Дзякуючы Ангеле Мэркель у шмат якіх мовах замацавалася слова «канцлерка». Для нас гэта было б натуральна, калі б не ўплыў расейскай мовы. Чаму па-расейску мы кажам, што Святлана Ціханоўская – «национальный лидер», а па-беларуску – «нацыянальная лідарка»?
Адметная прыкмета беларускай мовы – наяўнасць асабовых назоўнікаў, якія акрэсліваюць людзей паводле прафесіяў ці спецыяльнасцяў, не толькі мужчынскага, але і жаночага роду. Напрыклад, прэзідэнтка, дырэктарка, фатографка. Гэткія назоўнікі называюцца фемінітывамі.
Фемінітывы – натуральныя з’ява для беларускай мовы. Для нас яны гучаць нейтральна. А вось у расейскай мове часта маюць іранічны ці нават здзеклівы характар. І гэта адно з грунтоўных адрозненняў беларускай мовы ад расейскай.
Гучыць файна: беларуская граматыка імкнецца да гендарнай роўнасці, таму існуюць словы «дырэктар» і «дырэктарка». А што рабіць, напрыклад, са словам «пасол»? Якая будзе жаночая форма – пасолка? Пасліца? Пасліха? І ці можна сказаць «дырэктарыха» замест «дырэктаркі»?
Разабрацца ў тэме фемінітываў нам дапаможа сацыялінгвіст, палітолаг і культуролаг Уладзіслаў Гарбацкі.
Выбітны – рус. выдающийся
Назоўнік – рус. существительное
Пасада – рус. должность
Не зважаючы – рус. не обращая внимания
Вынішчыць – рус. уничтожить
Выкарыстанне – рус. использование
Адлюстроўваць – рус. отражать
Светагляд = светапогляд, карціна свету
Сумысля = спецыяльна, наўмысна
Дакладнасць – рус. точность
Пабрацца шлюбам = ажаніцца, выйсці замуж
Блытаніна – рус. путаница
Сэнсавы – рус. смысловой
Удакладненне – рус. уточнение
Суразмоўца – рус. собеседник
Адпаведнік – рус. соответствие
Чыннік = фактар
Уплыў – рус. влияние
Крыза = крызіс
Расплюшчваць = раскрываць вочы
Рэшткі – рус. остатки
Адрознасць – рус. отличие
Зброя – рус. оружие
Пільнаваць = сачыць – рус. следить
Бездзяржаўнасць – рус. бесгосударственность
Шматсэнсоўнасць – рус. многосмысленность
Карабаціць – рус. коробить
Лятак = самалёт
Наватвор = новастворанае слова
Раіць – рус. советовать
Пашана – рус. почет
Грэблівы – рус. пренебрежительный
Зневажальны – рус. унизительный
Адукацыйную праграму «Мова нанова» глядзіце кожную нядзелю на тэлеканале «Белсат» праз спадарожнік «Астра 4A» (ранейшая назва – «Sirius4»), онлайн, у закладцы «Праграмы» на нашай старонцы або на канале YouTube.
