Беларускія чыноўнікі прызнаюць, што ў выніку санкцыяў некаторыя галіны страцілі да 40–50 % экспарту. Вядзецца перадусім пра дрэваапрацоўванне і азотныя ўгнаенні. Пры гэтым улады спрабуюць абыходзіць санкцыі і абмежаванні, выкарыстоўваючы розныя схемы. «Белсат» разбіраўся ў гэтых схемах.
Яшчэ ў красавіку 2022 года кіраўнік «Беллеспаперапраму» Міхаіл Касько казаў, што санкцыі ЕЗ закранулі больш за 40 % экспарту дрэваапрацоўчай галіны. Чыноўнік прызнаў, што шмат якія прадпрыемствы галіны «балюча шукаюць новыя рынкі збыту».
Прэсавая служба канцэрну ў пачатку бягучага года паведаміла, што адным з новых рынкаў збыту стаў Кыргызстан. Летась прадпрыемствы «Беллеспаперапраму» экспартавалі ў Кыргызстан прадукцыі ў тры разы больш у параўнанні з 2021 годам. Журналісты Беларускага расследавальніцкага цэнтру (БРЦ) высветлілі, што значна выраслі пастаўкі прадукцыі драўніны і ў Казахстан. Але насамрэч за гэтай статыстыкай хаваюцца спробы абыходу санкцыяў ЕЗ супраць афіцыйнага Менску.
«Немагчыма дакладна сказаць, колькі рознымі шляхамі Беларусь вывозіць сваёй прадукцыі драўніны ў краіны ЕЗ, паколькі Белстат даўно не паказвае статыстыкі. Мы параўноўвалі кошты і пастаўкі паводле звестак Eurostat, якая ў адкрытым доступе. З гэтых звестак вынікае, што ў сакавіку 2022 года, калі Еўразвяз увёў санкцыі супраць беларускай дрэваапрацоўкі, то ў гэты перыяд пастаўкі драўніны з Казахстану і Кыргызстану пачалі расці ў геаметрычнай прагрэсіі», – кажа ў размове з «Белсатам» Ксенія Вязнікоўцава, журналістка Беларускага расследавальніцкага цэнтру.
Паводле еўрапейскай статыстыкі, з Казахстану ў ЕЗ экспарт драўніны вырас у 74 разы, а з Кыргызстану – прыкладна ў 18 тысяч разоў, калі параўнаць перыяды 2022 года з 2021 годам.
Адметна, што гэтыя краіны не адрозніваюцца высокай лясістасцю, калі параўноўваць з лічбамі Беларусі, кажа расследавальніца. У нашай краіне афіцыйна лясістасць складае каля 41 %, хоць гэта і выклікае сумневы. У Казахстане і Кыргызстане гэтыя паказнікі складаюць каля 4–6 %.
«Калі браць у грашовым вымярэнні, то выручка беларускага боку за пастаўленую драўніну склала каля 30 мільёнаў еўраў. Паводле нашых падлікаў, такую суму атрымалі арганізатары гэтай схемы паставак прадукцыі», – распавядае Ксенія Вязнікоўцава.
Еўрапейскія санкцыі на беларускую драўніну пазначаюцца кодам 44. Гэты код прадугледжвае абмежаванні на піламатэрыялы, брус, дошкі, фанеру, драўнінныя пілеты, брыкеты, ДВП.
«Горадня Азот» пад санкцыямі, а вось прадукцыя заводу – не
Яшчэ адна схема, пра якую стала вядома, – гэта абыход санкцыяў пры пастаўках карбаміду ў краіны ЕЗ з прадпрыемства «Горадня Азот». Спецыфіка санкцыяў, звязаных з гарадзенскім вытворцам, у тым, што ў чорным спісе ЕЗ запісаны менавіта «Горадня Азот», але абмежаванняў для продаж прадукцыі за мяжой няма. Адпаведна, прадпрыемства наўпрост не можа пастаўляць угнаенне, але іншая фірма можа займацца пастаўкамі прадукцыі. Улады і кіраўніцтва гарадзенскага «Азоту» ствараюць адмысловыя фірмы-пракладкі, якія потым падпісваюць кантракты з фірмамі ЕЗ на пастаўку карбаміду.
Журналісты БРЦ маюць інфармацыю толькі пра дзве гарадзенскія фірмы, якія нібыта належаць прыватным асобам. Пад выглядам уласнай прадукцыі яны загружаюцца карбамід на «Азоце» і вязуць у ЕЗ.
«Напрыклад, адна з фірмаў абавязвалася паставіць сербскай кампаніі карбаміду за год на суму каля 20 мільёнаў еўраў. Але гэта толькі адна пастаўка. Насамрэч якія аб’ёмы і колькі пастаўляецца, сказаць даволі складана», – распавядае Ксенія Вязнікоўцава.
Падобным чынам намагаецца абыходзіць персанальныя еўрапейскія санкцыі і кіраўнік «Амкадору», алігарх, набліжаны да Лукашэнкі, Аляксандр Шакуцін. Бізнесовец на прыватную асобу зарэгістраваў у Літве фірму, якая, у сваю чаргу, зарэгістравала фірму ў Нямеччыне і ў выніку прадае прадукцыю заводу ў краінах Еўропы.
Санкцыі ўвялі, але кантролю няма
«Варта раздзяляць еўрапейскі бізнес і еўрапейскія ўлады. Пасля таго, як улады ўвялі санкцыі на тую ж беларускую драўніну, спажыўцы ці бізнес у Польшчы і Літве адчулі дэфіцыт на сыравіну. І калі з’явілася магчымасць нейкім чынам атрымліваць драўніну, нехта вырашыў рызыкнуць і атрымаць яе. У Еўразвязе ёсць орган, які ўводзіць санкцыі, але няма органу, які б кантраляваў іх выкананне», – тлумачыць Ксенія Вязнікоўцава.
Паводле суразмоўцы «Белсату», пастаўкі беларускага ўгнаення і драўніны ў абыход санкцыяй ЕЗ – гэта кантрабанда. Гэтыя схемы даволі простыя і амаль заўсёды аднолькавыя. Расследавальніца тлумачыць, што калі чыноўнікі хочуць паставіць беларускую драўніну ў Польшчу, то знаходзяць нейкую кампанію ў Кыргызстане ці Казахстане, ствараюць дакументы, што сыравіна – уласнасць гэтай кампаніі.
«Няма неабходнасці рабіць складанае лагістычнае кола, драўніна проста з Беларусі едзе на Захад. У сертыфікатах гэтая сыравіна паказваецца як з Кыргызстану або з Казахстану. На мытні пры гэтым часам немагчыма адсачыць першапачатковую прыналежнасць грузаў. Мытнікі могуць выяўляць, што, умоўна кажучы, сыравіна нібы з Азіі, але запакаваная ў скрыні, напрыклад, «Пінскдрэву». Тады пытанні адразу ж узнікаюць, і пачынаецца разбор. Але ў большасці выпадкаў зразумець прыналежнасць тавару проста паводле вонкавага выгляду немагчыма», – кажа прадстаўніца БРЦ.
Тым не менш, улады краінаў ЕЗ сочаць за навінамі ў публічнай прасторы і рэагуюць на факты парушэння санкцыйнага заканадаўства. Пасля расследаванняў журналістаў у Літве затрымалі і распачалі крымінальныя справы супраць прадстаўнікоў фірмаў, якія дапамагалі абыходзіць санкцыі прадпрыемства «Горадня Азот».
У Нідэрландах з’явілася ініцыятыва для стварэння адзінага для ЕЗ органу, які будзе сачыць за выкананнем абмежаванняў. Ініцыятыву падтрымала абраная прэзідэнтка Беларусі Святлана Ціханоўская.
Мікалай Каткоў belsat.eu
