Украіна ўступае ў адзін з найважнейшых перыядаў сваёй гісторыі. У бліжэйшыя паўгода будзе вызначаны вектар далейшых абмеркаванняў фармату спынення вайны. Ва Украінскім інстытуце будучыні выступіў з дакладам палітолаг Ігар Тышкевіч. Ён распавёў пра магчымыя сцэнарыі завяршэння вайны ва Украіне, калі і пры якіх умовах гэта можа адбыцца. Распавядаем самае цікавае.
Вайна РФ супраць Украіны вядзецца з 2014 года. За гэты час працэсы прайшлі фармат эскалацыі, спробы выйсці на палітычны трэк урэгулявання ў выглядзе менскіх пагадненняў і, нарэшце, новы, «гарачы» этап, які пачаўся ў лютым 2022 года.
Ігар Тышкевіч паспрабаваў ацаніць існуючыя сцэнары, заснаваныя на палітычнай, эканамічнай і ваенна-рэсурснай базе бакоў, а таксама на пазіцыянаванні знешніх гульцоў, так ці інакш уцягнутых у крызіс бяспекі ў рэгіёне.
У дакладзе апісваюцца сем ключавых сцэнароў заканчэння вайны. Пачынаючы з найменш магчымых і нават фантастычных на дадзеным этапе, заканчваючы цалкам магчымымі ўжо ў 2024 годзе.
«Пытанне «калі» і «як» скончыцца вайна звязаныя», – адзначыў Тышкевіч.
Што ўплывае на тое, як скончыцца вайна
Эксперт вылучае шэсць фактараў, якія граюць ролю ў вызначэнні сцэнару развязвання ваеннага канфлікту:
– Эканоміка: якасць жыцця грамадзян і іх гатоўнасць працаваць «на вайну». Калі казаць пра расейцаў, варта адзначыць тэхналагічны голад, недахоп рэсурсаў. Для Украіны найперш важны чыннік – падзенне ўзроўню эканомікі, а таксама магчымасць вырабляць самастойна зброю;
– Вонкавыя партнёры: гатоўнасць іншых дзяржаваў дапамагаць Украіне. Гэта важна як для ўкраінцаў (палітычная і ваенная дапамога), так і для расейцаў (міжнародная ізаляцыя, адсутнасць выхаду на рынкі);
– Рызыка маштабавання канфлікту: вялікай вайны не хоча ніхто;
– Узровень стратаў і мабілізацыйны патэнцыял;
– Узровень тэхналагічнага развіцця ўласнага ВПК;
– Кансэнсус сярод супердзяржаваў.
«Для Расеі гэта не проста вайна з Украінай. Расея паступова губляла статус супердзяржавы. Па традыцыі расейскай дыпламатыі праз эскалацыю адбылася спроба прадэманстраваць сваю моц, рэсурсную і ідэалагічную базу, што Расея мае магчымасць і рэсурс уплываць на іншыя дзяржавы. Параза Украіны падвысіла б геапалітычны статус Расеі, але Расея ўлезла ва украінскую пастку, а выйсці не можа, бо выйсці без карцінкі хоць нейкай перамогі – гэта канчаткова страціць статус вялікай дзяржавы. Таму Расея, на жаль для ўкраінцаў, будзе да канца імкнуцца прадэманстраваць хоць нейкую гісторыю поспеху», – кажа Ігар Тышкевіч.
Сцэнары для Расеі
Эксперт вылучае тры сцэнары таго, што можа адбыцца з Расеяй:
Сцэнар 1. Перамога РФ. У гэтым сцэнары распад Украіны, якая будзе слабой у цяні Крамля.
Аднак распад Украіны сёння не выгадны нікому з сусветных гульцоў, а павелічэнне ўплыву Расеі гэта хутчэй мінус сёння, чым плюс. Таму такі сцэнар малаверагодны.
Сцэнар 2. Паслабленая Расея.
Тут ёсць некалькі варыянтаў, кожны з якіх у той ці іншай ступені выгодны розным гульцам:
– Расея Пуціна. РФ выходзіць з вайны, Пуцін і яго сістэма застаюцца.
У пэўнай ступені гэты варыянт выгодны КНР, Турэччыне, Старая Еўропа і Велікабрытанія могуць з ім змірыцца (але тут кансэнсусу няма). Не выгодны гэты варыянт ЗША і Усходняй Еўропе.
– Вежы Крамля без Пуціна.
Сёння гэта базавы сцэнар. Палацавы пераварот, невялікі палітычны крызіс прывядзе да звяржэння Пуціна, але яго сістэма застанецца. Гэта выгодна ўсім сусветным гульцам, бо ім зразумела, як з такой сістэмай працаваць без «таксічнага» Пуціна.
– Крызіс і спроба дэмакратызацыі ў Расеі. Старая сістэма больш не можа надалей кіраваць працэсамі ў РФ, што азначае яе дэмантаж. Гэты варыянт прымальны практычна для ўсіх гульцоў, але вялікага крызісу ў Расеі ўсё ж баяцца.
Сцэнар 3. Паражэнне Расеі і яе распад.
Гэты варыянт прымальны толькі часткова для ЗША і Усходняй Еўропы. КНР, Турэччына, ЕЗ, Велікабрытанія – супраць. Ядравая зброя, дэстабілізацыя рэгіёну, падвешаны стан гандлёвых шляхоў – гэта вялікі страх, які дзесяцігоддзямі ўбіваўся палітыкам заходняга свету, якія не разумеюць: а што будзе, калі не будзе Расеі?
«Гэта хутчэй задача для ўкраінцаў навязваць еўрапейскім палітыкам дыскурс, што будзе, калі Расея атрымае паражэнне», – адзначыў эксперт.
Ці мажлівы мір у 2023 годзе
Па словах Тышкевіча, у бліжэйшыя месяцы малаверагодны выхад на мірныя перамовы. Акрамя двух опцыяў: правал украінскага фронту (калі Расея пачне моцны наступ), што малаверагодна, альбо правал расейскага фронту. Усе іншыя варыянты немажлівыя.
Легітымнасць працягвання вайны
Расея: тут ёсць унутраная падтрымка вайны, стабільна высокая падтрымка Пуціна, стомленасці ад вайны ў грамадстве пакуль што няма.
Украіна: ёсць падтрымка вайны, Уладзіміра Зяленскага, але таксама крытыка атачэння ўкраінскага прэзідэнта на прымальным узроўні.
Вялікія дзяржавы не падтрымліваюць вайну ва Украіне, але часткова разумеюць амбіцыі Расеі (Аўстрыя, Вугоршчына і іншыя). Доказ гэтаму: РФ да гэтай пары не ў поўнай ізаляцыі.
Наяўнасць рэсурсаў (эканамічнага, арганізацыйнага, сілавога, ідэалагічнага)
Расея. Расейская эканоміка адаптуецца да санкцыяў. Фінансавых запасаў на вядзенне вайны такой інтэнсіўнасці хопіць яшчэ на 2-3 гады. З іншага боку, у ВПК адчуваецца недахоп тэхналогіяў, рэсурсаў і кадраў. Адбываецца зачыстка інфармацыйнага пратэснага поля, у тым ліку сярод ура-патрыётаў.
Украіна. Украінская эканоміка часткова зруйнаваная. Адчуваецца дэфіцыт знешняга гандлю, ускладненая лагістыка, і Расея спрабуе яшчэ больш пагоршыць гэтую сітуацыю, у тым ліку руйнуючы партовую інфраструктуру. Сітуацыя з ВПК пазітыўная: пачалося паступовае аднаўленне пасля шоку 2022 года. Можна казаць пра ліквідацыю прарасейскай апазіцыі, узрастанне ролі сілавых структур. У краіны ёсць сілы для ўтрымання лініі фронту, працягваецца мабілізацыя для папаўнення кадравага голаду на фронце.
Ідэалогія
Для Расеі няма вобразу перамогі ў гэтай вайне.
«Спачатку была дэнацыфікацыя, дэмілітарызацыя Украіны. Пасля былі размовы вакол Луганскай і Данецкай абласцей. З чэрвеня 2023 года расейскія СМІ пачалі прасоўваць тэзу: поспех – гэта ўтрыманне тэрыторыі, якую мы ўжо занялі. Расейскае «ні кроку назад». Але вобразу перамогі тут няма, як няма і вобразу будучыні. Перамаглі – а што далей?», – адзначае Ігар Тышкевіч.
Ва Украіне ёсць адна ідэя, якая аб’ядноўвае ўсіх – абарона дзяржавы. Але вобраза перамогі таксама няма. Што Украіна можа прапанаваць прарасейскі настроеным людзям на акупаваных тэрыторыях?
Знешняя падтрымка
У Расеі ёсць рынкі, але няма знешняй, тэхналагічнай падтрымкі. І гэта моцны фактар.
Ва Украіны ёсць знешняя, тэхналагічная, фінансавая, палітычная падтрымка. Але яна не гарантаваная: гэта добрая воля ўкраінскіх партнёраў, гэта немагчыма зафіксаваць у якасці абавязку.
Такім чынам, зараз абедзве краіны знаходзяцца ў перадкрызісным стане. Але ісці на саступкі ў аднабаковым парадку – гэта значыць дэстабілізаваць сваю дзяржаву. Таму ні адна з краін без зменаў балансу сіл не пойдзе на мірныя перамовы.
Сцэнары заканчэння вайны (на бліжэйшыя 12 месяцаў)
- Правал Украіны. Тэарытычна ён быў мажлівым на самым пачатку вайны, але на сёння яго ўжо дакладна не будзе, гэты сцэнар не цікавы нікому (акрамя Расеі, канешне).
- Замарозка. Вельмі выгадны для Расеі сцэнар. Ён можа рэалізавацца, калі цягам 6-8 месцаў ні Расея, ні Украіна не змогуць змяніць баланс сіл на фронце, пры гэтым вайна пачне дорага каштаваць для абедзвюх краін. Гэта фактычна перамір’е, і азначае тое, што вайна пачнецца зноў. Тэарытычна сцэнар магчымы пры адсутнасці падтрымкі Украіны знешнімі гульцамі. Аднак малаверагодны – гэта адкладзеная вайна, не вырашэнне праблемных пытанняў і перакладанне іх у будучыню.
- Менск-3. Украіна пад гарантыі бяспекі адмаўляецца ад акупаваных тэрыторый. Як адзначае Ігар Тышкевіч, на жаль, існуе вялікая небяспека падобнага сцэнару. Гэта тая ж «замарозка», але з пэўнымі дамоўленасцямі і палітычным трэкам.
- 38-я паралель. Нешта кшталту сітуацыі з Паўднёвай і Паўночнай Карэямі. Мірная дамова ў фармаце «мы адбудоўваем моцную Украіну ўнутры, а пасля нешта вырашым з акупаванымі тэрыторыямі». Гэты сцэнар нясе рызыку дэстабілізацыі сітуацыі ва Украіне. Таксама ён небяспечны для краін Балтыі: калі «38-я паралель» магчыма ва Украіне, чаму яна не можа быць магчымай у Эстоніі?
- Тактычная параза РФ: Расея перастае быць супердзяржавай, але захоўваецца як дзяржаўнае ўтварэнне. Для расейцаў будзе вельмі балюча, калі Украіна верне кантроль хаця б над часткай анексаванага ў 2014 годзе Крыму і Данбасу. Гэта можа спарадзіць унутраны палітычны крызіс. У такім выпадку большыя палітычныя, эканамічныя рэсурсы РФ будуць засяроджаныя ўнутры краіны, для захавання стабільнасці сітуацыі.
- Правал Расеі да межаў 1991 года. Магчымы, але не ў кароткатэрміновай перспектыве.
- Смерць Пуціна. Форс-мажор для расейцаў, які можа прывесці як да актывізацыі праімперскіх расейскіх сілаў у барацьбе за ўладу, так і хуткага выйсця з вайны.
Па словах Ігара Тышкевіча, базавыя сцэнары на сёння: вежы Крамля без Пуціна і тактычная параза РФ.
Саша Гоман belsat.eu
