«У новым свеце няма месца для дэмакратычнай Беларусі – хіба што мы яго самыя прыдумаем» – так называецца артыкул паважаных экспертаў Дзмітрыя Крука і Рыгора Астапені на абноўленым сайце «Банку ідэй».
Выдатны матэрыял, які добра апісвае сітуацыю, якая склалася як вакол Беларусі, дзе свет актыўна змяняецца ад «каштоўнаснага» да «меркантыльнага», так і ўнутры краіны, дзе нікуды не дзеўся раскол, хіба што «цяжкія хвасты» прыхільнікаў процілеглых ідэй сталі некалькі лягчэйшымі. Але агульнай карціны грамадства, якое не мае ўяўлення пра «сумесную шчаслівую будучыню», гэта не змяніла.
Такога праекту няма. Няма ні ў аднаго з бакоў. Цёплы, утульны прарасейскі і пралукашэнкаўскі свет «назад у СССР» абрынуўся ў лютым 2022 года. Нават для тых, хто сам цяжка можа ўцяміць, альбо для схільных да настальгіі грамадзян сам факт бамбёжкі брацкай Расеяй украінскіх гарадоў (не важная прычына) павінен быў прывесці да адной адзінай высновы: «Пры СССР так не было!» Не было выхавання нянавісці аднаго брацкага народу да іншага, і прымус да сяброўства «агнём і мячом» адсылае хутчэй да вобраза Расейскай імперыі XIX-га і папярэдніх стагоддзяў, дзе ні пра якое «братэрства народаў» гаворкі і не магло быць.
Ці маецца ў Беларусі слой грамадзян, якія лічаць сябе рускімі і менавіта так сабе і прадстаўляюць умоўную «веліч Радзімы»? Ёсць, але пласт гэты вельмі рэдзенькі. Усё ж такі шэраговы «патрыятычны» грамадзянін, прыхільнік «моцнай улады», пад «сяброўствам з Расеяй» меў на ўвазе нешта іншае – танныя газ і нафту на ўзамен на Філіпа Кіркорава на «Славянскім базары» і Андрэя Малахава па тэлевізары.
Я мяркую, што і сам Аляксандр Лукашэнка, які на старасці гадоў апынуўся раптам не будаўніком, адраджэнцам савецкай дзяржавы, а саўдзельнікам у вайне, павінен быць некалькі... збянтэжаным.
,,Праект нью-СССР накрыўся медным тазам пад грукат бамбёжак Адэсы, Харкава і Крывога Рога.
Аднак і з процілеглага боку спробы прадставіць сітуацыю так, што вось яшчэ ледзь-ледзь, вось-вось, яшчэ невялікае намаганне і ў нас атрымаецца павярнуць 2020-ы год, і канцэпцыя «Новай Беларусі», выпакутаваная сотнямі тысяч праграмістаў і лекараў, пенсіянераў і маркетолагаў, якія не пабаяліся выйсці на вуліцу, зноў задыхаюць на поўныя грудзі…
У гэта не верыць практычна ніхто. 2020-ы год быў выдатным, але тыя карты, што засталіся пасля яго на руках, «не згулялі». Не толькі з-за якасцяў саміх «гульцоў», якім яны выпалі, але і праз аб'ектыўныя абставіны, на якія мы не ўплывалі. Праз распачатую вайну ва Украіне, праз відавочны «правы паварот», які адбываецца ў некаторых звыклых краінах-партнёрах беларускага дэмакратычнага руху.
,,Як вынік, палітычная дэпрэсія – агульная характарыстыка абодвух краёў спектру. Няма разумення мэтаў, планаў, а турбулентнасць навакольнага асяроддзя толькі пагаршае трывогу. Што ж рабіць?
Аўтары матэрыялу не даюць адказу. Іх тэкст, які і так некалькі выходзіць за межы стандартнага памеру, толькі ставіць экзістэнцыяльныя пытанні перад нацыяй. Дакладней, той яе часткай, якая ўсё яшчэ здольная такія пытанні сабе задаваць.
Няма адказаў і ў мяне. Аднак праз свой папярэдні досвед я ведаю, што перад тым як вызначаць мэты, планы, шукаць рэсурсы, трэба вызначыцца з агульнымі каштоўнасцямі. Ці ёсць яны ў нас? Маю спадзяванне, што ёсць. І ў тых самых «краёў» – таксама.
Незалежнасць. Ёй гатовы ахвяраваць знікаючы малы адсотак беларусаў.
Агульныя культурныя «пазнакі». У нядаўнім апытанні пра «беларускую нацыянальную ідэнтычнасць – 2024» ад Філіпа Біканава і Канстанціна Несцяровіча можна ўбачыць, што, нягледзячы на розныя погляды на палітычную сучаснасць, мулявінскія «Песняры» з'яўляюцца амаль безумоўнай каштоўнасцю для ўсіх слаёў насельніцтва, як і «базавыя» Купала з Коласам, ды і дранікі з «Камунаркай» і «БелАЗам» таксама не выклікаюць істотных рознагалоссяў.
І ў пытанні беларускай мовы (не яе штодзённага выкарыстання, а менавіта стаўлення да яе як да каштоўнасці) таксама не назіраецца рознагалоссяў. Ніхто не хоча яе свядома знішчыць, забыцца.
Я мяркую, што калі капнуць крыху глыбей, то выявяцца і іншыя базавыя прынцыпы – калектывізм, пачуццё справядлівасці, нейкая «грунтоўнасць», магчыма, нешта яшчэ…
Сёння палітык, які прапануе нацыянальнае прымірэнне дзеля пошуку вось гэтых агульных базавых каштоўнасцяў, агульнанацыянальных мэтаў, не здабудзе папулярнасці, будзе закляты з абодвух бакоў. Але «мы» не вернемся ў 2020-ы год, а «яны» ужо не знойдуць дарогі назад, ва ўтульную БССР. Дзверы мінулага зачыненыя наглуха, забітыя крыж-накрыж, і нам трэба шукаць шляхі для доўгай і грунтоўнай размовы пра нас саміх, пра нашыя агульныя нацыянальныя інтарэсы.
Сёння здаецца, што для такой размовы няма ніякай пляцоўкі, прасторы, аднак і іншага шляху таксама няма.
belsat.eu / МВ
