Навіна пра тое, што рыхтуецца далучэнне Случчыны да савецкай дзяржавы, сталася каталізатарам, які падштурхнуў мясцовых жыхароў узяцца за зброю. Якія паралелі Слуцкага збройнага чыну з сённяшнім днём? Высвятляем у праграме «Intermarium».
Збройны выступ на Случчыне ўвосень ды ўзімку 1920 года быў выкліканы шэрагам прычынаў як унутранага, гэтак і вонкавапалітычнага характару. Сярод асноўных чыннікаў, якія падштурхнулі да ўзброенага супраціву, было нацыянальнае абуджэнне беларусаў, вынікам чаго стала стварэнне Беларускай Народнай Рэспублікі.
«Гэта важны этап на шляху пабудовы беларускае дзяржавы. 1918-ты – абвяшчэнне БНР, а вось 1920 год: спатрэбілася два гады, каб людзі саспелі, што ім неабходная свая нацыянальная дзяржава, свой нацыянальны дом. (…) Калі плаціць падаткі, то свайму ўраду – свой урад абароніць, калі трымаць армію, то сваю, беларускую», – тлумачыць пазіцыю дэлегатаў з’езду Случчыны, які 13-14 лістапада 1920 года сабраў прадстаўнікоў усіх слуцкіх паветаў, гісторык антыбальшавіцкага руху Ніна Стужынская
Акрамя палітычных прычынаў, да гэтага кроку іх пабуджалі і эканамічныя фактары: яны да таго часу ўжо мелі ўяўленне, што такое харчразвёрстка, і жадання перажываць гэта зноў случакі не мелі. Ці ёсць аналогіі паміж Слуцкім паўстаннем і сённяшнім днём? Працягвае даследніца Слуцкага збройнага чыну Ніна Стужынская:
«Кажуць, не было выбітных лідараў, што няпраўда, тут я не пагаджуся, але народ быў здольны сам арганізоўваць свае жыццё і вырашаць усе сацыяльныя пытанні».
Гэта быў той рэдкі выпадак у найноўшай гісторыі Беларусі, калі сацыяльныя памкненні шырокіх народных масаў злучыліся з ідэяй беларускага вызвольнага руху.
«Была каласальная падрыхтоўка паўстання, культурніцкі рэсурс Случчыны: амаль кожная вёска мела свой беларускі гурток. Гэта ўсё рыхтавала глебу, рыхтавала патрыётаў, якія потым запісаліся ў Слуцкую брыгаду. Случчына мела патрыятычныя кадры настаўніцтва. Немалаважны фактар – палітычны кіраўнік: вельмі добра арганізаваная партыя эсэраў».
Дзякуючы ўпартаму супраціву абарона Случчыны ад бальшавікоў трывала больш за месяц. І ўсё ж случакі былі вымушаныя адступіць.
«Пачаліся рэпрэсіўныя, карныя аперацыі супраць мясцовага насельніцтва. У Слуцку быў арганізаваны канцэнтрацыйны лагер. Па сутнасці, у 1920 годзе яны арганізоўваліся паўсюдна: у Менску гэта сённяшні «Гатэль Манастырскі» [былы кляштар бернардзінцаў. – Belsat.eu]. І ў кожным павятовым месце былі створаныя канцлагеры, каб звозіць туды так званыя сем’і бандытаў. Хто такія былі бандыты? Гэта паўстанцы, гэта партызаны. Узяліся ў першую чаргу за сем’і, маёмасць знішчалі, выпальвалі цэлыя маёнткі, нават гэтыя вёскі, а бацькоў, жонак, дзяцей звозілі ў гэтыя лагеры, потым падганялі вагоны. Мужчынаў вывозілі ў Архангельскую губерню, а жанчын, дзяцей – у Валагодскую губерню», – дадае гісторык Ніна Стужынская.
У народнай памяці няшмат засталося пра Слуцкае паўстанне, бо насельніцтва вывезлі, а чэкісты правялі спецаперацыю «Крот», зачысціўшы ўсіх палітычных актывістаў. Пасля 1921 года махавік рэпрэсіяў толькі раскручваўся.
Госці праграмы «Intermarium»:
- Ніна Стужынская, гісторык, даследніца антыбальшавіцкага руху ў Беларусі ў першай палове ХХ стагоддзя, Беларусь;
- Томаш Блашчак, старэйшы навуковы працаўнік Універсітэту Вітаўта Вялікага, Коўна, Літва;
- Дарота Міхалюк, прафесар Універсітэту Мікалая Каперніка ў Торуні, Польшча.
Глядзець іншыя выданні ток-шоу «Intermarium»
Праграма «INTERMARIUM» таксама даступная на YouTube-канале «Белсат Гісторыя».
НІ, Belsat.eu
