Калі радыеактыўныя аблокі пачало зносіць у бок Масквы, авіяцыя па загадзе камуністычных уладаў «асадзіла» іх на беларускія вёскі. І сёння тут жывуць людзі-«пустэльнікі».
Першымі ад моцнага выкіду радыенуклідаў з аварыйнага блоку ЧАЭС пацярпелі вёскі і гарады ў 30-кіламетровым радыусе ад атамнай электрастанцыі. Пазней тут створаць Палескі радыяцыйна-экалагічны запаведнік.
Пасля двух выбухаў на ЧАЭС яшчэ цягам некалькіх дзён праз прабіты дах атамнай станцыі ў паветра траплялі вялізарныя колькасці радыеактыўных рэчываў. Вецер гнаў аблокі з радыяцыйнымі ападкамі часткова на Кіеў, часткова на паўночны захад, але ў асноўным на паўночны ўсход. З гэтай прычыны, акрамя раёнаў паўднёва-ўсходняга беларускага Палесся, вялізныя тэрыторыі на ўсходзе Магілёўскай і Гомельскай вобласці былі пакрытыя шкодным для здароўя Цезіям-137 і Стронцыям-90.
Не ва ўсіх крыніцах на тэму Чарнобыльскай трагедыі згадваецца, што самыя забруджаныя Быхаўскі, Касцюковіцкі, Краснапольскі, Чэрыкаўскі і Слаўгарадскі раёны на Магілёўшчыне былі заражаны радыяцыяй не толькі праз выпадзенне ападкаў.
Аблокі з радыенуклідамі прымусова «саджалі» пры дапамозе авіяцыі на вёскі, палі ды лясы, каб не даць радыяцыйным паветраным масам накіравацца далей у напрамку Масквы.
Добра памятае «карысны для здароўя» «Чарнобыльскі Першамай» і былая дырэктар аднаго з касцюковіцкіх дзіцячых садоў Любоў Сталярова, калі праз некалькі дзён пасля аварыі яна павінна была вывесці дзетак на святочны парад. Але дзеці на свяце «чамусьці» пачалі млець, а ў некаторых нават пайшла кроў з носу, таму Любоў пастанавіла адразу забраць іх са «свята».
Вёскі-прывіды
З тых жахлівых падзеяў вясны 1986-года на Касцюкоўшчыне прайшло ўжо 30 год, але што змянілася? Лічыцца што, за 30 год прайшоў перыяд распаду Цэзія-137, які ў найбольшай колькасці за іншыя радыенукліды трапіў у касцюковіцкую зямлю, воды і расліны і выклікаў найбольшую пагрозу здароўю людзей і жывёлаў. Адразу ці паступова зніклі такія касцюковіцкія вёскі як Рвенск, Кісялеўка, Красніца, Печанеж, Гарбавічі, Брацькавічы, Ветухна і шматлікія іншыя.
Сярод іх апынулася і старажытная вёска Саматэвічі – радзіма славутага беларускага паэта Аркадзя Куляшова. Калісьці гэта было буйнае рамеснае мястэчка, а побач сялянскае паселішча з панскім маёнткам Івана Галынскага, школай, цагляным заводам, крамамі, вялізнымі садамі і прыгожай старажытнай крынічнай ракой Алешняй, якую неаднаразова згадваў паэт у сваіх творах. Калі Аркадзь прыязджаў у родную вёску, старыя збіраліся ля Свята-Траецкай царквы, пабудаванай панам-каталіком у памяць аб сваёй памерлай праваслаўнай жонкі, і пачыналі спяваць.
Цяпер былая вёска выглядае як прывід, пра яе існаванне нагадваюць абгарэлыя ад пажараў дрэвы былых садоў ды мемарыяльны валун на месцы роднай хаты Аркадзя Куляшова. Дом паэта згарэў і потым пра дапамозе спецтэхнікі быў пахаваны, таксама як і 6 тысячаў іншых пабудоваў на Магілёўшчыне.
«Пустэльнікі» хочуць тут жыць
Канчатковаму выконванню плану па знішчэнню бульдозерамі хатаў яшчэ ў 2013 годзе перашкаджалі званыя пустэльнікі – людзі, якія адмовіліся пераязджаць, або вярнуліся ў адселеную вёску. Сярод іх быў і адзін з працаўнікоў прадпрыемства «Радон» – Андрэй Сцепаненка які разам са сваёй жонкай і 2-мя дзецьмі вярнуўся ў Саматэвічі ды заснаваў свой «хутар». Гаспадар меў уласны транспарт для неабходных закупак у горадзе, да школы ў цэнтры сельсавету дзеці дабіраліся аўтобусам, а шмат прадуктаў сямʼя атрымлівала ад вялікай хатняй гаспадаркі. У дзяржавы нічога не прасілі.
Афіцыйна Саматэвічі трапілі ў зону адсялення з дозай ад 15 да 40 кюры, і практычна ўсе насельніцтва перасялілі ў наваствораную вёску Новыя Саматэвічы. Аднак Андрэй Сцепаненка сам рабіў замеры і сцвярджаў, што амаль за 30 гадоў узровень радыяцыі ў Саматэвічах і некаторых іншых вёсках упаў і стаў цалкам дапушчальным для жыцця.
Тым не менш, каб выканаць дзяржзагад па знішчэнню забруджаных вёсак, а таксама праз недахоп сродкаў для забеспячэння насельніцтва вёсак, напрыклад, той жа электрычнасцю, мясцовыя ўлады настойліва «раілі» пустэльнікам адсяляцца.
«Няхай сабе гарыць»
Увесну і ўлетку ў адселеных вёсках здараецца асабліва шмат пажараў. Кіраўніцтва Касцюковіцкага райвыканкаму тлумачыць гэта тым, што шукальнікі металу паляць сухую траву, каб лягчэй знайсці метал, а разам з тым гараць сады і хаты. Але жыхары адселеных вёсак лічаць, што некаторыя з працаўнікоў «Радону» ці нават МНСаўцы самі «чыркаюць запалкамі», каб не траціць сілы, грошы, якіх і так мала, на паліва і аплату працы па пахаванню кінутых будынкаў. А тым часам забруджаны ізатопамі дым трапляе з паветрам на навакольныя тэрыторыі.
Вельмі жахліва робіцца тым пажылым пустэльнікам, чыя хаты недалёка ад палаючай травы, будынкаў і дрэў. У такой сітуацыі зусім нядаўна апынулася Лідзія Ефімаўна Харытонава – адна з нешматлікіх старажылаў Сілічаў. «Учора пачула пах дыму і паленай бульбы з боку поля, калі дайшла за сарай, убачыла, што запалілі з боку возера. І ўжо гарыць кінутая хата і дрэвы, баялася, што пакуль ледзь дабяруся ды папрашу суседку пазваніць пажарным, мае сараі загарацца. Пажарныя прыехалі і патушылі вакол майго дому, а мне казалі, калі кінутая хата гарыць, няхай сабе і гарыць», – скардзіцца гаспадыня.
Да Чарнобыльскай трагедыі ў Сілічах было больш за 200 двароў, ферма, школа, крамы і нават цырульня, але пасля выпадзення радыеактыўных ападкаў вёску, як і Саматэвічы залічылі да зоны наступнага адсялення. Большую частку жыхароў перасялілі, засталіся самыя «упартыя».
Радыяцыю не забароніш дэкрэтам
Цягам 30 гадоў мясцовыя жыхары вырошчвалі ды харчаваліся ўласнаю гароднінай і садавіной, ажно да 2010-га году нават трымалі сваю скаціну. Тым, хто застаўся, падабалася тое, што яны могуць свабодна працаваць на сваёй роднай зямлі, і ў адселеных вёсках іх ніхто не будзе чапаць. Не абышлося і без прымусовага адсялення. Але дзяржава вырашыла пазбавіцца ад праблем наступстваў Чарнобыля і ўрэзала бюджэт выдзелены на дапамогу, ці на «грабавыя», як іх называюць жыхары забруджаных вёсак. У 2005-ым годзе вёска раптам трапіла ў спіс зон з правам на адсяленне.
Былі таксама спробы мясцовай улады на грошы выдзеленыя дзяржавай рэабілітаваць сельскую гаспадарку былога калгасу імя Карла Маркса ў суседняй вёсцы Відуйцы і ў саміх Сілічах. Ужо практычна адбудавалі фермы, і канюшні, прывезлі скаціну, а жыхары Сілічаў усцешыліся з’яўленню працоўных месцаў. Але не надоўга. Справа, скончылася тым, што са зменаю кіраўніцтва Касцюковіцкага райвыканкаму, мяса скаціны прадалі ў Расею, сельгастэхніку вывезлі, а калгас пакінулі недабудаванымі. Хоць афіцыйна ён дагэтуль лічыцца дзейным.
Цяпер Сілічы «рэабілітаваныя», але грошаў улады ў аднаўленне вёскі ўкладаць не жадаюць. Ды і аднаўляць практычна няма чаго – засталося толькі 9 двароў.
Зʼяўляецца ўражанне, што праз 30 год пасля Чарнобыльскай трагедыі праблемы яе наступстваў раптам зніклі. Разам са знакамі радыяцыйнай небяспекі пад зямлёй ці ў попеле назаўсёды знікаюць апошнія адселеныя вёскі, знікаюць і іх жыхары, а навакольныя палі актыўна засяваюцца i апрацоўваюцца. Сюды прыганяюць на выпас скаціну, а сяльгаспрадукцыя з гэтых палёў і лугоў потым ідзе на стол жыхароў Беларусі ды ў Расею.
Безумоўна, мясцовыя жыхары і працаўнікі «Радона», якія рабілі замеры ў адселеных вёсках стандартным дазіметрам, маюць рацыю: узровень забруджання Цэзіям-137 за 30 год істотна знізіўся. Але атрымаць сапраўды дакладныя вынікі забруджання Стронцыям-90, напрыклад, мясцовай гародніны, магчыма толькі ў лабараторыі і тое не ў кожнай. У Менску зрабіць гэта каштуе 120 тысяч рублёў.
Жудасна і тое, што ў адрозненне ад суседняга Чэрыкаўскага раёну, дзе памяць аб пахаваных вёсках хаця б абазначаная невялічкімі помнічкамі, у Касцюковіцкім раёне такія вёскі як Гарбавічы, Рвенск, Брацькавічы, Печанеж, Клеткі і шматлікія іншыя зніклі практычна бязследна. Калі, напрыклад, турыст, ці хтосьці іншы паспрабуе заехаць у родную вёску Аркадзя Куляшова, каб пабачыць там мемарыяльны камень ці Свята-Траецкую царкву, то яму ўвогуле будзе цяжка зразумець куды ён трапіў…
АС, belsat.eu
