Смяялася з суддзі, не магла звыкнуць да сябе ў люстэрку ў калоніі. Дар’я Чульцова дала вялікае інтэрв’ю
Былая палітзняволеная журналістка «Белсату» Дарʼя Чульцова адбыла за кратамі 657 дзён і выйшла на свабоду 3 верасня. Праз паўтара месяца па вызваленні яна дала гадзіннае відэаінтэрв’ю YouTube-каналу «Максимально».
Затрыманне ў дзень выбараў
Дар’я Чульцова кажа, што не ўспрымае таго, што цяпер адбываецца, як нечага рэальнага. Яна разумее, што трэба расказваць пра тое, што перажыла сама і што перажывае зняволеная калега Кацярына Андрэева, але дадае: цяпер столькі праблемаў, што яна ўжо не можа быць «у ролі героя», а мусіць стаць «тым, хто працуе».
«Мне здаецца, я ведала, што адседжу, яшчэ 9 жніўня», – згадвае Дар’я 2020 год.
Яна ўспамінае, як у дзень прэзідэнцкіх выбараў 2020 года выйшла з дому, каб пайсці на выбарчы ўчастак і нешта паздымаць. Пад домам яе сустрэлі «людзі ў цывільным», звезлі ў РУУС. Там тры следчыя па чарзе 12 гадзінаў запар спрабавалі ёй «залезці ў галаву» і «прамыць мазгі», пераканаць, што яна робіць штосьці няправільнае.
Адпусцілі а 2-й гадзіне ночы. Дар’я прыгадвае, што з РУУС дадому проста пабегла, замкнулася на ўсе замкі і пайшла мыцца:
«Пабегла ў душ і проста спрабавала змыць з сябе вось гэта ўсё. У мяне было адчуванне, што мяне проста згвалцілі».
Яна кажа, два дні ні з кім не размаўляла, проста сядзела ў ложку. Але потым пайшла працаваць, бо «акрамя мяне гэтага ніхто не зробіць».
Затрыманне на плошчы Пераменаў і смех у судзе
Дар’ю Чульцову і Кацярыну Андрэеву затрымалі 15 лістапада 2020 года падчас разгону мірнай акцыі пратэсту на плошчы Пераменаў у Менску. Стрым яны вялі з кватэры на 14-м паверсе дому на вуліцы Смаргоўскі тракт, куды іх запрасілі гаспадары. Пасля завяршэння акцыі спецназаўцы са зброяй выламалі дзверы ў кватэру і затрымалі журналістак.
Дар’я згадвае, што калі рабіла трансляцыю, пра небяспеку не думала: яна ведала, што раён атачылі, бачыла дроны сілавікоў, якія падляталі да акна, але канцэнтравалася на тым, што звонку можа адбыцца нешта важнае, што трэба паказаць.
З суда разляцеліся фота, дзе Дар’я і Кацярына ўсміхаюцца з-за кратаў. Дар’я кажа, яны смяяліся з таго, што ведалі, што так і будзе:
«Мы смяяліся з пракуроркі, з суддзі, бо нібы мы іх раскусілі: мы казалі і паказвалі, што ведалі, што вы так зробіце, але нам пляваць».
Ціск, каб прасіла памілавання
Першы час пасля пачатку масавых судоў за пратэсты нярэдка казалі: «Яны столькі не адседзяць». Дар’я прыгадала, што цяжка было заставацца ў няволі і кожны дзень чакаць, што раптам адпусцяць, што можа раптам быць амністыя. І гэтак было штодня, бо «ўся калонія – гэта дзень сурка», а такімі надзеямі жыве большасць зняволеных.
Дар’ю шмат разоў прымушалі напісаць прашэнне аб памілаванні на імя Аляксандра Лукашэнкі. У нейкі момант у яе здалі нервы, яна проста сядзела і паўтарала: «Я больш так не магу». Але тое мінула, дзяўчына «закрылася ў нейкую скрыначку» і засталася на сваіх пазіцыях.
Прашэння не падпісала, бо ў ім трэба прызнаць віну – а Дар’я не магла прызнаць таго, чаго не рабіла. І не магла прасіць адпусціць яе чалавека, які яе і пасадзіў, бо адчувала проста фізічнае непрыманне: казала, калі б адна рука пачала пісаць, другая рука перашкодзіла б.
Тэлевізія ў калоніі
Калонія ў Гомлі мела тэлестудыю, якая звалася «Вектар». Зняволеныя мусілі глядзець яе праграмы ў вызначаны час, сюжэты здымалі самі асуджаныя. Дар’я згадвае, як заўважыла дзяўчыну з відэакамерай і як праз акенца бачыла праграму для відэамантажу «Adobe Premiere», вельмі сумавала – хацела вярнуцца да сваёй працы, без навінаў была ломка, «свярбелі рукі». Ды як «схільную да экстрэмізму» яе да такой працы не дапускалі.
«Яны баяліся, напэўна, што калі я атрымаю доступ да гэтага, я рэвалюцыю там учыню, «Белсат» учыню», – смяецца Дар’я.
Гэта была «высокая пасада», усе зняволеныя імкнуліся працаваць дзе заўгодна, акрамя фабрыкі, дзе «працуеш 6 гадзінаў на дзень, а адчуваеш як усе 12». Адміністрацыя там не ставіцца да зняволеных як да людзей, кажа Дар’я: успрымаюць як раба, які мусіць працаваць.
Святы ў няволі
Адзін дзень народзінаў Дар’я сустрэла ў СІЗА на Валадарскага ў Менску. З ёй у камеры былі Алана Гебрэмарыям, Сафія Малашэвіч і Марыя Несцерава (усе палітвязні). Дар’я згадвае, што ёй зрабілі торт і самаробную віншавальную газету – узялі фота з «Новага часу» (якраз прайшлі суды, здымак Дар’і і Кацярыны быў на перадавіцы газеты).
Другі дзень народзінаў быў ужо ў калоніі, прыпаў на нядзелю, але гэта быў працоўны дзень. Яе спрабавалі весяліць і забаўляць, але атрымаўся звычайны дзень.
Тры разы Дар’я праспала Новы год – думае, і наступны можа праспаць. У калоніі на Новы год дазвалялі накрываць сталы, весяліцца, класціся пасля 12-й ночы.
«Гэта нейкі такі рытуал: калі ты сядзіш у калоніі, гэта не значыць, што жыццё спынілася. Яны спрабуюць жыць далей, і такімі вось святамі яны падтрымліваюць гэтае жыццё».
Пасля выхаду на волю, прызналася Дар’я, паўстала прорва між ёй і старымі сябрамі: ці то яны сталі іншымі, ці яна змянілася. А тыя, хто сталі блізкімі людзьмі, цяпер у няволі, таму забаўляцца цяпер цяжка.
Як даглядаць сябе ў калоніі
Дар’я кажа, што ў калоніі крэмы і шампуні – «мегаважна, бо гэта частка твайго нармальнага жыцця». У перадачах не прапускаюць масак, пенак, тонікаў, а ў краме калоніі прадаецца толькі беларуская касметыка не самай высокай якасці. Цырульня ў калоніі ёсць, там працуюць самі зняволеныя. Але галаву можна мыць толькі двойчы на тыдзень: калі будзеш мыць часцей, пашлюць мыць прыбіральню.
Палітзняволеная студэнтка Марыя Каленік, расказала Дар’я, штодня робіць макіяж. Яна патлумачыла Дар’і: не хоча, каб тое, што адбываецца, паўплывала на яе, калі фарбавалася на волі, будзе фарбавацца і там.
З адзення ў калонію дазваляюць перадаваць толькі чорнае, забаранілі нават каляровыя шкарпэткі. Дажджавікі – выключна сінія. Дар’я кажа, што «яны робяць з агульнага рэжыму ўзмоцнены»: яна ведае, што нават у калоніі ў Рэчыцы, дзе сядзяць асуджаныя другі раз, дазваляюць каляровыя шкарпэткі.
У калоніі ж практычна цэлы дзень трэба хадзіць у форме балотна-зялёнага колеру і ружовых кашулях. Жанчыны смяяліся, што яны падобныя да старшыняў калгасаў. Пры гэтым у жаночай форме – спадніца, а не штаны, праз гэта ўзімку мерзнуць тыя, каму не могуць перадаць цёплых калготаў.
«Я вельмі доўга, канечне, не магла звыкнуць да свайго адбітка ў люстэрку», – кажа Дар’я з агідай.
Яна згадала раман «Фінансіст» Тэадора Драйзэра – там быў эпізод пра турэмнае адзенне. Гэтая адзежа, пісалі 110 гадоў таму, «існуе для таго, каб мы зразумелі, што мы ніхто». Дар’я ўсвядоміла, што «Беларусь XXI стагоддзя – гэта Амерыка пачатку XX». Зняволеныя часта задаваліся пытаннем, які садыст прыдумаў гэтую форму.
У ізалятары на Акрэсціна ў Менску са сродкамі гігіены было нашмат горш: адзін кавалак мыла і адзін рулон туалетнай папуры на шэсць чалавек, наступны рулон – ужо на 12 чалавек. Зубныя шчоткі прыйшлі толькі з гуманітарнай дапамогаю ад Чырвонага Крыжа.
У СІЗА ўжо сталі прапускаць перадачы. Дар’я згадвае, што чамусьці ёй перадалі безліч пракладак – у калонію так і прыехала з торбаю пракладак (яны аказаліся не настолькі патрэбныя: ад стрэсу менструальны цыкл моцна збіваецца, у некаторых месячных не бывае і некалькі гадоў). Але зняволеныя звычайна дзеляцца тымі рэчамі, якіх не хапае іншым: з той жа гуманітарнай дапамогі даюць адзін невялічкі рулон туалетнай паперы на месяц.
Дапамагаць даводзіцца таемна, адміністрацыя можа за гэта сур’ёзна пакараць. Часам выпадала дапамагаць амаль гвалтоўна: некаторыя зняволеныя проста не глядзелі сябе і смярдзелі.
Даносы на каханне
Калоніі бываюць мужчынскія і жаночыя, змяшаных няма. Ды не ўсе людзі гетэрасексуальныя. Дар’я кажа, што жанчыны ў калоніі могуць заняцца каханнем, хоць не ўяўляе, як і дзе. Але «калі ўзнікае нейкая праява пачуццяў кагосьці да кагосьці, пра гэта адразу даведваюцца» – і абавязкова данясуць аператыўніку, а закаханых развядуць у розныя атрады.
Дар’я згадала, што перад выхадам на волю развітвалася з адной зняволенай, з якой пасябравала. Яны стаялі і абдымаліся, а ззаду падкраўся аператыўнік і сказаў: «Гмм, не ведаў, што ты лесба». Што ў чалавека ў галаве, калі простыя сяброўскія абдымкі выклікалі такія думкі, Дар’я не ўяўляе: мо не можа дапусціць, што ў калоніі можа быць сяброўства.
Алесь Наваборскі belsat.eu
