Куды знікаюць грошы на медыцыну


У Беларусі шырыцца другая хваля каронавіруса. Між тым, Міністэрства аховы здароўя зазнае праблемы са сродкамі на закуп лекаў. У праграме «Давайце разбірацца» высвятляем карупцыйныя схемы ў сферы фармацэўтыкі ў Беларусі.

Міністэрства здароўя кажа аб праблемах з грашыма для набыцця лекаў. І хаця крытычная нястача пакуль закрываецца пазапланавымі закупамі, недахоп сродкаў ужо бачны ў забеспячэнні медыкаў сродкамі абароны ад COVID, сведчыць лекар выязной брыгады хуткай дапамогі Аляксандр Вашчула:

«Аднаразовыя маскі, якія трэба выдаваць і мяняць кожныя дзве гадзіны, нам выдаюць 2–3–4 на содні. Эканомяць».

Наколькі эфектыўна выдаткоўваюцца тыя сродкі, што застаюцца на лекі для шпіталяў? Мы правялі ўласнае расследаванне і праверылі ўсе 720 пазіцыяў планавых закупаў лекаў на канец года ды выявілі, што бальшыня цэнаў на іх – блізкая да рынкавых.

Прэпарат «Трастузумаб», які выкарыстоўваецца пры лекаванні ракавых захворванняў, патаннеў у разы, хаця пастаўляльнік застаўся ранейшы: кампанія «Націвіта», падкантрольная віцебскаму бізнесоўцу Аляксею Сычову.

 

 

Пры гэтым Вікторыя Аляксандрава, кансультантка ў інвестыцыйных праектах фармацэўтычнага рынку, адзначае спецыфіку беларускіх закупаў:

«Калі мы гаворым пра анкалагічныя лекі, то нам трэба пашыраць колькасць пацыентаў і доступ насельніцтва да лекаў. Гэта ўплывае на працягласць жыцця, на ўзровень смяротнасці, на якасць меддапамогі. Таму мусіць быць прыярытэтам дзяржавы».

У нашым мінулым расследаванні мы раскрылі схему, паводле якой сістэма Міністэрства аховы здароўя пераплачвала штогод мільёны долараў структурам Сычова. Схема палягала ў наступным. Аляксей Сычоў пабудаваў фабрыку вытворчасці нібыта айчынных лекаў. І зарэгістраваў шэраг прэпаратаў, сярод якіх – супрацьракавы «Т-Маб», беларуская версія згаданага раней «Трастузумабу». І пачаў пастаўляць гэтыя лекі ў беларускія шпіталі:

«Паводле аб’ёму продажаў у мінулым годзе кампанія «Націвіта» стала лідаркаю ў анкалагічным сегменце і заняла 5-ю пазіцыю ў рэйтынгу фірмаў шпітальнага сегменту».

Насамрэч поўнага цыклу вырабу супрацьракавых прэпаратаў новапабудаваная фабрыка «Націвіты» ў Бешанковічах не рабіла, што пацвердзіў намеснік дырэктара па вытворчасці «Націвіты» Канстанцін Фралянкоў:

«У пачатку сакавіка мы ў Цэнтр экспертыз падалі ў афіцыйным парадку дакументы на ўнясенне зменаў. Раней мы пакавалі, а зараз пераходзім на поўны цыкл».

То бок у выпадку «Трастузумабу» «Націвіта» проста імпартавала лекі, вырабленыя расейскай кампаніяй «Біякад». Спачатку плаціла дзяржаўнай «Акадэмфарме», каб тая ўпакоўвала іх у Націвітаўскія каробачкі.

 

Праз пэўны час пачала пакаваць сама ў Бешанковічах. І прадавала бюджэту перапакаванае ў разы даражэй, чым біякадаўскі «Трастузумаб», які прадаецца ў Расеі пад гандлёваю маркаю «Гертыкад». На адным толькі набыцці «Т-мабу» ў 2017 годзе дзяржава пераплаціла ў 7 з лішнім разоў, страціўшы больш за $ 7 млн.

 

 

«Леналідамід», які выкарыстоўваецца пры раку крыві, «Націвіта» паставіла бюджэту оптам у 13 разоў даражэй, чым ён каштуе ў расейскіх аптэках.

 

 

У 2015 годзе «Націвіта» прадала дзяржаве «Рытукусімаб» – яшчэ адзін медыкамент, неабходны для лекавання смяротна небяспечнага захворвання, пры якім імунітэт чалавека пачынае атакаваць уласныя органы. «Белфармацыя» закупіла яго ў структураў Сычова ўдвая даражэй за аптэчны кошт у Расеі.

 

 

 

 

 

Угода была аформленая ў выглядзе тэндару, на якім сычоўская «Націвіта» нібыта канкуравала з яшчэ адной фірмай гэтага бізнесоўца – «Аканітфарма».

Пра што гэта можа сведчыць, распавяла сустаршыня праўлення, дырэктарка Бізнес-саюзу прадпрымальнікаў і наймальнікаў імя прафесара Куняўскага Жанна Тарасевіч:

«Калі гэта розныя юрыдычныя асобы, яны сапраўды могуць удзельнічаць у адным конкурсе. Калі ж у гэтым тэндары ўдзельнічаюць дзве ці тры такія арганізацыі, у якіх адзін уласнік, і яму належыць асноўная доля капіталу, то гэта імітацыя ў тым ліку».

Завышаць кошт было магчыма, як правіла, дзякуючы адсутнасці канкурэнцыі. Беларускія чыноўнікі тармазілі рэгістрацыю іншых прэпаратаў таго ж класу, матывуючы гэта тым, што ў Беларусі ўжо ёсць вытворчасць гэтага прэпарату. Хаця насамрэч яе не было – Націвітаўскія лекі таксама былі імпартныя. Сёлета ўвесну, калі, пераадолеўшы бюракратычныя бар’еры, на беларускім рынку з’явіўся зарэгістраваны аналагічны «Трастузумабу» медыкамент, – адбыўся першы тэндар з рэальнаю канкурэнцыяй. Вынік – толькі на «Трастузумабе» дзяржава зэканоміла $ 5 млн. А цяпер Націвітаўскі «Т-маб» і ўвогуле патаннеў настолькі, што каштуе ніжэй за раздробную цану ў расейскіх аптэках. Гэта лагічна – аптовыя кошты і маюць быць значна ніжэйшыя за раздробныя, аптавік усё роўна зможа зарабляць, бо, купляючы партыі дзясяткамі тысячаў, атрымлівае вялікую зніжку ад вытворцы.

 

 

Чаму ж кошты былі столькі гадоў завышанымі, прадстаўнікі «Націвіты» патлумачылі так:

АДКАЗ СТАА «NATIVITA»:

Калі «NatiVita» ўпершыню выйшла на рынак РБ з біялагічнымі лекавымі сродкамі ды канкуравала з арыгінатарам, у выніку на «Рытуксімаб» і «Трастузумаб» кошты ўпалі – у паўтара разу і амаль у два разы адпаведна».

Але гэта – маніпуляцыя. Да з’яўлення «Націвіты» беларускім шпіталям куплялі арыгінальны «Трастузумаб». А яна пастаўляла генерык. Арыгінальныя лекі заўсёды каштуюць даражэй за генерык, але не ў паўтара-два разы, а, у выпадку «Трастузумабу», у дзясяткі разоў. Чаму ж на гэта не рэагавалі ў Міністэрстве аховы здароўя? Вось які адказ даў тагачасны намеснік міністра аховы здароўя Дзмітрый Піневіч, які зараз ачольвае структуру:

«Мы правялі журналісцкае расследаванне пра закупы лекаў ад раку. Вы ў курсе, што ў вас «Націвіта» пастаўляе ў 7 разоў даражэйшыя лекі?» – «Выхад дзе? Дзе выхад, малады чалавек?!»

Піневіч зачыніў дзверы. Потым нам усё ж удалося з ім пагаварыць. Ён сказаў, што нічога не ведае пра гэтую сітуацыю. Абяцаў разабрацца і адказаць нам пісьмова. Пісьмовага адказу мы не атрымалі. Год таму Піневіч падпісваў «Націвіце» сертыфікат GMP, які выдаецца толькі пасля дэталёвага вывучэння працэсу вытворчасці, а значыць, ён мусіў ведаць, што «Трастузумаб» на фабрыцы не вырабляецца.

 

 

Цяпер «Націвіта» працягвае пастаўляць «Трастузумаб» Міністэрству аховы здароўя, што праўда, нарэшце за адэкватны кошт. Але пра выкараненне падазронай схемы гаворкі не ідзе.

Яшчэ ў 1993 годзе Аляксей Сычоў заснаваў фірму «Вітвар», якая папярэднічала «Націвіце». Цяпер фірма належыць жонцы Сычова і ягонаму сыну.

 

 

Неаднойчы, маючы фактычна аднаго ўласніка, «Вітвар», як і «Аканітфарма», удзельнічаў з «Націвітай» у тэндарах.

Гэтак, 24.10.2018, як пазначана ў пратаколе пераможцаў, у закупах бяруць удзел вышэйназваныя фірмы. З адрывам на 500 рублёў перамагае «Націвіта».

Ужо сёлета «Вітвар» паставіў бюджэту раствор жалеза ўдвая даражэй, чым аналагічная доза каштуе ў Расеі падчас дзяржаўных закупаў. Пераплата – больш за чвэрць мільёна рублёў.

 

 

 

Летась бюджэт закупіў у «Вітвару» лекі ад раку скуры, «Зелбараф», у паўтара разу даражэй, чым гэты медыкамент каштуе на закупах у Расеі. Сума пераплаты – больш за мільён рублёў.

 

 

Нашыя крыніцы распавялі: сувязі Аляксея Сычова ідуць ажно да колішняга шматгадовага міністра аховы здароўя Васіля Жарко. Паводле шэрагу адмыслоўцаў, Васіль Жарко і пасля адстаўкі працягвае ўплываць на кадравыя прызначэнні, а значыць – і на рашэнні ў сваім былым ведамстве.

 

Васіль Жарко.
Фота: bsmu.by

Каб праверыць чуткі аб сувязях Жарко з Сычовым, мы вывучалі ўсе аспекты іх дзейнасці. Нашую ўвагу прыцягнула паведамленне ў выданні «Наша Ніва» пра тое, што Васіль Жарко дабудаваў сямейны катэдж і адначасова падараваў дачцэ Вользе люксусную кватэру.

Перабіраючы ўгоды з нерухомасцю таго перыяду мы наткнуліся на яшчэ адну, якая прыцягнула нашую ўвагу.

Няміга 42, кватэра на 86 метраў, якая раней належала Васілю Жарко і ягонай дачцэ Вользе. А восенню 2018 года кватэра адыходзіць падарункам Фёдару Аляксеевічу Сычову – сыну ўласніка «Націвіты», «Вітвара» ды «Аканітфармы».

 

 

Мы не можам пакуль сцвярджаць, што гэта здзелка мела нешта агульнае з іншымі тагачаснымі ператасоўкамі нерухомасці ў сям’і Жарко. Або што ўсё гэта мела нешта агульнае са справаю медыкаў, якая тады разгарэлася і ў якой Аляксей Сычоў фігураваў у статусе падазраванага. Запрашалі на размовы са следчымі і Васіля Жарко. Адзінае, што мы на дадзены момант можам сцвярджаць з упэўненасцю, – гэта тое, што сям’я міністра, які пераплачваў мільёны долараў з бюджэту на карысць прадпрымальніка, мае прыватныя сувязі з сям’ёй гэтага прадпрымальніка.

Выданні NAVINY.by ды «Наша Ніва», адсочваючы кар’еру Васіля Жарко, робяць выснову, што ён мог быць пратэжэ Людмілы Пастаялкі – бабулі Мікалая Лукашэнкі.

 

 

 

Васіль Жарко і спявачка Аляксандра Гайдук.
Фота: nn.by

Спінальная мышачная атрафія – балючае пытанне ў краіне для 152 хворых на гэтае генетычнае захворванне і для іхных блізкіх. Цяпер 86 дзетак і 66 дарослых жывуць у чаканні.

 

 

Лекі ёсць, аднак у Беларусі яны недаступныя. Хвароба павольна забівае чалавека. Хворы перастае рухацца, паступова выключаюцца ўсе функцыі, у тым ліку дыхальная. Аб гэтым распавёў валанцёр Дзмітрый Ляцягін:

«СMA, тып першы: калі дзіця нарадзілася, у яго ёсць генетычнае захворванне, яно амаль не развіваецца. Фактычна працягласць жыцця – да двух гадоў з СМА першага тыпу. СМА другога тыпу праяўляецца ўжо пазней, тады спыняецца развіццё ў дзіцяці ў 3–4 гады, 5 гадоў. Больш распаўсюджаныя СМА трэцяга, чацьвертага тыпу, гэта ўжо дарослы чалавек захворвае: ён спачатку перасоўваецца з цяжкасцю, потым садзіцца ў інвалідны вазок, потым кладзецца ўжо ў ложак і там не рухаецца».

Максім Сямашка жыве ў Любані, сёлета яму споўнілася 18 гадоў. Тое, што ён дажыў да такога ўзросту са сваёй хваробаю, дзіва. Хлопец падкрэслівае, што сёння высокатэхналагічныя лекі яму ўжо не дапамогуць, аднак у імкненні змагацца за хворых на СМА дзетак ён звяртаўся не толькі ў Міністэрства аховы здароўя, але і ў МЗС:

«У выніку Макей напісаў, што мы напісалі заяву гэтым чувакам у Міністэрстве аховы здароўя, толькі ад МЗС Беларусі. Пазіцыя Міністэрства аховы здароўя раней была, што грошай няма. Каранік быў. Яго пыталіся: што з СМА рабіць? Усюды лекі выкарыстоўваюць, нават у Расеі, бо паводле дакументаў яго трэба выкарыстоўваць. Але там іншае пытанне: бабак няма».

Лекі, якія спыняюць развіццё спінальная-мышачнай атрафіі, у Беларусі недаступныя, а вось у Польшчы іх могуць атрымаць бясплатна праз медычную страхоўку нават замежнікі. Украіна, Літва, Латвія, нават Расея – гэтыя краіны таксама маюць праграмы лекавання ад СМА, кажа Максім:

«Спінраза» і «Залгенсма». «Залгенсма» – гэта якую да 2 гадоў дзецям колюць. Адзін укол каштуе $ 2,5 млн. І ён цалкам спыняе прагрэс захворвання. І чалавек паступова робіцца здаровым. Але гэта толькі да двух гадоў можна зрабіць. Потым «Спінраза».

Адказ Мінздароўя: сродкаў для хворых на СМА грамадзянаў у беларускім бюджэце не прадугледжана – рабіце масажы.

Адна ін’екцыя «Спінразы» каштуе каля € 70 тыс. У першы год тэрапіі пацыенту трэба шэсць уколаў, якія каштуюць € 420 тыс. На ўсіх 152 беларусаў са СМА трэба амаль € 64 млн на першы год лячэння. Гэта прыкладна 2,5 % ад гадавога бюджэту на ахову здароўя. У далейшым сума зменшыцца амаль удвая, паколькі пасля шасці ўколаў пацыенту трэба тры ін’екцыі на год – па адной кожныя чатыры месяцы.

 

 

Такім чынам, грошай, якія ўлады Беларусі пераплацілі фірмам Аляксея Сычова, хапіла б на тое, каб выратаваць жыццё дзясяткам дзяцей з апісаным сіндромам. Між тым, Аляксей Сычоў – далёка не адзіны ўдзельнік падобных схемаў. Яшчэ адна асаблівасць айчыннага рынку лекаў – медыкаменты часта каштуюць вельмі дорага не толькі для бюджэту, але і для звычайных грамадзянаў. Імпарцёрам выстаўляецца патрабаванне: прадаваць свае прэпараты ў аптэкі па вельмі нізкіх коштах. Такіх нізкіх, што ім гэта нявыгадна. У выніку на прылаўках застаюцца толькі айчынныя прэпараты, некаторыя з якіх – зусім не айчынныя. Гэта нам пацвярджае і працаўнік дзяржаўнай аптэкі:

«Вельмі шмат выпадкаў, калі ёсць фасоўка, упакоўка і дэманстрацыя як беларускае. Часам на ўпакоўцы пішуць асноўнага вытворцу, але ў нас у праграме гэта ідзе як беларускі прэпарат, таму што фасуецца ў нас».

Пытанні аб размеркаванні бюджэтных сродкаў і забеспячэнні нават больш простымі лекамі ўзнікалі і да пандэміі і палітычнага крызісу, распавядае фармацэўт:

«У аптэках пастаянна знікаюць замежныя прэпараты. Паводле дэкрэту ў нас Міністэрства аховы здароўя ўсталёўвае найменшы адпускны кошт прэпаратаў, замежных у асноўным. Часам усталёўвае такую планку, па якой пастаўляльнікі прэпаратаў проста адмаўляюцца працаваць. У маім досведзе былі выпадкі, калі знікалі імпартныя і з’яўляліся айчынныя».

У 2019 годзе выбухнуў скандал: спажыўцы заўважылі, што «Фенібут» беларускага вытворцы ў Смаленску каштаваў у 5 разоў танней, чым у Менску. 2 руб. у Расеі супраць амаль 9 руб. у Беларусі. Міністэрства аховы здароўя распачало маніторынг і заўважыла значныя перавышэнні па коштах у аптэках – у параўнанні з суседнімі краінамі. Мінуў год, мы параўналі кошты на тыя самыя пазіцыі, каб высветліць, як спрацаваў маніторынг Мінздароўя.

 

 

«Астэагенон», які прызначаюць цяжарным жанчынам, сёння ў нас каштуе ад 40 руб., у Расеі сярэдні кошт – 25 руб., у Польшчы 20 руб. Сродак кантрацэпцыі «Мірэна» ў Беларусі можна набыць за 499 руб., у Польшчы і Расеі – за 330 руб., ва Украіне – за 185 руб. Французскія лекі ад эпілепсіі «Дэпакін Хрона» ў айчынных аптэках – ад 30 руб., у Расеі іх кошт – 9 руб. Лекі ад меланомы «Зелбараф» сёння ў нашых аптэках прадаюцца па 7950 руб. У Расеі – крыху больш за 1500 руб.

 

 

 

Праблема ў самой сістэме, лічыць спецыяліст па закупах Вікторыя Аляксандрава:

«У дзяржавы няма задачы на тую ж суму закупіць больш прэпаратаў. Гэтай задачы не стаіць ні перад міністэрствам, ні перад галіной. У яе ёсць задача забяспечыць пацыентаў лекамі. Проста забяспечыць лекамі – гэтую задачу яны выконваюць, а забяспечыць якаснымі лекамі за мінімальны кошт – гэтай задачы ў іх няма. Таму, у прынцыпе, са сваймі задачамі яны спраўляюцца».

Пры гэтым гульцы нашага фармацэўтычнага рынку робяць акцэнт на альтэрнатыву ў выглядзе айчынных джэнерыкаў, і большасць беларускіх лекаў каштуюць менш, чым долар. Аднак, як распавядае работнік дзяржаўнай аптэкі, і тут ёсць свае акалічнасці:

«Джэнерык можа адрознівацца ад арыгінальнага на пэўныя паказнікі, а калі мы бярэм беларускі прэпарат і параўноўваем з джэнерыкам, ён можа адрознівацца ад джэнэрыка яшчэ на пэўную колькасць. І атрымліваецца, што разбежка з арыгінальным ужо ўражлівая. Я досыць часта назіраю, што беларускія прэпараты ад глаўкомы не пасуюць людзям, і ім выпісваюць замежныя бельгійскія прэпараты. У 3 з 10 выпадках прызначаюць бельгійскія прэпараты».

Паводле заканадаўства, аптэкі мусяць прадаваць не менш за 50 % айчынных лекаў, кажа фармацэўт дзяржаўнай аптэкі:

«У нас ёсць нават паказнікі, якія ўплываюць на прэмію. Калі лічаць нашую зарплату, параўноўваюць паказнікі мінулага месяца з цяперашнім і гэтага месяца з бягучым месяцам мінулага года, глядзяць у адсоткавых суадносінах рост продажу беларускіх прэпаратаў».

Такім чынам, нягледзячы на палітычны і фінансавы крызіс, выглядае, што ўлады працягваюць пакрываць схемы з прыкметамі карупцыі, у якіх удзельнічаюць дзялкі, звязаных з найвышэйшымі чыноўнікамі краіны. На грошы, пераплачаныя праз гэтыя схемы, дзяржава магла б набыць лекі, якія выратавалі б многія жыцці. Але гэта немагчыма з прычыны кланавасці, абароненай, бадай, самай непразрыстай сістэмай дзяржзакупаў у Еўропе.

Поўны тэкст расследавання даступны ў фарматах pdf, mobi, epub.

belsat.eu