Na początku 2024 roku, w ślad za internetowymi encyklopediami Runiwersalis i Znanie, w Rosji uruchomiono trzeci odpowiednik Wikipedii – Ruwiki. Od oryginału odróżnia je skrajny stopień cenzury, jednak tym razem w tworzenie najnowszego projektu zaangażowano doświadczonego, rosyjskiego byłego wikipedystę, który jak mówi, otrzymał pieniądze od „poważnych inwestorów”. Nasz rosyjskojęzyczny portal Vot Tak zbadał, w jaki sposób Ruwiki przerobiła artykuły dotyczące Ukrainy, represji i ataków terrorystycznych w Rosji.

Każdego miesiąca Rosjanie czytają hasła w Wikipedii prawie 334 miliony razy, co czyni ją jedną z najpopularniejszych stron internetowych w Rosji. Wraz z początkiem pełnowymiarowej wojny na Ukrainie i zastosowaniem polityki „cenzury wojennej” rosyjskie władze postanowiły opracować krajowy odpowiednik internetowej encyklopedii, ponieważ ich zdaniem istniejąca stała się „bronią antyrosyjskiej propagandy”. Tak w 2023 roku powstało Ruwiki.

Kiedy w czerwcu 2023 roku uruchomiona została wersja beta, Ruwiki dysponowała 1,91 mln artykułów w języku rosyjskim, skopiowanych w całości z oficjalnego archiwum Wikipedii, z wyjątkiem artykułów zakazanych w Rosji.

Jak zauważa historyk i wikipedysta z Petersburga Maksim Kuzachmietow, projekt „suwerennej” encyklopedii internetowej z informacjami „poprawnymi” według rosyjskich władz narodził się dawno temu: – Możliwość zablokowania Wikipedii była dyskutowana 15 lat temu. Chodziło o to, że nie wszystko w niej się zgadza i trzeba stworzyć własną, „patriotyczną” encyklopedię. W przypadku Ruwiki zauważyliśmy, że treść była w 99 procentach skradziona.

Obecnie liczba ideologicznie zweryfikowanych artykułów wzrosła do 1,98 mln. Materiały związane z wojną na Ukrainie i represjami w Rosji są w rosyjskiej encyklopedii albo nieobecne, albo znacznie ocenzurowane – skrócone lub zniekształcone. Ponadto z artykułów usunięto wszystkie informacje z niezależnych źródeł, w tym linki do materiałów mediów o statusie „agenta zagranicznego”.

Na Ruwiki nie ma artykułów o okupacji ukraińskich terytoriów, antywojennych protestach w Rosji, zbrodniach wojennych rosyjskiej armii – torturach, przemocy seksualnej, ostrzale ludności cywilnej i deportacji ukraińskich dzieci. Na przykład artykuł o Buczy to informacje o mieście bez wzmianki o masakrach ludności cywilnej dokonanych przez rosyjskie wojsko.

Buntowi Prigożyna, rekrutacji więźniów na wojnę, otruciu i śmierci opozycyjnego polityka Aleksieja Nawalnego poświęcono kilka akapitów zamiast pełnoprawnych artykułów, jak na Wikipedii. Artykuły na temat protestów i praw człowieka w Rosji zostały znacznie skrócone.

Na przykład oryginalny artykuł „Protesty w obronie dla Aleksieja Nawalnego (2021)” w rosyjskiej wersji językowej jest 17 razy dłuższy niż jego odpowiednik w nowej encyklopedii. Na Ruwiki opozycyjny polityk jest określany jako „bloger” i pominięte są informacje o przemocy funkcjonariuszy, dziesiątkach represyjnych spraw karnych przeciwko protestującym oraz naciskach na aktywistów, obrońców praw człowieka i polityków.

Artykuł „więzień polityczny” na Ruwiki jest prawie pięć razy krótszy niż artykuł Wikipedii i nie zawiera ani jednej wzmianki o rosyjskich więźniach politycznych, których skazano w pokazowych procesach. W materiałach dotyczących więźniów politycznych – na przykład o Azacie Miftachowie, Saszy Skoczilenko, „sprawy Sieti” i „sprawy tumieńskiej” – albo nie wspomina się o torturach, albo stwierdza, że przemoc „nie została potwierdzona”.

Zgodność z narracją Kremla można odczytać nie tylko w treści materiałów, ale także w niektórych sformułowaniach. Na przykład zabójstwo blogera wojskowego i propagandysty Władlena Tatarskiego jest nazywane „atakiem terrorystycznym”, aneksja Krymu – „zjednoczeniem z Rosją”, a otrucie Nawalnego określane jako „domniemane”.

Atak terrorystyczny w Crocus City Hall według Kremla

Natychmiast po ataku terrorystycznym w Crocus City Hall 16 marca 2024 roku pod Moskwą artykuł na ten temat stał się najczęściej czytanym na Wikipedii. Znalazł się również w sekcji rekomendacji na Ruwiki, ale w wersji po poważnej edycji: autorzy rosyjskiego tekstu podkreślili obecność „ukraińskiego śladu” w ataku terrorystycznym – ta propagandowa wersja jest podana jako podstawowa.

Na początku materiału na Wikipedii napisano, że „odpowiedzialność za atak wziął na siebie afgański oddział międzynarodowej organizacji terrorystycznej Państwo Islamskie”. Dopiero na końcu artykułu, w sekcji „Inne wersje” napisano, że „rosyjska propaganda oskarżyła o udział w ataku Ukrainę”.

Na Ruwiki narracja jest skonstruowana w odwrotny sposób: odpowiedzialność ISIS za atak terrorystyczny jest określona jako „niepotwierdzone dane aktywnie rozpowszechniane przez wiele zachodnich mediów”.

– Autentyczność przyznania się ISIS została zakwestionowana. Niemniej jednak Biały Dom również obarczył odpowiedzialnością za atak terrorystyczny „Państwo Islamskie”. Prezydent Rosji Władimir Putin powiedział, że USA próbują przekonać świat, że „rzekomo w moskiewski atak terrorystyczny nie jest zamieszany Kijów” i że został on popełniony przez bojowników ISIS – czytamy na Ruwiki.

Informacje o zaangażowaniu islamskich bojowników ocenzurowano i nie wspomniano o świadczących o tym dowodach. W artykule nie ma również informacji o wzroście nastrojów antyimigranckich w Rosji, torturowaniu podejrzanych elektrowstrząsami, biciu podejrzanych i odcięciu ucha jednemu z nich, ostrzeżeniu amerykańskiego wywiadu, że szykowany jest atak terrorystyczny w Moskwie oraz groźbach pobicia adwokatów z urzędu, którzy bronili oskarżonych.

W rezultacie ocenzurowana wersja rosyjska jest dwa i pół razy krótsza niż wersja Wikipedii. Artykułu nie można edytować – strona, jak czytamy, „jest chroniona przed edycją”, aby uniknąć „wandalizmu” w tekstach. Edycja nie jest dostępna również m.in. dla artykułów o Władimirze Putinie, Aleksieju Nawalnym, Władlenie Tatarskim czy inwazji na Ukrainę. W artykułach na tematy niepolityczne funkcja „edytuj” jednak jest dostępna.

„Nie realizujemy zlecenia państwowego”. Tajemniczy “poważni sponsorzy” Ruwiki?

Ruwiki zostało stworzone w 2023 roku przez Władimira Miediejkę – dyrektora firmy Wikimedia RU. Wcześniej przez 20 lat pracował w zespole rosyjskojęzycznej Wikipedii, ale odszedł stamtąd z powodu groźby utraty pracy na Wydziale Psychologii Moskiewskiego Uniwersytetu Państwowego. Jego koledzy nie wiedzieli, że Miediejko pracował nad Ruwiki pełniąc funkcję dyrektora Wikimedia RU. Byli tym bardziej oburzeni, że nowy konkurencyjny projekt został stworzony w interesie rosyjskiego rządu.

Miediejko twierdzi, że starał się zreformować Wikipedię od wewnątrz ponad 10 lat przed opisanymi wydarzeniami, a później znalazł inwestorów dla nowego projektu. Odmówił ujawnienia nazwisk osób, od których otrzymał pieniądze na rozwój Ruwiki, wyjaśniając, że nie jest upoważniony do ich publikowania. Miediejko zauważył jednak, że są to „poważni inwestorzy”, dla których ważne są „wolne treści i dostęp społeczeństwa do wiedzy”.

– Wielokrotnie podkreślałem, że nie są to pieniądze państwowe. Nie realizujemy zlecenia państwowego, jesteśmy graczem rynkowym – powiedział Miediejko.

Jak donosi Wikiganda, pośrednie dowody sugerują, że projekt może być finansowany przez rosyjski VTB Bank, czyli jeden z największych banków państwowych w Rosji.

„Trzeba stworzyć alternatywę i zablokować Wikipedię”

Według obliczeń Vot Tak obecnie łączna kwota 16 grzywien nałożonych na Wikipedię za odmowę usunięcia konkretnych materiałów przekroczyła już 30 milionów rubli (ok. 1,2 mln zł). Wśród nich są pozwy za odmowę usunięcia artykułów o ukraińskim pułku Azow, ostrzale szpitala w Mariupolu, zbrodniach wojennych rosyjskich wojsk w Buczy, zniszczeniu Teatru Dramatycznego w Mariupolu, a także za nieusunięcie tekstu piosenki „Ubiej mienta” (ros. Zabij glinę) petersburskiego zespołu Psichieja, która decyzją moskiewskiego sądu we wrześniu 2010 roku została ona uznana wpisana na Federalną Listę Materiałów Ekstremistycznych.

W kwietniu 2023 roku szef Rady Praw Człowieka przy Prezydencie Federacji Rosyjskiej Walerij Fadiejew wezwał do jak najszybszego stworzenia krajowego odpowiednika encyklopedii internetowej w Rosji i zablokowania oryginalnej encyklopedii będącej „ideologicznym, upolitycznionionym produktem”. Jego inicjatywa zyskała później poparcie Kremla.

Zgodnie z rosyjskim prawem Wikipedia może zostać zablokowana w dowolnym momencie: encyklopedia została dodana do rejestru agencji kontroli Roskomnadzor w 2012 roku i od tego czasu nie jest potrzebna żadna dodatkowa decyzja. Jak zauważa szef opozycyjnej organizacji Roskomswoboda działającej na rzecz wolności w sieci Artiom Kozluk, istnieją techniczne warunki, które to umożliwiają:

– Wszystko zmierza ku temu, że wkrótce zobaczymy całą Wikipedię umieszczoną w rejestrze stron zakazanych. Zaczną ją blokować przy użyciu różnych środków technicznych. Może już zaraz, a może w przyszłym roku.

Według szacunków Kozliuka odpływ użytkowników w przypadku blokady będzie prawdopodobnie nieznaczny – 20-30 proc. Z tą oceną zgadza się wikipedysta Kuzachmietow: – Władze mogą przeznaczyć miliardy na ten projekt, ale frekwencja będzie znikoma. Wikipedia jest pisana przez dziesiątki tysięcy osób i nie da się z nią konkurować. – Jednak, jak twierdzi Kozliuk, instytucje rządowe i edukacyjne prawie na pewno w końcu zrezygnują z korzystania z Wikipedii i zostaną zmuszone do przejścia na jej krajowy odpowiednik.

– Użytkownicy szukający informacji społeczno-politycznych będą musieli podjąć decyzję: użyć specjalnych środków, aby uzyskać dostęp do zablokowanej Wikipedii czy też przejść na Ruwiki, ale tym samym skorzystać nie z wolnego źródła wiedzy, ale zasobu kontrolowanego przez jedno państwo.

Alona Łobankowa/vot-tak.tv, ksz, jb/belsat.eu