2 marca mołdawski parlament przyjął w pierwszym czytaniu ustawę, która wprowadza „poprawki techniczne” do art. 13 ust. 1 konstytucji kraju. Artykuł w nowej redakcji będzie brzmiał: „Językiem państwowym Republiki Mołdawii jest język rumuński”. Na tę zmianę ostro zareagowała prorosyjska mołdawska opozycja oraz rosyjski MSZ, który nazwał ją „odrzuceniem języka ojczystego”.
Zmiany w Ustawie Zasadniczej są zabronione w trakcie obowiązywania stanu wyjątkowego, więc parlamentarzyści skorzystali z normy prawnej zaproponowanej przez krajowy Trybunał Konstytucyjny w 2017 roku. Nie dokonują „zmian”, lecz „poprawek technicznych”.
Zmiana prawa to efekt inicjatywy ustawodawczej rządzącej krajem prozachodniej Partii Akcji i Solidarności (PAS). Debata w kwestii uznania języka mołdawskiego za tożsamy z mową rumuńską obfitowała w emocje. Parlamentarzyści opozycyjnego Bloku Socjalistów i Komunistów (BCS), reprezentowanego w 101-osobowym parlamencie przez 32 deputowanych, próbowali zakłócić przebieg debaty i głosowania. Najpierw ogłosili bojkot, by potem wrócić na salę w celu blokowania mównicy.
Określenia takie jak „język mołdawski”, „język państwowy”, „język urzędowy” powinny zniknąć z ustaw i regulaminów obowiązujących w kraju i zostaną zastąpione terminem „język rumuński”. Czasami nie będzie to łatwe, ponieważ trzeba będzie wprowadzić zmiany w umowach międzypaństwowych i międzyrządowych. Jednak można to zrobić aneksem za zgodą obu stron-sygnatariuszy.
Skąd idea odrębnego języka mołdawskiego?
Próby stworzenia odrębnego języka mołdawskiego sięgają jeszcze czasów Imperium Rosyjskiego, kiedy to w 1812 roku na mocy traktatu bukareszteńskiego Imperium Osmańskie przekazało Rosji wschodnią część Księstwa Mołdawskiego – Besarabię. W 1861 roku zachodnia część księstwa została przyłączona do Księstwa Wołoskiego. Od 1881 roku związek ten stał się Królestwem Rumunii.
We wschodniej części dawnego Księstwa Mołdawskiego pismo rozwinęło się na podstawie cyrylicy, a w części zachodniej w 1862 roku nastąpiło przejście na alfabet łaciński.
Od 1918 roku do 1940 roku Besarabia była częścią Rumunii. Jednak na terenie sąsiadującego z nią Naddniestrza władze sowieckie utworzyły Mołdawską Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Radziecką (wówczas – część Ukraińskiej SRR – Belsat.eu). Jej powstanie wiązało się z planami ekspasji ZSRR na ziemie rumuńskie. Władze republiki wszelkimi sposobami starały się podkreślić różnice między Rumunami a Mołdawianami.
Głównym z nich była kampania na rzecz samoidentyfikacji Mołdawian jako odrębnego narodu. W tym celu w latach dwudziestych XX wieku opracowano alfabet mołdawski oparty na cyrylicy, a język mołdawski ogłoszono odrębnym językiem, a nie dialektem rumuńskiego.
Sowieckie władze nie miały jednak ustalonej linii co do tego zagadnienia. W 1932 roku zarządzeniem KC Komunistycznej Partii Ukrainy język mołdawski przeszedł na alfabet łaciński. W wyniku kolejnych reform językowych do 1938 roku stał się niemal tożsamy z rumuńskim. Jednak ostatecznie decyzją Moskwy (podobnie jak w przypadku innych języków republik radzieckich – red.) przywrócono tam cyrylicę.
W 1940 roku ZSRR w wyniku paktu Ribbentrop-Mołotow „odzyskał” Besarabię. Na mapie pojawiła się zatem „pełnoprawna” Mołdawska SRR. Wraz z rozpoczęciem wojny Niemiec z ZSRR republikę zajęły wojska rumuńskie. Po zwycięstwie nad koalicją państw Osi zachodnia część Mołdawii wróciła pod kontrolę Związku Radzieckiego.
Sztucznie stworzony, zapisywany cyrylicą „język mołdawski” pozostawał oficjalny do końca lat 80. Decyzją parlamentu republiki z dnia 31 sierpnia 1989 roku język ponownie powrócił do alfabetu łacińskiego. Ten dzień do dziś w Mołdawii jest świętem państwowym i dniem ustawowo wolnym od pracy.
O „ogłoszeniu języka rumuńskiego językiem państwowym” mówiła Deklaracja Niepodległości Mołdawii z 27 sierpnia 1991 roku. Pomimo tego stwierdzenia, kwestia językowa nie została ostatecznie rozwiązana. Stała się na długie lata narzędziem walki politycznej.
W 1994 roku, kiedy uchwalono konstytucję Mołdawii, na wniosek prorosyjskich sił lewicowych zamiast „języka rumuńskiego” wprowadzono tam sformułowanie „mołdawski”.
Za rządów komunisty Władimira Woronina (2001-2009) kwestia nazwy języka przekształciła się w kwestię tożsamości. Nie zaprzeczając, że języki są takie same, władze upierały się, że Mołdawia jest rzekomo starsza niż Rumunia, a zatem nazwa języka powinna pozostać.
Sprzeczność między uznaniem języka rumuńskiego za język państwowy w Deklaracji Niepodległości a mołdawskim w Konstytucji stała się tematem do rozpatrzenia przez Trybunał Konstytucyjny. Orzekł, że Deklaracja ma większą moc prawną.
Rosja również rozgrywa pytanie językowe. Na przykład w kontrolowanym przez nią Naddniestrzu język mołdawski jest uważany za odrębny język.
„Demokracja na wzór amerykański”
Kwestia nazwy języka w suwerennym i to niegraniczącą nawet z Rosją kraju, co nie jest zaskoczeniem, wywołały krytyczny komentarz ze strony tamtejszego MSZ.
Rosja za pośrednictwem prorosyjskich sił w Mołdawii sprzeciwia się zbliżeniu kraju z Rumunią i szerzej Zachodem. Rzeczniczka MSZ Rosji Maria Zacharowa nazwała głosowanie w parlamencie za zmianą nazwy języka mołdawskiego na rumuński „demokracją na wzór amerykański” i „porzuceniem języka ojczystego”. Taką reakcję Moskwy skomentował minister spraw zagranicznych i integracji europejskiej Mołdowy Niku Papescu.
– W Republice Mołdawii mówi się w języku rumuńskim – i żaden kraj nie ma moralnego, prawnego i politycznego prawa do wypowiadania się na ten temat. Język, którym mówimy, jest nasz. Decyzja o tym, co nazywamy tym językiem, należy do nas i absolutnie żaden kraj na świecie nie ma moralnego, prawnego ani politycznego prawa do komentowania tych rzeczy. W Mołdawii mówi się po rumuńsku. Republika Mołdawii ma wspólną historię, kulturę i język z Rumunią – ripostował kremlowskiej urzędniczce.
jb/ belsat.eu wg East24.info
