Od parówek i „fabryk trolli” do marszu wagnerowców na Kreml. Krótka biografia Prigożyna

23 sierpnia w obwodzie twerskim rozbił się samolot z dowództwem Grupy Wagnera, wśród których najpewniej znajdował się właściciel najemniczej formacji Jewgienij Prigożyn – jego śmierć potwierdził dziś Komitet Śledczy Rosji. Nasz rosyjskojęzyczny portal Vot Tak zebrał najważniejsze informacje z biografii „kucharza Putina”.

Co wiadomo o śmierci Prigożyna

23 sierpnia około godziny 18.00 czasu polskiego pojawiły się pierwsze doniesienia, że prywatny samolot Embraer ERJ-135BJ należący do Jewgienija Prigożyna i lecący z Moskwy do Petersburga rozbił się w pobliżu wioski Kożenkino w obwodzie twerskim. Rosyjskie Ministerstwo ds. Sytuacji Nadzwyczajnych podało, że w katastrofie zginęło dziesięć osób. Początkowo odnalezione zostały ciała ośmiu ofiar – potem liczbę tą zwiększono do dziesięciu.

Rosawiacja – czyli rosyjska agencja transportu lotniczego – potwierdziła, że Jewgienij Prigożyn był na liście pasażerów samolotu, ale nie ustalono, czy rzeczywiście wszedł na pokład. Dziennikarze specjalizujący się w sektorze lotniczym zauważyli, że agencja nietypowo szybko potwierdziła obecność Prigożyna wśród pasażerów – zwykle procedura ta trwa znacznie dłużej. Później Rosawiacja opublikowała listę wszystkich pasażerów lotu – oprócz Prigożyna była tam jego prawa ręka Dmitrij Utkin ps. Wagner, twórca najemniczego oddziału, który potem stał się Grupą Wagnera.

Miejsce upadku samoloty Jewgienija Prigożyna w obwodzie twerskim Rosji. 23.08.2023 r.

Zdj. GREY ZONE / Telegram

Powiązany z wagnerowcami kanał Grey Zone na Telegramie podał, że samolot mógł zostać trafiony z systemu obrony powietrznej. Z kolei rosyjski kanał Mash napisał o wersji zamachu bombowego. Kanał śledczy WCzK-OGPU zasugerował, że bomba mogła zostać podłożona w skrzynce wina załadowanej na pokład. Jak wynika z danych serwisu Flightradar, samolot zniknął z radaru podczas wznoszenia kilka minut po starcie, nie zanotowano jednak żadnych odchyleń na tamten moment. Kanał Cargrad, powołując się na źródło w komisji Rosawiacji, nie wyklucza możliwości eksplozji samolotu.

Jak donosi rosyjski portal RBK, powołujący się na źródło we władzach, „rozważane są wszystkie wersje tego, co się stało, w tym błąd pilota, problemy techniczne i zewnętrzna ingerencja”. Kanały Mash, Baza i Shot twierdzą, że służby specjalne sprawdzają także wersję ataku terrorystycznego.

Portal Mediazona przypomniał, że Prigożyn leciał już tym samym Embraerem o numerze RA-02795 po czerwcowym buncie. Z kolei kanał Readovka, który zatrudnia ludzi powiązanych z Prigożynem, początkowo napisał, że przywódca wagnerowców zwykle latał innym samolotem. Na kanale Operacja Z: Wojenkory russkoj wiesny zauważono, że drugi samolot Jewgienija Prigożyna wylądował z powrotem w Moskwie, skąd odleciał kilka minut po katastrofie w obwodzie twerskim.

Nieco później kanał Readovka potwierdził śmierć Prigożyna. Taką samą informację opublikował wagnerowski kanał Grey Zone, a także dziennikarz Andriej Zacharow i WCzk-OGPU. Autorzy kanału MIG Rosji twierdzą, że osoby bliskie Prigożynowi i Utkinowi potwierdziły ich śmierć.

Przedstawiciel władz okupacyjnych obwodu zaporoskiego Władimir Rogow również oświadczył, że wagnerowcy potwierdzili mu śmierć Prigożyna i Utkina. Później w Centrum Grupy Wagnera w Petersburgu zapalono światła, tworząc na fasadzie krzyż, a pod budynkiem zaczęły pojawiać się kwiaty.

Dziś Komitet Śledczy Rosji podał, że ciała wszystkich ofiar katastrofy lotniczej zostały zidentyfikowane. Wśród nich ma być Prigożyn.

Od petersburskiego przestępcy do „kucharza Putina”

Jewgienij Wiktorowicz Prigożyn urodził się 1 czerwca 1961 roku w Leningradzie. Wychowywał go ojczym (biologiczny ojciec wcześnie zmarł) i pracująca w szpitalu matka. Rodzina żyła biednie, a młody Jewgienij już w wieku 18 lat został skazany za rozbój, kradzież i oszustwo na 13 lat kolonii karnej.

W 1990 roku 29-letni wówczas Prigożyn, po odsiedzeniu dziewięciu lat wyroku, rozpoczął działalność gospodarczą w Leningradzie  – stworzył sieć budek z hot dogami. W drugiej połowie lat 90. otworzył kilka punktów gastronomicznych i zajął się cateringiem. Z czasem firmy i restauracje Prigożyna stały się głównymi dostawcami posiłków na spotkania najważniejszych polityków. W ten sposób Prigożyn poznał Władimira Putina, ówczesnego zastępcę mera Petersburga Anatolija Sobczaka.

Po objęciu władzy w Rosji, Putin często organizował spotkania z politykami w restauracjach Prigożyna. W ten sposób były rabuś zaczął się obracać w kręgach głowy państwa i zyskał miano „kucharza Putina”. Czerpał z tego korzyści: przejął na wyłączność aktywa, które wcześniej dzielił ze swoimi partnerami, a także uzyskał od władz Petersburga „pozwolenie” na rozwój „rosyjskiego fast foodu” w mieście w odpowiedzi na bary szybkiej obsługi, które do Rosji przywędrowały z „gnijącego Zachodu”. Prigożyn otworzył sieć Blin!Donalt’s, w której zamiast hamburgerów sprzedawano „kwadrososisony” – kanapki z parówkami [ros. sosiska] zamiast kotletów.

Kwadrososisony Prigożyna.

Zdj. Wikipedia

Pod koniec lat 2000. Prigożyn wszedł do biznesu budowlanego, gdzie z łatwością wygrywał przetargi, nielegalnie przejmował nadmorskie tereny w Petersburgu, mimo protestów lokalnych miejskich aktywistów.

W kolejnej dekadzie przyszły właściciel Grupy Wagnera zaczął zajmować się zaopatrywaniem szkolnych stołówek i z tego powodu wpadł w wielki skandal medialny: opozycjonista Aleksiej Nawalny i jego Fundacja Walki z Korupcją (rosyjski skrót FBK) opublikowali dochodzenie w sprawie wybuchu epidemii czerwonki w moskiewskich szkołach, które otrzymywały żywność od firm Prigożyna. Sam biznesmen wytoczył następnie proces i zażądał po pół miliarda rubli od Nawalnego i FBK jako rekompensaty za naruszenie reputacji biznesowej.

“Fabryka trolli”

W szczytowym okresie rosyjskich protestów w latach 2011-2012 Prigożyn sfinansował propagandowy film dokumentalny „Anatomia protestu”, mający na celu zdyskredytowanie rosyjskiej opozycji. W 2013 roku stworzył Agencję Badań Internetu, w której zatrudniał ludzi do pisania prorządowych, antyprotestacyjnych i antyzachodnich artykułów oraz komentarzy. Agencja ta wkrótce rozrosła się do sporych rozmiarów i stała się znana jako „fabryka trolli”.

W 2018 roku władze USA oskarżyły „fabrykę trolli” o ingerowanie w amerykańskie wybory prezydenckie, które odbyły się w 2016 roku. Jewgienij Prigożyn i 12 innych osób związanych z „fabryką trolli” zostało umieszczonych na liście poszukiwanych listem gończym.

Prigożyn wielokrotnie zaprzeczał powiązaniom z „fabryką trolli”, a nawet pozwał dziennikarzy śledczych, którzy znajdowali takie powiązania, ale w 2023 roku przyznał, że stworzył i sfinansował projekt. Po niepowodzeniu tegorocznego czerwcowego buntu wagnerowców „fabryka trolli” właściwie przestała istnieć.

Grupa Wagnera

Latem 2016 roku wiele mediów powiązało nazwisko Jewgienija Prigożyna z Dmitrijem Utkinem ps. Wagner, dowódcą Grupy Wagnera – wojskowej struktury najemników, która uczestniczyła po stronie Rosji w okupacji Donbasu i wojnie w Syrii, a także walczyła o rosyjskie wpływy w Afryce. Grupa Wagnera była finansowana z dochodów Prigożyna z kontraktów państwowych.

Na Ukrainie wagnerowcy walczyli u boku samozwańczego „ministra obrony” tzw. Donieckiej Republiki Ludowej – Igora Striełkowa ps. Girkin (obecnie uwięzionego przez rosyjskie służby) po stronie separatystów: najemnicy pomogli zająć lotnisko w Ługańsku, a następnie wyeliminowali separatystycznych dowódców niepożądanych przez rosyjskie władze.

W 2018 roku działalność Grupy Wagnera w Republice Środkowoafrykańskiej zbadali dziennikarze Orchan Dżemal, Aleksandr Rastorgujew i Kiryłł Radczenko – wszyscy trzej zostali zabici. Za ich śmiercią również miał stać Prigożyn.

Prezydent Faustin-Archange Touadera podczas uroczystości ochraniany przez rosyjskich żołnierzy z prywatnej firmy wojskowej Grupa Wagnera. Damara, Republika Środkowoafrykańska. 24 kwietnia 2022 roku.

Zdj. Sven Torfinn/Panos Pictures / Panos Pictures / Forum

W 2021 roku Prigożyn pozwał dziennikarzy opozycyjnego rosyjskiego portalu Meduza za to, co napisali o jego najemnikach na Ukrainie, ale kilka miesięcy później otwarcie przyznał, że w 2014 roku stworzył firmę najemniczą.

Grupa Wagnera w wojnie na Ukrainie

W 2022 roku wagnerowcy razem z regularną rosyjską armią przystąpili do pełnowymiarowej inwazji na Ukrainę – pod koniec ubiegłego roku USA oszacowały liczbę najemników na 50 tys. Jesienią tego samego roku Prigożyn zaczął objeżdżać rosyjskie kolonie karne i rekrutować więźniów, obiecując im wolność po zakończeniu służby. Pod koniec marca 2023 roku Prigożyn powiedział, że w ten sposób więzienia opuściło pięć tysięcy osób.

Najgłośniejszym epizodem związanym z działaniami Grupy Wagnera na Ukrainie było nagranie zabójstwa Jewgienija Nużyna. Był on najemnikiem zwerbowanym w więzieniu, wzięty przez Ukraińców do niewoli, a którego później wagnerowcy mieli zamordować przy pomocy młota kowalskiego.

W 2023 roku rozpoczął się konflikt między Prigożynem a Ministerstwem Obrony Rosji. Właściciel firmy najemniczej skrytykował rosyjskie dowództwo wojskowe, oskarżając je o umyślne ograniczenie dostaw amunicji dla najemników. 5 maja postawił ultimatum dowództwu rosyjskich sił zbrojnych: jeśli jego bojownicy nie otrzymają wystarczającej ilości amunicji do 10 maja, opuszczą swoje pozycje na linii frontu w Bachmucie i wycofają się na tyły.

Jewgienij Prigożyn stawiający 5 maja ultimatum Ministerstwu Obrony Rosji.

Zdj. Grupa Wagnera

O udziale najemników Grupy Wagnera w szturmie na Bachmut po raz pierwszy poinformowano w połowie sierpnia 2022 roku, wkrótce po rozpoczęciu bitwy o miasto. W kolejnych miesiącach jednostkom Prigożyna udało się ustabilizować tę część frontu.

Bunt wagnerowców i jego konsekwencje

Wieczorem 23 czerwca żołnierze Grupy Wagnera rozpoczęli zbrojny bunt. Następnego dnia Prigożyn i najemnicy zajęli obiekty wojskowe w Rostowie nad Donem, walczyli z rosyjskimi żołnierzami w obwodzie woroneskim i ruszyli w kierunku Moskwy.

Jednak wieczorem 24 czerwca Prigożyn nagle ogłosił, że Grupa Wagnera kończy swój bunt. Według Kremla i służby prasowej prezydenta Białorusi, porozumienie z Prigożynem udało się osiągnąć dzięki mediacji Alaksandra Łukaszenki. Nie wiadomo, na jakich warunkach szef najemników przerwał bunt.

Jewgienij Prigożyn w Rostowie nad Donem na początku marszu na Moskwę. 24.06.2023 r.

Zdj. AA/ABACA / Abaca Press / Forum

Pod koniec czerwca Prigożyn przybył na Kreml i spotkał się z Władimirem Putinem – jako pierwsza poinformowała o tym francuska gazeta Libération, powołując się na źródła w zachodnim wywiadzie. Fakt spotkania potwierdził później sekretarz prasowy Putina, Dmitrij Pieskow.

Po zakończeniu zamieszek około 8 tys. najemników wyjechało na Białoruś, zgodnie z warunkami uzgodnionymi miedzy rosyjskimi władzami i Prigożynem przy mediacji Łukaszenki. Według oświadczeń Ministerstwa Obrony Białorusi wagnerowcy przeprowadzili ćwiczenia wspólnie z białoruskim wojskiem w pobliżu granicy z Polską.

Czym ostatnio zajmował się Prigożyn?

Ostatnie publiczne wystąpienie Prigożyna miało miejsce 21 sierpnia. Właściciel Grupy Wagnera opublikował wideo, prawdopodobnie nakręcone w Afryce. Na filmie Prigożyn stoi w mundurze z karabinkiem maszynowym na pustyni i mówi: 

– Działamy. Temperatura wynosi +50. Wszystko tak, jak lubimy. 

Nie podano, w jakim kraju dokładnie nagrano przemówienie Prigożyna – pojawiły się wersje, że nadawał z Republiki Środkowoafrykańskiej. Jednak w tym kraju nie ma pustyń, a krajobraz na filmie z Prigożynem jest podobny do tego, jaki można zobaczyć w Mali. 

Było to pierwsze wideo nagrane przez Prigożyna po nieudanej rebelii w Rosji (po buncie pojawiło się tylko kilka nagrań audio). Najprawdopodobniej było to również jego ostatnie publiczne wideo w historii.

Mark Walberg/vot-tak.tv, ksz/belsat.eu