Мой госць – чалавек, якога я ведаю так даўно, што страшна сказаць. Месяц таму ён агучыў канец праекту «Крамбамбуля», якім шчыльна займаўся апошнія 14 гадоў і апошні канцэрт якога адбудзецца днямі ў Вільні. Сёння паспрабуем дазнацца, чаго чакаць ад творцы далей. Насупраць мяне – музыка, мастак, літаратар. Мянчук. Легенда беларускага року: «Мроя», N.R.M., «Народны альбом», «Крамбамбуля», «Белая яблыня грому», а таксама аўтарская радыёпраграма «Квадракола», два зборнікі вершаў, кніга апавяданняў, відаць, незлічоныя колькасці карцін, коміксаў і мастацкіх працаў – гэта ўсё ягонае. А таксама – вялікая народная любоў. У Зорнай студыі – Лявон Вольскі.– З такім крэдытам народнага даверу і пашаны можна і ў прэзідэнты паспрабавацца. Ніколі не было ў Вас думкі, каб пайсці ў палітыку?– Вы, напэўна, соты чалавек, які прапануе гэты ход… Не. Не маё. Трэба самавыразіцца ў галоўным, а тады ўжо, калі скончыцца гэтая пруха…– Наконт прухі… Калі я планавала размову, яшчэ не быў абвешчаны сыход у лясы «Крамбамбулі», але раз ужо так сталася, давайце пачнем з гэтага. Што стала прычынай? Забароны былі і раней. Стома?– Так, Вольскі стаміўся… Не, ну ведаеце, які сэнс гуляць у шоу-бізнес у краіне, дзе вельмі спецыфічны шоу-бізнес і дзе ў нас 7 гадоў была вельмі сур’ёзная забарона, пры якой немагчыма было на гэтай тэрыторыі практычна існаваць.– То бок вы ўмудраліся маленькімі крокамі неяк гэта абыходзіць?– Першы раз, пры першай забароне, можна было граць у рэстарацыях, у розных кавярнях, нават у клубіках сям-там можна было граць, а цяпер – нічога, нават байк-фэст нельга.– А ствараючы «Крамбамбулю», вы прыкідвалі, што можа быць такі варыянт развіцця падзеяў, ці аднак тады сітуацыя абяцала стаць спрыяльнай?– Мы нічога не прыкідвалі. Мы адтапырваліся проста, проста весяліліся самі і публіку весялілі, і ўсё. Гэта быў такі балаган.– Ну, гэта як артысты. Але пры гэтым яшчэ ж мусіць быць і нейкая стратэгія гурта. Вы адмыслова абралі забаўляльны кірунак, праект меўся ўвайсці ў кожны дом, стаць шырокім.– Так, весела і па-беларуску…– Ну і дзеля гэтага патрэбная спрыяльная сітуацыя, тое ж радыё, тыя ж медыі…– Яна была збольшага непрадказальная на пачатку 2000-х. Не выглядала, што будзе аж так…– То бок гэта не тое, што пісаў Максім Жбанкоў, што «Крамбамбулю» загубіла менавіта тое, што павінна было ёй дапамагчы: мазаічны крэатыў, ТЮГаўскія прыколы і зачараванасьць поп-штампамі. Усё гучала сімпатычна і неабавязкова. Прыхільнікі «энэрэмаўскага» Вольскага чакалі большага, а юзэрам застольных танцаў было б дастаткова і меншага – усё роўна ад каго». Як Вы гэта пракаментуеце?– Гэта не зусім так. Часткова гэта так, але, безумоўна, мы, можа, часова, а, можа, назаўсёды прычыняем наш праект праз зусім неспрыяльную атмасферу.– А ўзнікаў гэты праект, бо прыйшоў час, калі Вам захацелася павесяліцца, пашырыць фармат да ўсяго сябе?– Проста, ведаеце, у іншых маіх праектах было занадта загрузачна ўсё. І гэта магло проста мяне зжэрці. Мне было патрэбнае нейкае адхланне, каб… каб не памерці на сцэне…– Далейшыя праекты і планы выспелі?– Ранавата пра гэта казаць. Я навучаны горкім досведам: я шмат што анансаваў калісьці там, і ўсё гэта завальвалася.– Цяпер мы – на вельмі бяспечным, кароткім і простым адрэзку часу да вашага канцэрту, таму можаце смела яго праанансаваць.– Так, 7 лістапада плануецца грандыёзнае шоу, запрашаю ўсіх…– Грандыёзнае – развітальнае?– Ведаеце, мы ў прынцыпе казалі, што гэта – апошні альбом. Але ўсе чамусьці ўспрынялі гэта як апошні канцэрт. А раз так успрынялі, дык можа быць і прыслухацца да гэтага…– Шкада Вам гэтага праекту? Ці ён таксама ўжо вычарпаны?– Шкада, канешне. Такія былі зорныя часы, столькі ўсяго было…– То бок ён Вас так не нішчыў, як іншыя праекты?– Не, гэта ні да чаго не абавязваючы праект. Хочаш так, хочаш так. У ранейшых праектах пра сур’ёзныя рэчы спявалася, а гэта, безумоўна, на выканаўцу цяжкавата ўплывае.– Але гэта ж Вас і зрабіла ў выніку, сур’ёзныя праекты. Таму ж Вас людзі і прочаць у прэзідэнты.– Проста сур’ёзныя рэчы доўгі час не пісаліся пасля года так 2006-га. А потым быў такі перыяд, калі пачалі пісацца. Вось і ўсё. Проста – едзеш у машыне і думаеш: о, нешта злавіў! Запісваеш. Увечары прачытаеш – ай, не… А «Крамбамбуля» – гэта ж такое дэкаратыўна-прыкладное мастацтва, то бок там проста рыфмуй на нейкую тэму.– Лёгка і весела…– Лёгка і весела.– То бок, у прынцыпе, каб не забароны, Вы маглі б надалей граць «Крамбамбулю», а сур’ёзныя праекты рабіць паралельна?– Безумоўна. Я пра гэта не думаў, але цалкам можа быць. А чаго «Крамбамбулю» не граць? Весела, нармальна, сабраліся, загралі.– Калі ўводзіш у пошукавік прозвішча Вольскі, першым выскоквае Вольскі Віталь і «Несьцерка». Вядомы літаратар дзед, вядомы і творчы бацька – гэта добра ці не вельмі для дарастаючага творцы?– Мне здаецца, добра. Таму што шмат літаратуры было пад рукой. Можна было павучыцца, як будаваць, як рыфмаваць, і ў бацькі, і ў маці. Тым болей, што яны ўвесь час пісалі рэцэнзіі для ўсякіх графаманаў, якія дасылалі свае несмяротныя творы ў часопісы «Маладосць» там, «Полымя». І ім трэба было ў тактоўнай форме растлумачыць графаману, чаму гэта не можа быць пакуль што надрукавана. І над чым трэба папрацаваць. Я ўсё гэта ўважліва чытаў. Гэта такая халтура ў іх была, форма халтуры.– Цудоўная школа…– Я вельмі шмат ведаў правілаў, што можна, што нельга. Таму гэта дапамагала безумоўна.– А як здарылася, што Вы не пайшлі ў літаратуру, а ў мастакі – ды яшчэ і пасля 8 класы? Куды глядзела сям’я? У 1981-ым Ваш дзед яшчэ быў жывы, а гэта быў дзед пры пасадзе – кандыдат навук, дырэктар Інстытуту літаратуры і мастацтва АН БССР…– А ўсім было зразумела, што я добра малюю. Што ў мяне здольнасці мастака, і я ўжо да таго часу 3 гады хадзіў у мастацкую школу і ўжо нават алеем маляваў. Нармальныя людзі хадзілі ў спартовыя секцыі, а я цягаўся маляваць. Але таму сценка на сценку не хадзіў – ёсць свае плюсы. Ці мінусы, не ведаю.– Ну, за патлатасць, я думаю, усё адно атрымлівалі сваё…– Гэта ўжо пазней. Так, пару разоў атрымаў, не без гэтага.– Вы пазней па жыцці прыдумлялі мянушкі як сабе, так і навакольным. Я таксама сваю атрымала… Гэтае імкненне пераназываць, таксама як і ствараць маскі, краіны з пашпартамі, грамадзянствам – свайго роду хатні тэатр? Таксама традыцыя з сям’і? Ці гэта Ваш уласны почырк?– Ды не, проста прыкалваўся. Не, у сям’і такога па жэсці як я – не было, канешне.– Літаратурны пачатак у Вас заўжды быў моцны, і не ведаю, ці не мацнейшы за музычны, прынамсі для мяне, мне гэты бок быў значна больш цікавы.– Проста з дзедам там сітуацыя яшчэ такая, што я ўсё юнацтва думаў: як гэта ён так класна стартануў такімі п’есамі – а потым пачаў пісаць пра прыроду. Нарысы, апавяданні, аповесці…– Не пыталіся?– Не пытаўся. Не было прынята гэта. Але потым я сам зразумеў.– Сітуацыя яго вымусіла?– Так. У 30-я так трэба было. Бо ў любой п’есе, хоць крыху іранічнай, як «Несцерка» ці нават «Цудоўная дудка», маглі быць нейкія паралелі знойдзеныя.– Ну, паралелі можна і ў птушках знайсці, і ў звярушках…– Але не так. А тады людзі яшчэ і не на такім гарэлі, ведаеце. Так што я думаю, што гэта быў свядомы выбар – перайсці ў бяспечнае рэчышча. Я прачытаў адну кнігу ў вёсцы, пасляваенную, нарысы пра прыроду… Лёгка чытаецца.– Варыянт «Крамбамбулі» ў нейкім сэнсе?– Не. Тут іншае. Калі ты ўжо ідзеш… Разумееце, афіцыйная эстрада, афіцыйны шоу-бізнес – гэта вельмі жорсткая структура. І трэба быць цалкам там, і паводле іхных законаў існаваць. Абавязкова. Калі не, калі ты збольшага незалежны – усё роўна будуць нейкія абмежаванні. Таму там усе трошачкі як бы заплямленыя: агітацыйнымі турамі і гэтак далей.– А вы спрабавалі гэтай заплямленасці пазбегнуць?– Ясна, што мы не былі ў гэтай абойме проста. Ясна, што мы б не паехалі ні на які тур. А ўсе астатнія рэчы – дробныя кампрамісы, дык і гэты час таксама ўжо скончыўся.– А ў прынцыпе да кампрамісаў: ходзіць за мной Ваш гэты радок «годных герояў жыццё правярае на згін». Вас правярала?– Ды пастаянна. Усё творчае жыццё да забароны ў гэтай краіне – гэта быў суцэльны кампраміс. Таму што ты прыходзіш на нейкія і нтэрв’ю, і табе гавораць «Пожалуйста, без політікі, вы же самі всё прекрасно понімаете: у нас же музыкальная программа..». Ужо гэта пачуўшы, трэба было сыходзіць. А сыходзіць нельга, таму што гэта прома, гэта канцэрт, трэба сабраць к\з «Менск», і гэта пастаянна, пастаянна… Былі такія часы, калі штодзённа было па некалькі інтэрв’ю, а потым, пасля адмашкі, усё гэта скончылася ў момант. Потым ужо з намі граў Паша Аракелян, на канцэртах пачалося суцэльнае «Жыве Беларусь», імідж партызанскага атраду, вясёлыя партызаны…– У 2011-ым выйшла кніга Вашых апавяданняў «Міларусь». У мяне ўражанне, што там значна больш Вас, чым ува ўсіх тэкстах песень і нават вершах. Вы – яе лірычны герой з усімі сваймі сумневамі, слабінамі, праблемамі, якіх не бачна ў песнях. Не было ваганняў, ці публікаваць? І як склаўся яе лёс, яна раскупілася?– Яна раскупілася. У аднога бізнесоўца ёсць нават задума дадрукаваць. А што да лірычнага героя – дык гэта ж зусім іншая асоба была, той, хто там апісваецца, са сваймі ўласнымі болькамі, думкамі. Ёсць у мяне яшчэ адна літаратурная задума, але пра яе пакуль таксама давайце прамаўчым… Але гэта не вершаванае будзе, а ў прозе.– Дарэчы, пра вершаванае – у Вас выйшлі два зборнікі вершаў, назбіралася на трэці? Чаму не ўсе вершы становяцца песнямі, ці шмат застаецца вершамі?– Чым далей, тым болей песень робіцца падобнымі да вершаў, таму неабходнасць у вершах неяк знікае. Там недзе валяецца з дзесяць можа быць…– То бок гэты падзел на паэта-песенніка і паэта – у Вас зрастаецца?– Зрастаецца, мне падаецца. Удасканальваюцца тэксты.– «Падымі мяне па-над зямлёю», «мы, партызаны, беларускія сыны», «лёгкія, лёгкія нашы далёкія», «прыдумай сабе свой свет», «ты не чакай, сюрпрызаў не будзе» – я пералічваю, а палова гледачоў ужо пачынае напяваць гэта… Здаецца, гэтыя песні былі з намі заўжды. Напісаўшы, Вы адразу разумееце, што перад Вамі гіт?– Не. Напрыклад, з песняй «Госці» было так, што мы ставілі на іншую песню ў альбоме, і тут на рэпетыцыю прыйшоў Міхалок, праслухаў дэма і сказаў: вось гэтая будзе. І так і здарылася. «Тры чарапахі» – я думаў, што гэта будзе песня другога плану.– Адкуль узялася паэтыка вайны? Яна даволі доўга з Вамі, амаль з пачатку творчай кар’еры.– Так, яна і цяпер прысутная. У «Крамбамбулі» ўвесь альбом – гэта вайна ўжо, вясёлая такая вайна.– Вы адчуваеце так?– Так, напэўна, я адчуваю так. Пачаліся ў канцы 80-х–пачатку 90-х вечныя мітынгі, вечныя разгоны гэтых мітынгаў, то перамога, то параза, то тыя прыйшлі, то гэтыя…– Але гэта ж было весела! Гэта ж былі нашыя “шасцідзесятыя” – 90-я…– То весела, то нявесела. Па-рознаму. Калі мы стаялі на плошчы, калі мусіў быць імпічмент – а тут узялі ўсё і здалі гэтак спакойненька. Прыехалі міратворцы з усходу, а мы там мерзлі, стаялі зімой, і дастаяліся… Не, зусім не весела ўсё гэта было потым. З’явілася калі не дэпрэсія, то такое адчуванне, што – усё… Хаця першыя гады ўсе думалі, што хутка ўсё скончыцца.– Канешне. Мне таксама здаецца, што не было тады адчування, што «усё». І мы былі маладыя, і веры было шмат, і не было столькі паразаў яшчэ на нашым досведзе.– Не было гэтага цяперашняга адчування: «о, выбары, усё ясна». Тады было – о, выбары? Ну ладна, зараз… Можа быць! А раптам?! На плошчу трэба ісці!– То бок гэтая вайна – яна з Вамі засталася?– Я нават не ведаю, чаму, але ў мяне з першых маіх празаічных твораў – апавядання «Хвароба», якое друкавалася ў часопісе «Крыніца» – паўсюль такое ж: вайна, нейкая невядомая вайна, неканкрэтная, але вайна, ваеннае становішча, нейкі горад у ачапленні.Потым гэта перайшло ў песні, у «Мроі» была таксама «Вайна», пазней я прыдумаў гэтую тэму «партызанаў», на якой паразітавалі ўсе савецкія творцы доўга і ўпарта…– І постсавецкія…– У постсавецкіх – я вось думаю, ці не ад нас гэта пайшло… Таму што ў 95-м, калі пісалася гэтая песня, уся партызанка была ўжо забытая на афіцыйным узроўні. Гэта было нямодна, было адпрацавана, усё выцясніў бізнес, новыя плыні. Гэтая сістэма не адразу набрала абароты. Да 2006-га недзе быў яшчэ адкат перабудовы і, да прыкладу, забароны канцэртаў здараліся раз на пяць гадоў, і то з ініцыятывы якога-небудзь мясцовага царка, які сказаў «Не, у маім Магілёве такога не будзе». А каб у Менску забаранілі канцэрт? Усе баяліся атрымаць па шапцы, памятаючы 87-мы, 89-ты, 90-ты, калі трэба было арганізоўваць канцэрты для «досуга» моладзі, і ставіць галачку. І камсамольцы ў тым ліку.Гэтая вайна нікуды не знікала, яна пастаянна зараз: у інтэрнэце вайна, тэлевізію я не гляджу, але хутчэй за ўсё і там вайна прысутнічае. Я гляджу толькі ўрыўкамі, магу на запраўцы зайсці заплаціць за бензін, а там НТВ якое. І бяжыш назад у машыну, атрымаўшы дозу наркотыку.– А ўвогуле, гэты сыход ад рэчаіснасці – Вы ж ужо шмат гадоў і жывяце па-за Менскам. Ці гарадскія і грамадскія праблемы не сталі крыху менш турбаваць? Многія кажуць, што так з імі здарылася…А Вы пісалі:Ну, а з Менскам нічога не можна зрабіць –Немагчыма яго зруйнаваць, захапіць,Ён ніколі, твой Менск, не згніе, не згарыць,Будзе мовай тваёй з табой гаварыць.Гэта прагучала так шчамліва, бачна было, што гэты горад Вам баліць.– Ну, адбалела ўжо. Не можа ж пастаянна балець.– Але любіць можна пастаянна.– Я не магу любіць гэты новы горад. Гэта не мой ужо горад. Горад складаецца з эстэтыкі нейкай. А калі ён пачынае па большасці складацца з антыэстэтыкі, то гэта цяжка вытрымліваць.– Ну, гэта тое, на што мы ўплываць не можам. А ёсць і рэчы, на якія можам.– Ну, і ўплываем. На людзей, якія жывуць у гэтым горадзе. Гэта ўсё, што можна рабіць. Можна пікет сабраць, каб не будавалі нейкую высотку ў гістарычным цэнтры. Раней яны б проста стаялі, на іх не звярталі б увагі, а цяпер яны будуць стаяць – іх завінцяць. Заплаціш 5 мільёнаў штрафу – падтрымаеш гэтым крывавую дыктатуру. Так што ўплываць на розум – вось усё, што мы можам. Што яшчэ… Узначаліць нейкі рух?– Я пачала з гэтага пытання, можа, і сапраўды варта.– Перыядычна хочацца самому ў нешта ўкруціцца, безумоўна, але тады я не здолею займацца сваім. Бо палітыка гэта… Вось ёсць такі гурт «Antis», які адрадзіўся пасля доўгага маўчання, гэта была зорка канца 80-х. Таму што гэта было вельмі прасунута музычна, гэта было вельмі востра тэкстава, і тады такі час быў. Яны прагучалі на ўвесь Саюз…– Такая «Мроя» нашая?..– Ну там паскладаней музыка была. Паавангардней. Пацікавей, я б сказаў. І быў нейкі «Музычны рынг», дзе яны гралі з «Звукамі Му», прагучалі на ўвесь Саюз і пачалі канцэртаваць. А потым іхны лідар вырашыў пайсці ў парламент Літвы, у Сойм. Пасядзець крыху там, пазмагацца за лепшую будучыню. І паўза склала 15, здаецца, ці 20 гадоў. Цяпер яны адрадзіліся, класна граюць зноў, я быў на канцэрце. Але як толькі ён пайшоў у палітыку – з музыкай было ўсё.– Але ж Вы кажаце, што ў нас з Вашай музыкай і так усё. І што – па падвалах, кватэрніках? Па лясох? Ці ўсё ж узначаліць рух і дамагчыся, каб нарэшце ўсе гурты маглі спакойна граць?– Дык мы так і робім, бо іншага больш нічога няма. А ўзначаліць рух – гэта тое, што нам калісьці прапаноўваў адзін палітычны дзеяч пасля першай забароны. Ён склікаў музыкаў і сказаў: арандуйце офіс, стварыце такі музычны альтэрнатыўны палітычны рух – а то, што вы думаеце, вам за песенькі вашыя будуць грошы плаціць? А так – будуць.– Здаецца, я пачынаю разумець, чаму Вы не агучваеце ўсіх сваіх планаў…– Не, ну я расказваю тое, што насамрэч было. Я адмовіўся, у мяккай форме. Я палічыў, што калі я буду сядзець у офісе руху музычнага супраціву, то не буду пісаць песні хутчэй за ўсё.Гэта было досыць даўно, падчас першае забароны. І некаторыя музыкі думалі тады: а можа і праўда? Ён жа раіць, ён ведае сітуацыю… Але неяк не склалася. Еднасці няма. Чамусьці сярод музыкаў, якім за сорак, хапае людзей з такой дзіўнай ілюзіяй, што ў гэтай краіне можна ездзіць і зарабляць грошы з канцэртаў, калі абмежавацца цалкам і дэклараваць, што ты і блізка не стаіш нават побач з палітыкай.– Дык можа Вас прозвішча загубіла? Вы ж у «Крамбамбулі» ўсё гэта зрабілі, і не было там ніякай палітыкі.– Не, я ніколі не дэклараваў, што мы па-за палітыкай, гэта быў бы абсурд. І яна пачала прабівацца паціху. Ну не палітыка, але… У «Святочнай» была ўжо песня «7 лістапада». І паціху, паціху… Як толькі пачалі забараняць – адразу пачалі з’яўляцца пратэстныя ноткі.– Нам трэба заканчваць. Скажыце, пры ўсім, што мы прагаварылі – што Вам дае моц? Што дае сілу?– Я думаю, што ў мяне ёсць нейкая сувязь з космасам.–…Сціпла сказаў ён…–…які мне дае сілы ў гэтай сітуацыі не скласці рукі і не легчы глядзець тэлевізар.Я хацеў пажартаваць, але атрымалася, што прагучала як праграмная заява… Але перадусім таму, што я адчуваю, што мне трэба нешта казаць пакуль што. Кранік яшчэ не зачыніўся.– А каштоўнасці? Я ведаю, што сям’я для Вас вялікая каштоўнасць. Якія яшчэ ёсць сур’ёзныя рэчы, важныя для Вас, якія, відаць, таксама сілу даюць?– Ну, гэтая зямля. Ведаеце, колькі разоў была ўзважаная магчымасць ад’езду, гэта было зрабіць вельмі проста – у сэнсе бюракратыі ці чагосьці яшчэ, і ў мяне нічога не атрымалася. Думкі прыходзілі, мы нават з Ганнай абмяркоўвалі ўсё гэта, але не адпусціла. У кожнай краіне – свае плюсы, мінусы, праблемы, нюансы, мільён усяго. І ад’ездам часта не вырашыш сваіх праблемаў.– Хочацца згадаць цытату з Вашай жа песні «Я маю свой край, дзе дыхаць мне смачна»…– Так. І гэта не значыць, што нейкі канкрэтны горад Менск, але менавіта гэтая зямля. Гэтыя пагоркі, гэтыя лясы, гэтыя азёры. Гэта такая сур’ёзная для мяне каштоўнасць. І мова гэтая.Размаўляла Вольга Гардзейчык.
Развітальны канцэрт гурта «Крамбамбуля» на чале з Лявонам Вольскім адбудзецца ў Вільні 7 лістапада. Гурт прэзентуе ў Вільні новы альбом «Чырвоны Штраль», пасля чаго калектыў плануе сысці ў лясы. Канцэрт адбудзецца ў новай канцэртавай зале «Compensa», разлічанай на 4000 гледачоў.
