Нобэлеўскую прэмію міру ў 2022 годзе атрымаў кіраўнік беларускай праваабарончай арганізацыі «Вясна» Алесь Бяляцкі. Ён больш за год застаецца за кратамі.
Таксама прэмію атрымала расейская праваабарончая арганізацыя «Мемарыял» і Цэнтр грамадзянскіх свабодаў з Украіны.
«Лаўрэаты прэміі міру прадстаўляюць грамадзянскую супольнасць у сваіх краінах. Яны шмат гадоў прасоўвалі права на крытыку ўладаў і абарону асноўных правоў грамадзянаў. У іх ёсць выдатныя намаганні для дакументавання ваенных злачынстваў, парушэнняў правоў чалавека і злоўжыванні ўладаю. Разам яны дэманструюць значэнне грамадзянскай супольнасці для міру і дэмакратыі», – паведамляе Нобэлеўскі камітэт.
Алесь Бяляцкі цяпер за кратамі. Яго затрымалі 14 ліпеня 2021 года ў межах маштабнай атакі спецслужбаў на праваабарончую супольнасць Беларусі. Спачатку яму выставілі абвінавачанне паводле арт. 342 КК РБ («Арганізацыя і рыхтаванне дзеянняў, што груба парушаюць грамадскі парадак, або актыўны ўдзел у іх») і арт. 243 («Ухіленне ад выплаты падаткаў»), але цяпер яму выстаўленыя іншыя абвінавачанні паводле арт. 228 КК («Кантрабанда») і ч. 2 арт. 342 КК («Фінансаванне групавых дзеяннях, якія груба парушаюць грамадскі парадак»). Бяляцкага ўсё яшчэ не судзілі, а толькі працягвалі тэрмін утрымання пад вартаю. Праваабаронцы прызналі яго палітычным зняволеным.
Алесь Бяляцкі – заснавальнік і нязменны старшыня «Вясны», віцэ-прэзідэнт Міжнароднай федэрацыі правоў чалавека (FIDH) з 2007 да 2016 гг.
Праваабаронца ўжо быў палітычным зняволеным. Алесь Бяляцкі быў арыштаваны ў жніўні 2011 года – яго затрымаў Дэпартамент фінансавых расследаванняў. У лістападзе яго абвінавацілі ў нясплаце падаткаў у асабліва буйным памеры. Падставай былі замежныя банкаўскія рахункі на імя Бяляцкага – улады Беларусі заявілі, што тое быў асабісты прыбытак Бяляцкага, але «Вясна» даводзіла, што гэта былі грошы ад шэрагу фондаў, якія выкарыстоўваліся на праваабарончую дзейнасць і аб якіх фондам давалі справаздачы, да якіх фонды прэтэнзіяў не мелі.
У выніку Бяляцкі быў засуджаны на 4,5 года калоніі ўзмоцненага рэжыму з канфіскацыяй маёмасці. Ён адбываў пакаранне ў жодзінскай турме і бабруйскай калоніі. Вызвалены ў чэрвені 2014 года праз амністыю.
Нарадзіўся праваабаронца ў 1962 годзе ў Карэліі ў сям’і беларусаў, ужо ў 1965 годзе сям’я пераехала ў Светлагорск. Вучыўся ў светлагорскай школе, затым на гістарычна-філалагічным факультэце Гомельскага дзяржаўнага ўніверсітэту. Перад службай у войску (1985–1986) працаваў настаўнікам у Лельчыцкім раёне. Выступаў з літаратуразнаўчымі артыкуламі з 1984 года, друкаваўся ў тым ліку ў падпольным самвыдаце.
Яшчэ падчас навучання ва ўніверсітэце, з 1981 года, удзельнічаў у падпольнай групе моладзі «Незалежнасць», якая ставіла на мэце выхад Беларусі з СССР і ініцыявала першыя акцыі на «Дзяды» ў 1987 і 1988 гадах і мітынг у Курапатах у 1988-м. У 1986–1989 гадах вучыўся ў аспірантуры ў Менску, на пачатку той вучобы стаў адным з заснавальнікаў, а потым і старшынём арганізацыі маладых літаратараў «Тутэйшыя». У 1988 годзе быў адным з заснавальнікаў таварыства «Мартыралог Беларусі», сябрам аргкамітэту грамадскай арганізацыі «Беларускі народны фронт», у 1990-м стаў адным з арганізатараў «Беларускай каталіцкай грамады».
З 1989 да 1998 года быў дырэктарам літаратурнага музею Максіма Багдановіча (і даваў там юрыдычны адрас для рэгістрацыі дзясяткаў няўрадавых арганізацыяў), у 1991–1996 гадах быў таксама дэпутатам Менскага гарадскога савету, у 1996–1999 гадах сакратаром управы БНФ, у 1999–2001 гадах намеснік старшыні Партыі БНФ.
Пяць разоў Бяляцкага вылучалі на Нобэлеўскую прэмію міру. Ён уганараваны прэміяй Homo Homini ад Вацлава Гаўла і Прэміяй імя Вацлава Гаўла за абарону правоў чалавека, Прэміяй свабоды імя Андрэя Сахарава, Прэміяй Леха Валэнсы, а таксама Літаратурнай прэміяй імя Алеся Адамовіча і мае шмат якія іншыя літаратурныя і праваабарончыя ўзнагароды.
Алена Рувіна belsat.eu
