На рахунку гэтай асобы дзве кнігі на палескай гаворцы з ваколіцаў Пінску. Чаму трэба выдаваць такія кнігі? Як захаваць сваю адметнасць, жывучы сярод большых плямёнаў і народаў? На гэтыя ды іншыя цікавыя тэмы паразмаўлялі з журналістам і паляшуцкім пісьменнікам Аляксеем Дзікавіцкім.
– Чытаеш біяграфію Аляксея Дзікавіцкага: журналіст, мае эканамічную, адукацыю, і раптам – адна за адной дзве кнігі паляшуцкай гаворкай!
– І?
– «Навошта?» Уяўляю, як умоўны антаганіст усяго беларускага кажа: «Гэтыя беларусы з глузду з’ехалі, ладна б яшчэ на беларускай мове, а тут на нейкай палескай!»
– Адказ на гэтае пытанне хаваецца ў тым, што я нарадзіўся ў Пінску, але да сямі гадоў, да школы, выхоўваўся на Палессі, куды мяне бацькі аддалі да дзядулі з бабуляй. Я там выхоўваўся ў палескамоўным асяродку. Я іншай мовы і не ведаў тады, апроч мясцовай гаворкі. Калі бацькі забралі мяне ў горад, у школу вучыцца, то ў класе я быў адзіным, хто не ўмеў размаўляць па-расейску. Нават бацькоў выклікалі і пыталіся, што гэта такое, што па-расейску дзіця не ўмее размаўляць.
Так што для мяне гэта была натуральна мова, мова дзяцінства. Ясна, што яна потым забылася, бо ў школе была расейская і зрэдку беларуская мова. Ну і трэба прызнаць, што ў савецкай Беларусі ўвогуле было, як кажуць пэўныя людзі, «западло» гаварыць не па-расейску. Пэўна, недзе там, у цэнтральнай Беларусі, людзі з вёскі па прыездзе ў горад спрабавалі пазбавіцца дзекання і цекання. А ў нас не было гэтага, але было сваё палескае «шо», «-са» – «родывса», «молывса». Усе хацелі «говорить как можно лучше по-русски». Нам здавалася, што мы па-расейску гаворым, але ў той гаворцы было шмат палескіх слоўцаў.
Успамінаю, калі, бывае, хуліганілі ў дзяцінстве ці падлеткамі, лазілі ў чужыя сады грушы ці яблыні трэсці, то калі хто «стаяў на шухеры», нікому ў галаву не прыходзіла папярэдзіць іншых якім «атас» ці «бежим», толькі «тыкай» або «тікай»! Але потым, падчас вучобы і працы, ужо і гэтым слоўцам месца не заставалася.
«Прыходзілі суседзі і размаўлялі па-нашаму, па-мясцоваму, па-паляшуцку»
– Прайшоў час і ты вярнуўся да гэтага. Што сталася прычынай?
– Сталася так, што калі памерла мая мама, то я паехаў да бацькі на Палессе і на два тыдні там застаўся з ім замест адпачынку, каб бацьку было трохі весялей. Бо ўжо на той момант бацька з маці пераехалі на старасці ў вёску і жылі ў той самай дзедавай хаце, дзе я калісьці гадаваўся. Неяк яно ўсё раптам пачало выплываць з глыбіняў свядомасці і памяці. Мо таму, што прыходзілі суседзі і размаўлялі па-нашаму, па-мясцоваму, па-паляшуцку. Спачатку, калі прыходзілі і бачылі мяне, ведалі, што я за мяжой жыву і даўно, то стараліся выглядаць культурней, спрабавалі гаварыць са мной па-расейску. Ну і слабавата гэта ў іх ішло. То я кажу ім, ды гаварыце вы нармальна!
– Па-нашаму.
– Так, па-нашаму. З часам яны прызвычаіліся да маёй прысутнасці і пачалі паляшуцкай гаворкай размаўляць паміж сабой, а потым і са мной. Ну і ў мяне пачало ўсплываць, абудзіўся так званы пасіўны запас. Той, хто ведае замежную мову, сутыкаўся не раз з сітуацыямі, што размаўляеш з кімсьці па-англійску ці па-нямецку, напрыклад, і часам слова не можаш успомніць патрэбнага, а калі табе чалавек яго скажа, то яно адразу ўсплывае.
Ну і захапіў мяне гэта космас палескі. Паводзіны людзей, іхная філасофія. Мне падалося правільным гэта запісаць, прынамсі, частку таго, што яны гавораць. А як запісаць, на якой мове? Я ў жыцці пераважна карыстаўся беларускай і польскай мовамі, часам расейскай, англійскай. Але я адразу зразумеў, што на іншых мовах, апроч палескай гаворкі, гэтага проста не запішаш так, каб было адно да аднаго, так, як яны кажуць. Праўда, як перадаць? Перакладаць на беларускую мову? Дык некаторых словаў проста не мог перакласці, не хапала такіх каларытных адпаведнікаў. І я ўрэшце запісаў так, як яно гучыць.
– Значыць, вось з такога эмацыйнага парыву ўсё і нарадзілася?
– Вярнуўся ў родную стыхію – і з гэтага паўстала першая кніжка, «Оньдэ». У ёй, праўда, такога запісанага з натуры, ад людзей, не так і шмат, адсоткаў дзесяць недзе. Пераважна ж гэта кампіляцыі назіранняў уласных, або такое ўкладванне ў вусны землякоў сваіх думак. Даволі шмат кароткіх апавяданняў. Але гэта і не зусім апавяданні ці гісторыі, хутчэй, бувальшчына (ёсць такое ўкраінскае слоўца, бувальщина). Нечакана для мяне, калі здавалася, што ўжо ўсё быў напісаўшы, хто хацеў напісаць, пачалі «вылазіць» вершы. І таму ў гэтай кніжцы ёсць даволі шмат вершаў. Ёсць і паэмы – «Дзяды», у якой я размаўляю са сваімі продкамі, і «Каваль Грыц», пра прыдуманага мной пазітыўнага палескага героя, каторы змагаецца са ўсялякім ліхам – з чортам, які ўвасабляецца ў гарэлку, у ляноту. А як ужо ўсё гэта напісаў, дык выдаў.
Калі яшчэ было магчыма, прыязджаў у Беларусь. Ну і даведаліся пра кніжку суседзі, хто праз інтэрнэт, хто ад бацькі, хто ведаў ад пачатку, што я пішу нешта там.
«Не пашкадаваў грошай і выдаў кнігу саліднай»
– А як, дарэчы, цябе там называюць, ёсць нейкая палеская форма імя?
– Далёкія знаёмыя казалі заўсёды Аляксей, а ўжо хто бліжэй, суседзі, блізкія – Олэксійко.
– І вот яны прыходзяць, і кажуць, Олэксійко, пра нас пішаш?
– Так! Ніхто не верыў, дзівіліся. Прыходзілі, пыталіся, ты праўда кніжку пішаш? «І шо, по-нашаму?» Усміхаліся, ківалі галавой, а ў вачах было бачна, што думалі, мабыць, ці не звар’яцеў той Олэксійко, бо гэтая задума выглядала абсалютна немагчымай. Разумееш, палешукі заўсёды неяк былі не тое што другога, а нават трэцяга гатунку людзі. Яны ж ні па-беларуску, ні па-расейску толкам і не гаварылі. А тут нехта піша кніжку па-нашаму! Я ім нават калі яшчэ пісаў, адказваў, што так, пішу і абавязкова выдам, і яна будзе такая, што яе будзе прыемна ў рукі ўзяць. Таму не пашкадаваў грошай і выдаў яе саліднай. Прашытая, праклееная, надрукаваная вялікім шрыфтам, каб суседзі мае маглі чытаць, мае землякі.
– І што яны казалі, калі ты кніжку ім прывёз уласнаруч?
– На жаль, мая мара зрабіць прэзентацыю на падворку майго дзеда не збылася. Дзед быў вязнем ГУЛАГу, вельмі паважаным чалавекам у вёсцы і ўвогуле ва ўсім гэтым рэгіёне. Я не раз чуў пра яго добрыя словы ад абсалютна незнаёмых людзей. Хацелася, каб прэзентацыя была там, на знак павагі, удзячнасці, як даніна памяці. Не збылося. Але ўсім, каму трэба, кніжка была перададзеная, і яны фатаграфаваліся з ёй на фоне дзедавай хаты. Думаю, што землякі мае ўсе былі вельмі расчуленыя.
– Але як рэдагавалі тую кнігу, паводле якой граматыкі? Аляксея Дзікавіцкага?
– Хіба што ты закрануў адно з самых складаных пытанняў. Таму што ад пачатку працы з гэтым тэкстам паўстала мноства праблемаў: як пісаць, як перадаваць на пісьме пэўныя адметныя палескія гукі. Як гэта ўсё ўнармаваць? Спачатку спрабаваў, напрыклад, выкарыстоўваць лацінскія знакі там, дзе трэба было паказаць адметнасць палескага гука «й» у словах тыпу «йійі» (jiji), або «його». Бо тут праблема ў тым, што калі пісаць паводле нормаў беларускай мовы «яе» ці «іі», то не да канца перадаецца адметнасць маўлення, як мне здавалася. Але пасля развагаў і кансультацыяў пастанавіў прынцыпова прытрымлівацца беларускага алфавіту.
Што тычыцца ўвогуле нармавання, то я прадбачыў такія пытанні і ў прадмове да «Оньдэ» напісаў, што абсалютна не прэтэндую на якуюсь там дакладнасць марфалагічную ці этнаграфічную нават. У нас жа на Палессі шмат дыялектаў на самой справе, вялікая разнастайнасць гаворак. У адным месцы кажуць «кунь», у другім «кінь», а ў трэцім «конь». Такіх варыяцыяў аднаго слова шмат. Я стараўся не зрабіць аднолькавым, як у нармаванай літаратурнай мове, а наадварот, паказаць максімальна разнастайнасць палескіх гаворак.
Яшчэ хачу адзначыць, што вялікую працу рэдактарскую зрабіла паэтка Валярына Кустава, за што я ёй вельмі ўдзячны.
«Дзедава кола на фоне мамінага «дываніка» самаробнага»
– Хацеў запытаць пра афармленне. Кідаецца ў вочы і прыемны колер вокладкі, і малюнак. Разумею, што ў гэтым усім нейкі палескі сімвалізм ёсць, ці не так?
– Там шмат важных для мяне сімвалаў. Уладзя Міхневіч зрабіў удалую вельмі працу над вокладкай першай кнігі. На ёй намаляванае кола ад воза майго дзеда. Тое кола дагэтуль вісіць на сцяне дзедавага дому ў вёсцы. Яшчэ мне хацелася, каб на вокладцы абавязкова прысутнічала нейкая згадка і пра мамін бок радні. І вось Уладзя зрабіў такі макет, у якім дзедава кола на фоне мамінага «дываніка» самаробнага, якія яна пляла ўсё жыццё. Усё разам гэта выглядае як палескае сонца з праменямі навокал, такое прамяністае марыва бывае ў спякотны дзень. Колер вокладкі – адсылка да колеру неба і да колеру некаторых палескіх цэркваў, пафарбаваных у блакіт. Адну з такіх цэркваў у 80 гадоў ахоўваў начамі мой дзед. Здаралася, і хаты ў такі колер фарбавалі.
– Сапраўды файна і прыгожа атрымалася. Кола ўвогуле – сімвал адвечнага, кола лёсаў. Узгадаў чамусь, што і мама палітвязня Паўла Севярынца Таццяна такія дыванкі пляце. І шмат чые мамы.
– Традыцыйны для Беларусі дыванок, і вокладка, атрымліваецца, кранае нейкія струны ў нашай памяці.
– Але гэтыя дыванкі таксама паўсюль маюць свае адметнасці. Як і палескія дыялекты. Дарэчы, ці праўда, што разнастайнасць паляшуцкіх гаворак звязаная з балотам?
– Сапраўды. Рэчкі і цяпер там разліваюцца шырока, а да меліярацыі Палессе пераўтваралася ўвесну ў сапраўднае мора, на якім людзі плавалі чаўнамі. Вялі амаль што натуральную гаспадарку і не было асаблівай патрэбы неяк зносіцца з суседнімі вёскамі, кожная вёска жыла сама сабе, як на выспе. Ды яны і былі фактычна выспамі сярод разліваў рэчак і балотаў. Людзі маглі месяцамі не бачыцца, камунікавалі толькі з аднавяскоўцамі, таму адметнасцяў шмат, гаворак шмат і ўнармаваць гэта таксама было ўсё няпроста.
Рыхтуючы другую кніжку – зборнік вершаў «Світомузыка» – я запрасіў прафесійную рэдактарку Настассю Кахан, і яна зрабіла яшчэ больш сістэмную працу. Няма ўжо розных формаў канчаткаў ці розных формаў аднаго слова, і сама кніжка, яе тэкст, выглядае яшчэ больш стройна. Я ганаруся, што тэкст удалося больш-менш унармаваць. Так, калі будзе трэцяя кніжка, то ёсць шанц зрабіць яе яшчэ больш моўна дасканалай. Але найперш я ставіў сабе задачу максімальна перадаць, як людзі гавораць, перадаць адметнасць. Гэта такі гукапіс.
«Рэгіён Палесся знаходзіцца ў чатырох краінах – Беларусі, Расеі, Украіне і Польшчы»
– Вельмі цікава, ці паўплывала неяк на тваю творчасць спроба ў свой час зрабіць у вашым тым рэгіёне Палескую рэспубліку? Ты ж, пэўна, ведаеш пра яе.
– Сапраўды, у канцы васьмідзясятых – пачатку дзевяностых былі такія спробы. Я юнаком быў на некалькіх такіх спатканнях. Памятаю, што ў бібліятэцы праходзіў нейкі сход, сабраліся дарослыя салідныя дзядзькі, бо можна ж было ўжо, «перабудова», «галоснасць», усё вось гэта вось было на самым піку. Ну і сабраліся тады ўдзельнікі нейкай мясцовай арганізацыі з розных рэгіёнаў Піншчыны, некаторым мо і па 60 гадоў ужо было ды болей, такія суровыя дзяды. Старшыня сходу прапанаваў, каб усе ўдзельнікі ўзялі адзін тэкст, але кожны напісаў яго так, як бы ў іх сказалі, каб пабачыць адметнасці і паспрабаваць унармаваць гэта ўсё, гэтую гаворку. І яны сядзелі, пісалі, потым кожны дзядзька ўставаў і чытаў па-свойму. Было вельмі цікава. Выдавалася нават газета «Збудінне» («Абуджэнне»), вялікім тыражамі, быў даволі шырокі такі рух. Але на момант, калі я пісаў сваю першую кніжку, гэта ўжо ўсё прайшло даўно.
Рухавіком усіх тых працэсаў быў Мікола Шэляговіч. Пра яго ёсць розныя думкі. З аднаго боку, гэта быў быццам такі чыста палескі рух, Мікола нібыта шмат зрабіў для развіцця той справы палескай. З іншага боку, гучаць абвінавачанні, што гэта быў ці не крамлёўскі праект, каб стварыць пункт напружанасці, пасварыць Беларусь і Украіну, стварыць такі мясцовы Нагорны Карабах або Прыднястроўе.
– То бок, гэта быў сепаратысцкі праект?
– Ды які сепаратысцкі?! Былі людзі, якім гэтак здавалася, што нібыта Шэляговіч бачыць Палессе ў складзе Украіны. Не чуў і не чытаў, каб сам Мікола так дзе казаў. Дый той праект так развіцця і не атрымаў, да палітычнага абвастрэння паміж краінамі не дайшло тады, на шчасце, як мне здаецца. З іншага боку, быў эпізод, калі я выдаў сваю першую кнігу, мне пісалі знаёмыя і незнаёмыя людзі, што я такі-сякі, выдаў яе па-палеску, у той час як беларуская літаратура ў цяжкім стане. Пісалі, што, маўляў, раз пішаш палескай гаворкай, то зноў хочаш адарваць Палессе. Але гэта абсалютна дурныя аргументы. Гістарычна склалася, што рэгіён Палесся знаходзіцца ў чатырох краінах – Беларусі, Расеі, Украіне і Польшчы. І ніводнай краіне ён не належыць цалкам. У кожнай з гэтых краінаў знойдуцца ахвочыя сказаць, маўляў, чаму не пішаш па-расейску, ці па-польску, ці па-ўкраінску, але ж я свядома напісаў палескай гаворкай, якая ёсць унікальнаю з’яваю.
«Усё любімае, усё роднае»
– Ну і вось ты не самотны і кнігу маеш, нават дзве. Там шмат бувальшчыны, вершаў. А ці ёсць нейкі самы любімы расповед, верш, раздзел?
– Там усё любімае, усё роднае. Гэта ж як запытацца ў каго, хто з ягоных дзяцей самы любімы. Да таго ж, там тэксты вельмі розныя жанрава. Але магу сказаць, што сёння я б шмат што перарабіў, нешта б не залучаў у фінальны тэкст, нешта б, можа, дадаў. Няма межаў дасканаласці. То бок, я ведаю, чым не задаволены дагэтуль у першай кніжцы.
Другая лепшая атрымалася. «Світомузыка» – паэтычны зборнік. Паэзія на паляшуцкай гаворцы, на палескай. Я зрабіў нават некалькі перакладаў сусветных хітоў, сярод якіх ёсць тэкст адной з песняў майго ўлюбёнага гурта «AC/DC». Я хацеў паказаць, што і такія рэчы могуць сапраўды здорава гучаць на палескай гаворцы.
Што самае любімае – складанае пытанне. Хіба адну сямейную такую замалёўку я б назваў, яна якраз на апошняй вокладцы «Оньдэ» замест анатацыі ці эпіграфу такога змешчаная. Гэта адна з бувальшчынаў, запісаная проста з жыцця, адзін у адзін, як яно гучала. У майго бацькі, які ўжо таксама пайшоў ад нас у лепшы свет, ёсць сусед Юзік. Але ўсе яго клічуць Іванавічам, калі звяртаюцца. Іванавіч заўсёды звяртаўся да майго бацькі – Алексеевіч. І калі я там быў, прыходзіць неяк Іванавіч да Аляксеевіча, яны садзяцца на кухні і маўчаць. Жылі праз дарогу, ведалі адзін аднаго з юнацтва і, паколькі там мала што адбываецца, ім асабліва не было чаго абмяркоўваць. Ну якія там навіны? Нехта прайшоў у краму, машына праехала, дачка, нявестка ці сын з гораду прыехалі. Інфармацыі новай няшмат, таму і размовы былі з вялікімі паўзамі, няспешныя.
Дарэчы будзе сказаць, што менавіта няспешнасць жыцця і вось гэтыя паўзы мяне ўражвалі на Палессі. Мы ў горадзе ўвесь час апантаныя інфармацыйнымі плынямі, увесь час размаўляем, нешта пішам, абмяркоўваем. Здаецца, столькі падзей вакол нас! Нават на перакуры пра нешта ўсе гавораць, бо маўчаць неяк няёмка. А там людзі маўчаць і гэта выглядае абсалютна натуральна. Прыходзіць такі сусед Міша пакурыць, бацька яму кажа: «Хіба дождж будзе?» – і маўчаць. Я думаю, хм, можа Міша пакрыўджаны на што, чаго маўчыць? А той сусед праз вельмі працяглую паўзу адказвае: «Не, можа не будзе». І далей маўчаць.
І вось прыходзіць дзядзька Юзік, Іванавіч, да майго бацькі, сядзяць, маўчаць кожны пра сваё. Мой бацька ўдавец на той момант. Яны маўчаць, а я побач кручуся. Маўчаць 5, 10, можа, 15 хвілінаў, пазіраюць адзін на аднаго спакойна так. І маўчаць.
І раптам Юзік кажа:
– От, Алэксэёвыч, прожылы мы з тобою жызнь і нэ завважылы. Як одынь дэнь.
А мой бацька, Аляксеевіч, значыць, адказвае:
– Да, Івановыч, як слэза коротка, шчо оньдэ высохнэ зарэ…
– А рождаетса ж чоловік і одразу кулачкы малэнькыйі стыскае – вэсь світ забэру!
– А вмырае, то оно сложыв рукы і нычого вжэ нэ трэба, нычого на гэтому світі.
І далей маўчаць.
«Я сябе адчуваю чалавекам гістарычнай Рэчы Паспалітай»
– Вясковы дзэн такі. Ведаю і з маёй Валожыншчыны, што ў вёсцы іншая плынь часу. Мы тут у гарадах лічым словы і навіны падзеямі, а там падзеі іншага маштабу: шпакі прыляцелі, трава пазелянела, зязюля кукуе, пара касіць, ягады пайшлі і гэта далей. Паміж абменам гэтымі ўражаннямі шмат паўзаў, сапраўды, а вяртаемся ў горад – зноўку нырца ў тыя плыні інфармацыі, якія мала сэнсу нясуць.
– Як я спяшаўся на пахаванне маці, то не паспеў купіць «сімку» на тэлефон, быў без інтэрнэту. То нідзе нічога не чытаў, не глядзеў. І тэлевізара мы не ўключалі з бацькам, бо там даволі строга, да 40 дзён традыцыя прытрымлівацца жалобы, ніякай весялосці, музыкі, ну і тэлевізар не ўключаюць, каб нават незнарок жалобу не парушыць. Таму вось, як застаўся без таго, што ўвесь час крадзе ўвагу, без вонкавых навінаў, я засяродзіўся на тым, што бачыў і чуў перад сабой. І вот што з гэтага выйшла – кніжкі.
– Тут я хачу задаць ці не галоўнае пытанне. Палешукі гістарычна ўвесь час не тое што пад ціскам, але пад моцным уплывам іншых народаў, большых плямёнаў, былі – але сваёй ідэнтычнасці не згубілі. Ты выхаваўся там у дзяцінстве, з’ехаў нават за мяжу, а прыйшоў час, увесь гэты налёт вопыту жыцця ды іншай культуры раптам саскробся – і выйшла на свет паляшуцкая натура. Мабыць, нейкі сакрэт ведаюць палешукі, што іх асімілявалі, асімілявалі і не змаглі асіміляваць. Ці штука ў тым, што пасеянае ў дзяцінстве ў сэрца чалавека абавязкова ўзыдзе? Ці, можа, ёсць які сакрэт? Пытаюся таму, што ў эмігрантаў (за мяжой яны ці ва ўнутранай эміграцыі) існуе патрэба захаваць сваю ідэнтычнасць і адначасова патрэба інтэгравацца ў іншае грамадства.
– Тэма і складаная, і простая. Я паездзіў па свеце, сутыкаўся, як ты кажаш, з ціскам розных культураў ці проста з неабходнасцю жыць у іншай культуры – і проста гэта ўсё перарос, перастаў звяртаць увагу на гэты ціск. Мне было 45, калі я пачаў пісаць першую кнігу, выдаў яе, калі мне было 48 гадоў. Можна было азірнуцца, зразумець, што сапраўднае, што не. Калі я прыехаў у Польшчу, шмат гадоў таму, мне вельмі хацелася як мага хутчэй навучыцца добра гаварыць па-польску, каб добра сябе пачуваць. Сёння я ўжо так даўно тут, што адчуваю сябе грамадзянінам гэтай краіны, часткай вялізнай еўрапейскай супольнасці. Я таксама адчуваю сябе грамадзянінам Беларусі і часткай беларускай супольнасці. Калі шчыра, для мяне гэта ўсё адна супольнасць, адна культурная прастора, так было і для майго дзеда, які мяне ўзгадаваў. Я сябе адчуваю чалавекам гістарычнай Рэчы Паспалітай, дзе гэта ўсё было натуральным.
Для майго дзеда не было ніякай праблемы гаварыць па-польску, па-жыдоўску, па-нямецку, па-расейску, па-палеску, па-ўкраінску. Ён не задумваўся, з лёгкасцю пераходзіў з мовы на мову. Быў заможным шляхцічам, але, як кажуць, «укалываў», працаваў шмат. Для яго не было праблемаў паехаць у Варшаву са справамі, ва Украіну з’ездзіць. Купляў там пародзістых коней, спяваў песні ўкраінскія. І ніколі не пасаваў перад фактам, што ён паляшук.
І я не бачу ніякай прычыны пасаваць з таго факту, што я і паляшук паводле малой радзімы, і беларус паводле большай Радзімы, і чалавек, які жыве ўжо значную частку жыцця ў Польшчы. Не саромеюцца ж свайго паходжання кашубы ці гуралі, напрыклад. Увогуле, гэта вельмі па-еўрапейску – быць часткай вялікай супольнасці і захоўваць сваю нацыянальную, нават племянную, адметнасць. Так што сакрэту ніякага няма: што калісь пасеянае ў дзяцінстве – тое прарастае. Трэба слухаць сябе, прыслухоўвацца, мець свядомы адказ на пытанне «хто я такі».
Гэта нармальна – вывучыць культуру той краіны, дзе жывеш, прытрымлівацца яе ў стасунках з іншымі чальцамі гэтага грамадства, напрыклад, польскага, ці нямецкага, ці яшчэ якога іншага. Гэта базіс. Але для іх ты ніколі не станеш палякам ці немцам, дык чаго крывіць душой, будзь палешуком, будзь беларусам і ганарыся сваімі каранямі, ведай іх, вывучай, паглыбляйся! Еўрапейцы ставяцца да нацыянальных адметнасцяў з вялікай павагай. Ніхто нікога не імкнецца перарабіць. Табе толькі вялікі плюс, калі ведаеш, хто ты і трымаешся свайго. І яшчэ большы плюс, калі транслюеш сваю культуру ў грамадства, дзе жывеш. Культурная разнастайнасць умацоўвае дэмакратычнае грамадства.
– Цікава, а ў колькі краінах сёння ёсць твае кніжкі?
– Цяжка сказаць. Я правёў 14 прэзентацыяў, маштабная праца зробленая. Кніжкі шырока разышліся. Пра колькасць краінаў не скажу дакладна, але ведаю, што мае кніжкі сёння ёсць на ўсіх кантынентах, можа, апроч Антарктыды. Бо з Канады і ЗША замаўлялі, і з Аўстраліі, і з Блізкага Усходу, і з іншых месцаў на планеце. Вельмі кранальна было атрымаць водгук ад аднаго пажылога чалавека з Аўстраліі. Ён напісаў электронны ліст, з дапамогай сына даслаў яго, паведаміў, што вельмі ўдзячны за кніжку на паляшуцкай мове, сам родам з Палесся і меў вялікую радасць чытаць на мове дзяцінства. Выбачаўся, што не ўмее пісаць дасканала па-паляшуцку, але пастараўся напісаць менавіта па-нашаму. Такія водгукі вельмі натхняюць. Гэта паказвае, наколькі глыбока нашыя карані захоўваюцца ў нашых душах, дзе б мы ні жылі. Нават у Аўстраліі.
– Дарэчы, з Аўстраліі і адзін з тваіх улюбёных хард-рокавых гуртоў – «AC/DC». Вельмі цікава, як паляшуцкі хлопец захапіўся цяжкім рокам, тым больш у савецкія яшчэ часы. Ці ёсць што агульнае паміж культурай Палесся і цяжкім рокам? Або гэта розныя, не звязаныя часткі твайго жыцця?
– Яшчэ школьнікам і падлеткам я пачаў слухаць тую музыку. Проста вельмі спадабалася. А ў савецкія часы гэта было нават свайго роду бунтарствам. Гэта, з аднаго боку, і розныя рэчы – цяжкі рок і палескія мае справы. А з іншага боку, як раз вось гэтая нязгода, пратэст і захапленне – тое, што звязвае гэтыя рэчы. Не дазвалялі нам у васьмідзясятыя слухаць метал, а я слухаў, бо гэта было нешта недаступнае, новае, прыгожае. Гэтак і з палескай мовай – непапулярная, не ў мэйнстрыме, «непатрэбшчына» нібыта, а для мяне – прыгожая, наноў адкрытая, не пагаджаюся на яе маргіналізацыю, таму, сярод іншага, і пішу.
Маргіналізацыя, сціранне межаў паміж культурамі – гэта тое, чаго дабіваліся аўтарытарныя ўлады і грамадствы ва ўсе часы. Захаванне адметнасці, самабытнасці, індывідуальнасці – гэта тое, што заўсёды ўхвалялася грамадствам дэмакратычным. І гэтаму не супрацьстаялі ніколі ўлады дэмакратычныя. Да таго ж, як вось гэтая пратэсная музыка, цяжкі рок, ёсць здабыткам сусветнай культуры, так і нашыя мова і культура – паляшуцкая, беларуская, не мэйнстрымная, не самая, можа, папулярная – яны ёсць важным здабыткам і вялікай каштоўнасцю для ўсяго свету. Гэтага нельга страціць, гэта трэба захоўваць і перадаваць.
Запісаў Антон Тачняк belsat.eu
