ёсць разбалансаваны рынак і трэба з гэтым нешта рабіць. Таму ўрад вырашыў пайсці на адзіную правільную (хоць і не поўную) меру – лібералізацыю коштаў. Каб зарабілі механізмы попыту і прапановы», – тлумачыць Раманчук.
Карткі і купоны. У чым розніца, як гэта працуе?
Першы досвед увядзення картак на прадукты гісторыкі адносяць да часу Вялікай Французскай рэвалюцыі. У сучасным разуменні карткавая сістэма ўпершыню атрымала масавы распаўсюд у перыяд Першай сусветнайвайны, калі шэраг еўрапейскіх краінаў былі вымушаныя такім чынам змагацца супраць дэфіцыту. Але перш за ўсё карткавая сістэма асацыюецца з СССР і краінамі сацыялістычнага лагеру, бо толькі там насельніцтва рэгулярна сутыкалася з дэфіцытам нават у абсалютна мірны час – у тым ліку ў 1980-я і на пачатку 1990-х.
Пры гэтым трэба адрозніваць карткавую сістэму і сістэму купонаў. Карткі – гэта не бясплатная дапамога, а дазвол на «атаварку» ў межах пэўнай сумы. То бок грошы ўсё роўна трэба плаціць, але без карткі тавару не прададуць. Сэнс сістэмы заключаецца ў нармаванні аб’ёмаў продажу дэфіцытных тавараў, каб выключыць пагрозу іх поўнага знікнення з унутранага рынку.
Купоны ў сваю чаргу можна разглядаць як пэўную замену грошай. Яны прадугледжаныя не для ўсяго насельніцтва, а толькі для бедных слаёў – людзей, у якіх можа проста не хапаць грошай на тыя ці іншыя тавары першай неабходнасці. З дэфіцытам у краіне гэта наўпрост не звязана.
Сістэма купонаў працуе ў тым ліку ў паспяховых, развітых дзяржавах. Напрыклад, у ЗША дзее федэральная праграма SNAP (раней яе называлі «праграма прадуктовых квіткоў» – food stamps), якая прадугледжвае, што амерыканцы з даходам, ніжэйшым за пэўны ўзровень, могуць разлічваць на дзяржаўную дапамогу, калі купляюць ежу. Напрыклад, у 2016 годзе такую дапамогу ў ЗША атрымлівалі 43,2 млн чалавек.
Нешта падобнае ў 2017 годзе хацелі ўвесці ў Расеі – гаворка тады ішла пра дапамогу маламаёмным з залічэннем на спецыяльныя карткі «эквіваленту грашовых сродкаў», балаў і бонусаў. Меркавалася, што за іх можна будзе купіць некаторыя харчы. Але гэтая ініцыятыва ў Расеі так і не была зрэалізаваная.
Віцэ-прэм’ер Аляксандр Субоцін не распавёў дэталяў таго, як мусяць працаваць бонусныя карткі, але з кантэксту ягонага выказвання выглядае, што ўрадавая ідэя пакуль бліжэйшая да сістэмы купонаў, чым да карткавай сістэмы, якая існавала ў СССР.
РР belsat.eu
