Są najmłodszym zakonem męskim. Na terenie Białorusi pojawili się równo 300 lat temu i zaczęli rozwijać szkolnictwo w duchu oświecenia. Co jeszcze trzeba wiedzieć o białoruskich pijarach?
Ordo Scholarum Piarum
Zgromadzenie pijarów (po łacinie – Ordo Scholarum Piarum) jest ostatnim zakonem męskim zatwierdzonym przez Kościół Katolicki. Jego założycielem był święty Józef Kalasanty. Gdy jako duchowny trafił do Rzymu, wstrząsnął nim obraz biedy Wiecznego Miasta. Szczególnie dotknął go tragiczny los dzieci, które dorastały w ubóstwie i nie miały możliwości zdobycia wykształcenia.
Analfabeci, gdy dorośli i nie mogli znaleźć dobrej pracy, zajmowali się kradzieżami i innymi przestępstwami. Byli uważani za ludzi niepotrzebnych. Duchowny postanowił, że nie wróci do Hiszpanii i zostanie z tymi dziećmi. W 1597 roku Józef Kalasanty, być może nieświadomie, ale jednak wywołał prawdziwą rewolucję. Ksiądz zorganizował bezpłatną szkołą dla wszystkich dzieci, nawet tych najbiedniejszych. Była to pierwsza szkoła publiczna w Europie, dostępna dla uczniów wszystkich wyznań i narodowości. Z czasem dołączyli do niego inni. tworząc z czasem wspólnotę – Zakon Szkół Pobożnych.
Do zakazu przez Murawjowa
W Szczuczynie pijarzy pojawili się w 1718 roku, gdy Józef Chlebicki ufundował w miasteczku kolegium pijarskie. W swoim czasie pracował tam Stanisław Bonifacy Jundziłł, który założył wspaniały ogród botaniczny. Przy kolegium była też biblioteka klasztorna i muzeum minerałów.
Na zajęciach uczono młodzież, by krytycznie podchodziła do otaczającego ją świata, społeczeństwa i działań władzy. W murach kolegium uczył się m.in. sławny Ignacy Domeyko – do przyrodnika Jundziłła przysłał go wuj Józef, wielki miłośnik mineralogii.
W XVIII i XIX wieku nauczyciele kolegium kładli szczególny nacisk na nauki przyrodnicze, miłość do których chciał młodemu Domeyce zaszczepić jego krewny. Jak pokazała historia, udało mu się to. Innymi znamienitymi absolwentami szkoły w Szczuczynie byli: historyk-archiwista Maciej Dogiel, filozof i oświeceniowiec Kazimierz Narbutt oraz poeci Onufry Pietraszkiewicz i Julian Korsak.
Stosunek władz carskich do pijarów zmienił się po powstaniu listopadowym (w latach 1830-1831). Generał-gubernator wileński Michaił Murawjow oskarżył ich o katolicki fanatyzm, psucie ludu ruskiego i nastroje antycarskie, które przekazywali uczniom. Po upadku powstania kolegium pijarskie w Szczuczynie i szkoły w innych białoruskich miastach zamknięto, a klasztory zlikwidowano.
Odrodzenie w II RP
Gdy Szczuczyn znalazł się pod polskimi rządami, w 1919 roku zwrócono pijarom klasztor i kościół, szkoły jednak nie udało się odtworzyć. Za to mnisi założyli w Lidzie nową, która stała się jedną z najpopularniejszych w regionie. Uczęszczali do niej uczniowie wszystkich wyznań, a około 30 proc. z nich stanowili Żydzi. Dzieci z niekatolickich rodzin nie zmuszano do przestrzegania katolickiej tradycji. Z czasem zwykła szkoła przekształciła się w handlową, by po jej ukończeniu uczniowie mogli łatwiej znaleźć pracę. Prawdziwa rewolucja miała miejsce w latach 30., gdy pijarzy zaczęli przyjmować do szkoły również dziewczęta.
Oświatową działalność pijarów na Grodzieńszczyźnie przerwała II wojna światowa. Mnisi mogli tam wrócić dopiero w latach 90. po rozpadzie Związku Radzieckiego.
Dziś na Białorusi działa siedmiu pijarów – w Szczuczynie, Lidzie i Czusach. Jednak zgodnie z białoruskim prawem, mnisi nie mają prawa otworzyć znów swoich szkół. Dlatego też zajmują się wyłącznie duszpasterstwem, jak inni katolicy księża.
Paulina Walisz, pj/belsat.eu
Zdjęcia: Wasil Małczanau
