Dziennikarskie śledztwo: Uzbekistan pomaga zakładom Grodno Azot obchodzić sankcje UE
Mimo sankcji, produkty zakładów Grodno Azot trafiają na rynki w Unii Europejskiej. Tak wynika z ustaleń niezależnego Białoruskiego Centrum Śledczego, litewskiego centrum Siena, inicjatywy Ruch Robotniczy, Centrum Dziennikarstwa Śledczego Serbii i białoruskich Cyberpartyzantów. Zdaniem dziennikarzy śledczych pomaga w tym Uzbekistan, bo mocznik rolniczy sprzedawany jako uzbecki tak naprawdę pochodzi właśnie z Białorusi.
Nawozy białoruskie – czy można je kupić na terenie UE?
Mocznik to powszechnie stosowany nawóz mineralny. Przed wprowadzeniem sankcji Brukseli wobec Mińska stanowił 40 proc. produktów azotowych importowanych do UE z Białorusi. I, jak się okazuje, wciąż trwają dostawy. Tylko w pierwszej połowie 2023 roku, według danych Eurostatu, na rynki UE z Białorusi trafiło 7,8 tys. ton mocznika za łączną sumę 3,7 mld euro. Mimo tego, że UE wprowadziła sankcje wobec Grodno Azot pod koniec 2021 roku, w związku z krwawym tłumieniem przez reżim Alaksandra Łukaszenki protestów po sfałszowanych wyborach prezydenckich. W tym za wyrzucanie z pracy i inne prześladowania robotników za udział w protestach oraz finansowanie reżimu Łukaszenki z dochodów Grodno Azot. Jednocześnie, sankcji nie wprowadzono wobec wszystkich przedsiębiorstw na Białorusi produkujących nawozy.
Nie wiadomo na pewno, czy wśród nawozów dostarczanych z Białorusi do UE są produkty Grodno Azot. Ale przedstawiciel białoruskiego związku zawodowego Ruch Robotniczy Juryj Rawawy twierdzi, że mocznik na Białorusi produkuje tylko Grodno Azot, a stworzyć nowe miejsce produkcji mocznika w sposób niezauważony byłoby dość trudno.
Równolegle ze spadkiem dostaw mocznika z Białorusi do UE pojawił się jego import z Uzbekistanu, mimo że wcześniej, od 2017 roku, z kraju tego do UE nie sprowadzano tego produktu rolniczego. Co więcej, dostawy mocznika z Uzbekistanu szybko sięgnęły poziomu dostaw z Białorusi przed wprowadzeniem sankcji. Białoruskie Centrum Śledcze jest przekonane, że tak naprawdę nawóz pochodzi z Białorusi i trafia do UE via Uzbekistan.
Dziennikarze śledczy dotarli do umowy, na mocy której białoruskie państwowe przedsiębiorstwo Girkom sprzedaje mocznik uzbeckiej firmie Walker Exim (która później zmieniła nazwę na Dunger).
Dziurawe sankcje UE wobec Białorusi
Według aneksu do umowy mocznik nie jest dostarczany Uzbekistanowi (który, jak czytamy, zainwestował duże pieniądze we własną produkcję nawozów), lecz serbskiej filii firmy Walker. Towar miał być ładowany na podstawie umowy przekazania towaru na stacji kolejowej na stacji Auls w Grodnie, obok terenów Grodno Azot.
Jak czytamy, z oboma Walkerami związany jest ukraiński biznesmen Ołeksandr Karanicyn – posiada 45 proc. akcji serbskiej filii i 100 proc. uzbeckiego Dungera (czyli wcześniej Walker Exim). Wszystko to z kolei za pośrednictwem zarejestrowanej w Zjednoczonych Emiratach Arabskich firmy Walker FZE. Oprócz tego, były dyrektor firmy Dunger Alimżan Saidow stoi teraz na czele innej firmy z tej grupy, Dunger Navoiy, która rejestrowała dostawy od wspomnianej białoruskiej firmy państwowej Girkom, i która częściowo należy do jednej z firm uzbeckiego koncernu państwowego Uzkimesanaat oraz firmy SBPM, z której ślady wiodą do Karanicyna i jego wspólnika, obywatela Ukrainy Jewhena Worobiowa.
Co więcej, jak twierdzi Białoruskie Centrum Śledcze, z „uzbecko-białoruskimi” nawozami związane są także litewskie firmy. Jak czytamy, rzekomo uzbecki mocznik w 2023 roku na Litwę wwoziła białoruska firma Słowiański Alians 2020, należąca do byłego pracownika łukaszenkowskiego Komitetu Kontroli Państwowej Alaksieja Nikicina. Oficjalnie zajmuje się ona hurtowym handlem jajami, przetworami mlecznymi i innych produktów żywnościowych. Nawóz, jak twierdzi Białoruskie Centrum Śledcze, sprowadziła za jej pośrednictwem litewska firma UAB Gerta Baltic, która oficjalnie zajmuje się handlem mięsem.
Kolejną partię rzekomego uzbeckiego mocznika na rynek litewski sprowadziła firma Milca Baltija, należąca do 23-letniego obywatela Białorusi Ramana Siemianienia. Obecnie znajduje się ona w stanie upadłości po tym, jak nie wypłaciła pensji pracownikom. W deklaracji celnej twierdzono, że Milca Baltija kupiła mocznik od państwowego uzbeckiego przedsiębiorstwa potasowego w Dechkanabadzie w Uzbekistanie. Jednak nie produkuje ono nawozów azotowych, a pochodzą one, według deklaracji, z Lidy na Białorusi. Były jednak oficjalnie własnością uzbeckiego przedsiębiorstwa.
Ponadto, jak czytamy, w certyfikacie jakości produktu jest zabawny błąd świadczący o niedbałości: stwierdzono tam, że produkcie znajduje się szkło laboratoryjne, bo jego nazwa (biuretka) brzmi podobnie do fachowej nazwy jednego ze składników azotu.
Dziennikarze śledczy piszą, że białoruska firma GlobalDeTri zarejestrowana w 2022 roku dostarczyła na Litwę także mieszkankę mocznika i amoniaku. Wspomniany Juryj Rawawy z Ruchu Robotniczego zaznacza, że wszystko, co jest związane z amoniakiem na Białorusi pochodzi z Grodno Azot. Białoruskie Centrum Śledcze dotarło też do dokumentów świadczących o tym, że GlobalDeTri rzeczywiście kupował tę mieszankę w Grodno Azot.
Białoruskiemu Centrum Śledczemu udało się dodzwonić do dyrektora tej firmy Dzmitryja Piatrunina. Twierdził, że firma dostarczyła na teren UE to, co sama wyprodukowała, bez udziału Grodno Azot.
Aleś Nawaborski, MaH/belsat.eu
