Reżim, czeczeńscy bojownicy walczący na Ukrainie, Ramzan Kadyrow gloryfikujący Putina i wygrażający krajom zachodnim – to obrazki z Czeczenii, które najczęściej trafiają do zagranicznych mediów. Nie jest to odbiegająca od rzeczywistości wizja Czeczenii, która jeszcze 30 lat temu walczyła o swoją niepodległość. Tłumaczymy, jak doszło do tego, że pozostała w składzie Federacji Rosyjskiej i dostała się w ręce ekscentrycznego dyktatora.

Wideo: Czeczenia Kadyrowa. Jak stała się reżimem w reżimie?

Jak Rosja dotarła na tereny, gdzie mieszkali Czeczeni?

Czeczenia, która znajduje się na Kaukazie Północnym, jest niewiele większa od Małopolski. Mieszka tam półtora miliona ludzi.

Czeczenia na mapie Rosji, rys.: Biełsat/Wikipedia

Aż do drugiej połowy XVII wieku Czeczeni byli chrześcijanami i poganami. Potem przyjęli islam z sąsiedniego Dagestanu. Wtedy też na to terytorium swoją ekspansję rozpoczęła Rosja. Najpierw wykorzystując w tym celu Dagestańczyków i Kabardyjczyków, a potem – w XVIII i XIX wieku – otwarcie już podporządkowując sobie tereny Czeczenii.

Napotykała przy tym na opór Czeczenów, czasem wspieranych też przez Turcję, jednak w 1860 Rosja kontrolowała już w całości tamtejsze terytorium i utworzyła tam obwód terecki – od nazwy rzeki Terek.

Czeczeni regularnie buntowali się: na miejscu dochodziło do mniejszych lub większych powstań, a później do dużych walk w czasie rewolucji październikowej i późniejszej wojny domowej. Wówczas sami Czeczeni podzielili się na zwolenników różnych grup: bolszewików, białych czy islamu, który zdaniem części duchownych świetnie komponował się z komunizmem.

Do buntów dochodziło i za czasów władzy radzieckiej – szczególnie przeciwko kolektywizacji.

Wolność i dwie wojny

W 1990 roku, podobnie jak w całym Związku Radzieckim, także w Czeczenii zaczęła odradzać się miejscowa tożsamość narodowa, a co za tym także idzie – chęć posiadania własnego państwa. Zresztą zachęcał do tego – wówczas jeszcze przywódca radzieckiej Rosji – Borys Jelcyn, mówiąc, że każdy powinien brać „tyle niepodległości, ile może przełknąć”. Czeczenia była już wtedy od kilkudziesięciu lat formalnie autonomiczną republiką Czeczeńsko-Inguską w składzie ZSRR.

W 1990 roku powstał Ogólnonarodowy Kongres Narodu Czeczeńskiego, który ogłosił powstanie Czeczeńskiej Republiki Iczkerii. Na czele Kongresu stał Dżochar Dudajew, który w wyborach w 1991 roku został prezydentem, a pierwszy jego dekret dotyczył ogłoszenia suwerenności przez Czeczenię. Rok później terytorium republiki, po porozumieniu z Moskwą, opuściła rosyjska armia i milicja. Sytuacja ekonomiczna w upadłym Związku Radzieckim była zła, a w Czeczenii tragiczna. W dodatku pojawiła się opozycja, także zbrojna, w stosunku do Dudajewa, a poza granicami republiki jakoby dochodziło do aktów terrorystycznych, których autorami byli Czeczeni.

Billboard ze zdjęciem lidera czeczeńskich separatystów Dżochara Dudajewa, pierwszego prezydenta separatystycznej Czeczeńskiej Republiki Iczkerii, z napisem: „Zapamiętajcie moje słowa: Rosja zniknie, gdy wzejdzie ukraińskie słońce”. Krzywy Róg, Ukraina. 1 września 2022 rou.

Zdj. Iva Zimova / Panos Pictures / Forum

W 1992 roku republika odmówiła wejścia w skład Federacji Rosyjskiej. Moskwa dwa lata później zdecydowała się na interwencję zbrojną – bardzo brutalną zarówno pod względem liczby zabitych zarówno cywilów, jak i rosyjskich żołnierzy. Padały liczby od 30 tysięcy do 130 tysięcy zabitych. Protestowały matki żołnierzy, a rosyjskie społeczeństwo było coraz bardziej zmęczone wojną, mimo że Rosjanie mogli mówić o pewnych zdobyczach terytorialnych.

Wideo: Dżochar Dudajew o rosyjskim imperializmie

21 kwietnia 1996 roku konwój, którym jechał Dżochar Dudajew, został ostrzelany przez rosyjskie samoloty. Przywódca zginął. Moskwa zdecydowała się na rozmowy pokojowe, w wyniku których 31 sierpnia 1996 roku podpisano porozumienie w Chasawjurcie – rosyjskie wojska wycofały się z Czeczenii, a o przyszłości republiki miano zdecydować ostatecznie do 31 grudnia 2001 roku. Kilka miesięcy po podpisaniu porozumienia w Czeczenii odbyły się wybory – nowym prezydentem został Asłan Maschadow.

Sytuacja była jednak daleka od stabilnej, Czeczenia była zrujnowana, także gospodarczo. Dobrze za to rozwijała się przestępczość. Pojawili się też islamscy fundamentaliści. Czeczeńscy bojownicy atakowali sąsiedni Dagestan. We wrześniu 1999 roku doszło do serii ataków terrorystycznych na bloki mieszkalne w Moskwie, Wołgodońsku i Bujnaksku. Wówczas Władimir Putin zajmował stanowisko premiera i zapewniał, że będzie „prześladował terrorystów wszędzie”.

– Na lotnisku, to na lotnisku, przepraszam bardzo, ale jak złapiemy ich w toalecie, to załatwimy ich w kiblu – mówił.

Na problemie terroryzmu budowano wizerunek Putina jako twardego przywódcy. Stąd pojawiają się sugestie, że za częścią ataków, w tym właśnie za wysadzeniem w powietrze bloków mieszkalnych, wcale nie stali czeczeńscy bojownicy, a Federalna Służba Bezpieczeństwa, przygotowująca grunt pod przejęcie przez Putina władzy. Maschadow, który wtedy jeszcze był przywódcą Czeczenii, potępił zamachy.

Decyzję o rozpoczęciu kolejnej operacji w Czeczenii podjął jednak jeszcze Borys Jelcyn. Zapewnił sobie przy tym wsparcie muftiego Czeczenii Achmata Kadyrowa, czyli ojca Ramzana. Kadyrow wcześniej był zwolennikiem niepodległości i wojny z Rosją. Potem przeszedł na jej stronę.

Ostatniego dnia grudnia 1999 roku Borys Jelcyn przekazał władzę w ręce Władimira Putina. Ten w maju 2000 roku objął po wyborach stanowisko prezydenta. W tym też roku zakończyła się aktywna faza walk, a Czeczenia znalazła się pod rosyjską okupacją.

W 2002 przeprowadzono tam referendum, w którym jakoby 96 procent głosujących miało opowiedzieć się za pozostaniem w Federacji Rosyjskiej. Referendum wzbudzało wątpliwości i było krytykowane przez aktywistów zajmujących się prawami człowieka oraz przez międzynarodowe organizacje. Na terenie Rosji jeszcze przez lata zdarzały się ataki terrorystyczne.

Najgłośniejsze przypadki to tragedia w Biesłanie i opanowanie przez terrorystów Teatru na Dubrowce. Terroryści żądali zakończenia wojny w Czeczenii i wycofania się Moskwy. W wyniku akcji rosyjskich oddziałów specjalnych w teatrze zginęło od 130 do 174 osób. Prawie wszyscy to zakładnicy, którzy zatruli się gazem użytym podczas szturmu przez funkcjonariuszy. W 2004 roku, w dniu rozpoczęcia roku szkolnego, terroryści zajęli szkołę w Biesłanie. Moskwa znów odpowiedziała siłą, operacja wyzwolenia zakładników spowodowała śmierć 314 osób, w tym 186 dzieci.

“Będę mordować póki żyję”

W czasie wojen czeczeńskich dochodziło do wielu naruszeń praw człowieka. Brutalnością wykazywali się nie tylko Rosjanie, ale też Czeczeni, zarówno ci stojący po stronie Moskwy, jak i separatyści.

Urodzony w 1976 roku obecny przywódca Ramzan Kadyrow kierował początkowo służbą bezpieczeństwa swojego ojca, Achmata, który formalnie pełnił funkcję prezydenta Czeczenii dopiero od 2003 roku, ale rok później zginął w wyniku zamachu na stadionie w Groznym. Do jego organizacji przyznał się czeczeński komendant polowy Szamil Basajew. Uznawał on zabitego za zdrajcę, który przeszedł na stronę Moskwy.

Po śmierci ojca stery w Czeczenii przejął Ramzan Kadyrow. Został najpierw wicepremierem, później szefem rządu. W 2005 roku ukazał się głośny wywiad w rosyjskim wydaniu pisma dla mężczyzn GQ. Tam Kadyrow zapewnił, że pomścił już śmierć ojca, a ci którzy za nią odpowiadają – zostali ukarani.

– Tego, kogo powinienem zabić, ja już zabiłem. A tych, kto za tym stoi, będę mordować do ostatniego, dopóki mnie nie zabiją albo nie wsadzą do więzienia. Będę mordować dopóki żyję – zapewniał.

Wywiad został zapamiętany z powodu jeszcze jednej wypowiedzi Kadyrowa, która pokazuje, że jest konsekwentny nie tylko w eliminowaniu swoich oponentów, ale też w miłości do rosyjskiego prezydenta i nienawiści do demokracji.

– Putin to jest gość! Myśli o Czeczenii więcej niż o jakiejkolwiek innej republice (Federacji Rosyjskiej). […] Putin zatrzymał wojnę. […] Putin powinien zostać dożywotnim prezydentem. Potrzebna jest silna władza. Demokracja to amerykański wymysł – perorował.

W 2007 roku Ramzan Kadyrow został już formalnie prezydentem republiki. To stanowisko zajmuje do dziś.

Fundacja i miliony z rosyjskiego budżetu

Rosyjska operacja w Czeczenii zakończyła się oficjalnie w 2009 roku. Wbrew temu, o czym zapewniał Kadyrow, w republice nie było pełnej stabilizacji, za to dochodziło do ataków terrorystycznych. Takie miały miejsce w 2010, 2014 i 2018 roku. Najczęściej prezydent oskarżał o to Zachód, na przykład Polskę i Wielką Brytanię, gdzie jakoby mieli ukrywać się „zbrodniarze” czyhający na jego życie.

Rosyjski obrońca praw człowieka Siergiej Kowalow na tle zburzonego pałacu prezydenckiego w Groznym.

Zdj.: Memoriał

Niemniej jednak Moskwa zaczęła wkładać ogromne pieniądze w odbudowę republiki – przede wszystkim zniszczonego doszczętnie rosyjskimi bombardowaniami Groznego.

Oczywiście pieniądze przechodziły przez ręce Ramzana Kadyrowa – stąd jego ogromne bogactwo, z którym się nawet nie tyle nie kryje, co ostentacyjnie je pokazuje. Oprócz licznych nieruchomości ma też flotę luksusowych aut, prywatnego Airbusa wartego 80 milionów dolarów i kilka rezydencji.

Pieniądze przechodzą między innymi przez Fundację im. Achmata Kadyrowa, która zajmuje się większością projektów infrastrukturalnych w republice. Na fundację muszą też wpłacać miejscowi pracownicy. Oficjalnie – aż 10 procent swoich zarobków. Biznesmeni czasem muszą oddać nawet połowę dochodu.

Nawet oficjalne zarobki Kadyrowa porażają. W 2020 roku zarobił on 381 milionów rubli, czyli około 17 milionów złotych. Mówimy tu o człowieku, który przez całe życie formalnie pracował w organach państwowych – nie jako biznesmen. I mówimy tylko o oficjalnych wpływach.

Wszystko “w imię (swoich) zasad”

Ramzan Kadyrow zbudował w republice niemal totalitarny system oparty na lojalności wobec swojej osoby, własnej wizji czeczeńskich tradycji i islamu. W Czeczenii nie ma miejsca na prawa człowieka czy wolność słowa.

Symbolem oddania wierze muzułmańskiej jest meczet Achmata Kadyrowa w Groznym, który został otwarty w 2008 roku. Jest to jeden z największych tego typu obiektów w Rosji. Może się tam modlić 10 tysięcy osób jednocześnie.

Meczet Achmata Kadyrowa w Groznym, zdj.: Said-Emi Kajsarow/Wikipedia

Ramzan Kadyrow lubi przedstawiać się jako oddany muzułmanin. Od ponad 13 lat w Czeczenii obowiązuje faktyczny zakaz sprzedaży alkoholu. Ostatnie 20 sklepów z alkoholem w Groznym zamknęło swoje podwoje w 2016 roku. Pozostał tylko supermarket Lenta i restauracja Kupoł. Klientami tego pierwszego są głównie żołnierze z jednej z baz pod Groznym. Sam Ramzan Kadyrow bierze udział w rajdach po mieście, gdzie łapie tych, którym jednak udało się kupić procenty, a miejscowa telewizja Groznyj publikuje publiczne kajanie się „przestępców”.

Efekty są takie, że Czeczenia jest na ostatnim miejscu w rosyjskich statystykach spożycia alkoholu. Średnia w Rosji to 11,1 litra na osobę, a w republice 0,09. Ale każdy kij ma dwa końce: republika ma duży problem z narkomanią i spożyciem różnego rodzaju preparatów mających efekty podobne do narkotyków, które można kupić w aptekach.

Jeśli chodzi o innego rodzaju aspekty islamu, to w Czeczenii są one często łączone z miejscową tradycją. Stąd na przykład zalecenie, aby urzędniczki państwowe nosiły chusty na głowach, a wesela odbywały się tak, jak Czeczeni robili to wieki temu, a nie tak, jak ten dzień obchodzono w Związku Radzieckim czy nawet na całym świecie – czyli ma być bez tortu, rzucania welonem i bliskich tańców.

Kadyrow pochwala przy tym wielożeństwo twierdząc, że pomogłoby ono rozwiązać problemy demograficzne Rosji, choć nie ma zamiaru go legalizować. Oficjalnie ma jedną żonę – Medni, z którą ma 10 dzieci. Jednak nieoficjalnie mówi się ma jeszcze dwie: Fatimę Chazujewą i Aminat Achmadową.

“Nie mamy tu takich ludzi”

Obrońcy praw człowieka twierdzą, że Ramzan Kadyrow jest odpowiedzialny nie tylko za morderstwa swoich oponentów w Czeczenii czy na terenie Rosji, ale także poza granicami Federacji Rosyjskiej. W republice mają być stosowane tortury, dochodzi do porwań, jeśli nie samych oponentów reżimu, to ich rodzin. Za swoich przeciwników Kadyrow uznaje dziennikarzy, działaczy pozarządowych, a także osoby homoseksualne.

Jeszcze w 2006 roku dziennikarka niezależnej rosyjskiej Nowej Gaziety Anna Politkowska została zastrzelona w kamienicy w Moskwie, gdzie mieszkała. Ślady wiodły do Czeczenii.

Politkowska wielokrotnie oskarżała Kadyrowa o porwania i inne zbrodnie wojenne. Zginęła w dniu urodzin Putina, którego również otwarcie krytykowała. Rosyjskie sądy ukarały sprawców, ale oficjalnie nie ustalono zleceniodawców zabójstwa.

W 2020 roku zginął Sałman Tepsurkajew – czeczeński opozycjonista i moderator kanału w Telegramie krytykującego Kadyrowa. Według doniesień niezależnych mediów został porwany na południu Rosji i przewieziony do Czeczenii, gdzie po trwających tydzień torturach rozerwano go granatem na środku poligonu.

W 2022 grupa nieznanych sprawców zastrzeliła w Szwecji czeczeńskiego opozycjonistę i krytyka Kadyrowa – Tumso Abdurachmanowa. Wcześniej już miał miejsce jeden nieudany zamach na jego życie.

To tylko kilka przykładów licznych represji i zbrodni, za które odpowiedzialny jest Kadyrow i jego bojownicy. Funkcjonowanie tego systemu prześladowań w Czeczenii bardzo dobrze ilustruje też przykład z lipca 2023 roku. Wówczas dziennikarka opozycyjnego rosyjskiego portalu Nowaja Gazieta. Jewropa Jelena Miłaszyna i adwokat Aleksandr Niemow zostali ciężko pobici w Groznym za to, że reprezentowali interesy uprowadzonej przez czeczeński reżim Zaremy Musajewej.

Kobieta została w zeszłym roku porwana z mieszkania, ale nie w Czeczenii, a w oddalonym o 1,5 tysiąca kilometrów Niżnym Nowogrodzie. Wszystko dlatego, że jej syn prowadzi kanał iADAT, który regularnie informuje o naruszeniach praw człowieka w Czeczenii. W grudniu 2021 roku podporządkowany lokalnym władzom sąd w Groznym uznał to medium za „ekstremistyczne”. Musajewa za to została skazana na 5,5 roku za rzekome obrażenie władz i defraudacje. Nie przyznała się do winy.

Kadyrow stosuje bardzo często odpowiedzialność zbiorową – kiedyś palił domy rodzin swoich oponentów, teraz wsadza do więzień rodziców niezależnych blogerów stosując takie metody, jak porwanie poza terytorium Czeczenii.

Prowadzi też walkę z członkami wspólnoty LGBT. Szczególnie głośno było o tym w 2017 roku, gdy media informowały o aresztowaniach, zatrzymaniach i torturach w całym kraju. Lokalne władze twierdziły, że to kłamstwo i żadnych prześladowań nie ma. Potwierdzał to Kreml. Rzecznik Putina Dmitrij Pieskow mówił wówczas, że nie ma żadnych powodów, aby nie wierzyć Kadyrowowi, że w Czeczenii nikt nie będzie prześladowany za swoją orientację seksualną. Być może jest tak dlatego, że sam autokrata uważa, iż takich osób po prostu w jego republice nie ma. Mówił o tym w 2017 roku w programie HBO „Real Sports”.

– Nie mamy tu takich ludzi. Nie mamy żadnych gejów. Jeśli tacy są, zabierzcie ich do Kanady. Chwała Allahowi. Zabierzcie ich daleko od nas, abyśmy ich nie mieli. Aby oczyścić naszą krew, jeśli są tutaj, zabierzcie ich – mówił.

Tik-Tok wojska

Ramzan Kadyrow otwarcie popiera politykę Władimira Putina. Jako członek władz rządzącej partii Jedna Rosja zapewnia jej doskonałe wyniki w republice. Przy frekwencji powyżej 99 procent zdobywa ona 99 procent głosów.

Nawet na zdjęciu profilowym na Telegramie Ramzan Kadyrow ma zdjęcie Putina z liśćmi laurowymi i numerem jeden.

Stąd trudno się dziwić, że Kadyrow powtarza wszystkie kremlowskie klisze dotyczące Zachodu czy Ukrainy. Rewolucję godności w tym kraju, do której doszło na przełomie 2013 i 2014 roku, określa mianem „przewrotu”. W lutym 2014 roku chciał rozlokować „siły pokojowe” na Krymie. Za zaangażowanie w aneksję został objęty sankcjami brytyjskimi. 3 lata później sankcje nałożyły też Stany Zjednoczone, oskarżając Kadyrowa o represje, tortury i morderstwa. W 2020 roku z Waszyngtonu przyszły wiadomości o kolejnych sankcjach, tym razem w odpowiedzi na naruszenia praw człowieka w czasie pandemii koronawirusa.

Gdy wojna Rosji z Ukrainą wybuchła na pełną skalę, Kadyrow uznał to za szansę na pokazanie się Kremlowi jako oddany przywódca. Na front trafił elitarny oddział Achmat, który prezentował się w portalach społecznościowych jako niepokonany zdobywca ukraińskich pozycji. Wojskowi – nawet rosyjscy! – twierdzili, że najczęściej kadyrowcy przychodzili już „na gotowe” i nagrywali propagandowe filmiki. Stąd określenie „Tik-Tok batalion” na czeczeńskie oddziały.

Sławą w związku z wojną nie gardził też sam Ramzan Kadyrow, który uwielbia brylować w mediach społecznościowych. Na Instagramie ma obecnie prawie 9 milionów subskrybentów. Na popularnym w Rosji Telegramie ponad 2 miliony.

Po inwazji na pełną skalę przekonywał, że jest pod Kijowem, co ze zdziwieniem przyjął nawet rzecznik Putina Dmitrij Pieskow. Później czeczeński przywódca miał być w Mariupolu. Żeby to udowodnić, opublikował nawet zdjęcie ze stacji benzynowej. Problem polegał na tym, że rosyjska firma Pulsar, do której należała ta stacja, nigdy nie była obecna na Ukrainie.

Ramzan Kadyrow lubi też nawoływać do zdecydowanej rozprawy z Ukrainą. We wrześniu zeszłego roku chciał powszechnej mobilizacji. Miesiąc później chciał użyć broni jądrowej. Po drodze groził też różnym krajom wspierającym Ukrainę – w tym Polsce.

Rodzina na stanowiskach

W Mariupolu miały być za to dzieci Kadyrowa. Na początku października 2022 roku zapowiadał, że wyśle je na front na “najtrudniejsze odcinki linii kontaktu”. Skończyło się na wizycie 17-letniego Achmata, 16-letniego Eliego i 15-letniego Adama w Mariupolu – wtedy już dość spokojnym.

W 2023 roku Adam otrzymał stanowisko naczelnika w miejscowej służbie bezpieczeństwa. Kilka miesięcy wcześniej przeszedł też coś, co można uznać za swojego rodzaju próbę charakteru – we wrześniu tego roku pobił 19-letniego aresztanta Nikitę Żurawela, oskarżonego o spalenie Koranu na polecenie SBU. Żurawel nie miał się jak bronić. Nagranie incydentu opublikował sam Ramzan Kadyrow, który publicznie pochwalił syna za samosąd. Choć prawo naruszono tu co najmniej dwukrotnie, poprzez kontakt nieletniego z więźniem i poprzez pobicie, Kreml nie zareagował. Żurawel nie powinien nawet znaleźć się w Czeczenii – zatrzymany został w Wołgogradzie, w którym mieszkał. Rosyjskie władze usprawiedliwiały ten fakt rzekomymi licznymi apelami mieszkańców republiki z prośbą o uznanie ich za ofiary. Krytycy Kremla za to wskazywali, że Kadyrow stoi ponad prawem, a Moskwa idzie mu na rękę coraz częściej.

Za pobicie Adam Kadyrow otrzymał tytuł Bohatera Republiki Czeczeńskiej, a w Tatarstanie order Dysłyk „za znaczący wkład w umacnianie międzynarodowego i międzywyznaniowego pokoju i pojednania”, a także najważniejsze odznaczenie Karaczajo-Czerkiesji – order „Za zasługi dla republiki”. Aktualnie ma już ponad 10 odznaczeń.

Wysokie stanowiska mają też i inne dzieci Kadyrowa. Najstarszy syn Achmat od niedawana jest wiceministrem do spraw kultury fizycznej, sportu i polityki młodzieżowej. Wcześniej stał na czele czeczeńskiego oddziału proreżimowego Rosyjskiego Ruchu Dzieci i Młodzieży. Starsza córka, Ajszat, w wieku 22 lat została wiceministrem kultury, a później ministrem. Wcześniej kierowała domem islamskiej mody Firdaws. Dostała też medal „Za obronę praw człowieka”, co w przypadku Czeczenii zakrawa na kiepski żart.

Kolejna córka, 20-letnia Chutmat, jest kuratorem do spraw ochrony zdrowia. Zajmuje się kwestiami rehabilitacji, w tym uczestników tzw. „specjalnej operacji wojskowej”.

Kadyrow chętnie rozdaje też stanowiska swoim kuzynom. Syn jego siostry Jakub Zakrijew był merem Groznego, szefem administracji premiera Czeczenii, a także ministrem rolnictwa republiki. W lipcu został szefem firmy Danon Rossija, która przejęła majątek światowego koncernu Danone.

Ramzan Kadyrow w dużym stopniu kontroluje też miejscowy blok siłowy. Oddziały MSW Czeczenii uznawane są za „prywatną armię” przywódcy. Czasem dochodzi wręcz do konfliktów między federalnymi mundurowymi i ich kolegami z Republiki Czeczeńskiej.

W ostatnim czasie coraz częściej pojawiają się plotki o złym stanie zdrowia Kadyrowa. Były nawet wiadomości o jego śmierci. Mimo to przywódca Czeczenii trzyma się na razie dobrze, a poparcie Władimira Putina zapewnia spokój jego rządom. Każdy kij ma jednak dwa końce – w zamian za stabilizację na Kaukazie Moskwa płaci faktycznym brakiem kontroli nad sytuacją w Czeczenii i ekspansją interesów Kadyrowa na inne regiony kraju. Ostrzega przed tym rosyjska opozycja, ale tej na Kremlu nikt nie słucha. Zresztą Putin i Kadyrow są jak postacie z powiedzenia: złapał Kozak Tatarzyna, a Tatarzyn za łeb trzyma. Nie wiadomo, kto kogo trzyma w garści bardziej. Na pewno jednak upadek jednego z nich oznacza zawalenie się całej konstrukcji.

Piotr Pogorzelski, Natalia Zapór-Maziuk/belsat.eu