Miasto nad Niemnem podczas powstania 1863-64 było siedzibą Komitetu Rewolucyjnego, stąd kierował walkami Konstanty Kalinowski przywódca powstania na terytorium b. Wielkiego Księstwa Litewskiego. Biełsat przedstawia pięć najważniejszych obiektów związanych ze zrywem narodowym 1863, nazywanym na Białorusi powstaniem Kalinowskiego.
1.Kościół pobernardyński z klasztorem
Katolicka świątynia pochodząca z XVI w. została w 1853 r. zamknięta przez carskie władze. W 1858 r. klasztor został przekształcony w koszary. Część pomieszczeń jednak była wynajmowana cywilom. Mieszkali tu m.in. Celestyn Ciechanowski – powstańczy naczelnik miasta oraz Józef Rutkowski – który po aresztowaniu Ciechanowskiego przejął jego funkcję.
Według legendy, w podziemiach kościoła spoczywają powstańcze kosy, które oczekują na swój czas.
2.Dom Elizy Orzeszkowej
Patriotka Rzeczpospolitej wspierała ideę walki z caratem. Pisarka podczas swojego pobytu na Polesiu gościła ostatniego dyktatora powstania Romualda Traugutta. Również grodzieński dom Orzeszkowej wpisał się w historię powstania. Według przekazów uczestnika powstania Ludomira Obremskiego, w ogrodzie domu Orzeszkowej znajdowała się skrytka, w której przechowywano pieczęć Grodzieńskiego Komitetu Rewolucyjnego. Rosyjscy śledczy za honor stawiali sobie przechwycenie powstańczej pieczęci, jednak bezskutecznie.
3. Grodzieńskie Gimnazjum Miejskie
Gimnazjaliści brali aktywny udział w powstańczych manifestacjach i akcjach obywatelskiego protestu. Uczniowie masowo opuszczali lekcje, gdy wykładowca był Rosjaninem, podczas zajęć śpiewali pieśni patriotyczne i nawet wygwizdali miejscowego gubernatora.
Uczniowie wzięli też udział w nieudanej próbie przejęciu pociągu, w celu wyrwania się z miasta i dołączenia do powstańców. Buntowników ukarano, w samym gimnazjum pojawił się zbrojna straż, by nie dopuścić do tego typu ekscesów.
4. Grodzieńska kolej
Stacja „Grodno” zaczęła działać w grudniu 1862 r. Jedyne walki powstańczego oddziału jakie odbyły się na terenie Grodna, to próba przejęcia pociągu osobowego w nocy 2 marca 1863 r. Kilkadziesiąt gimnazjalistów i urzędników pod wodzą zawiadowcy stacji Kulczyckiego zdołało jedynie odczepić lokomotywę, w której miasto opuściło kilku powstańców. Następstwem akcji było masowy terror ze strony rosyjskich władz, które tylko w marcu 1863 r. aresztowały 50 osób.
5. Hotel Romera
Seweryn Romer był właścicielem hotelu „Moskiewski”, a także dowódcą powstania w powiecie grodzieńskim. 3 kwietnia 1863 r. w należącym do niego budynku zebrało się na posiedzeniu kierownictwo Grodzieńskiego Komitetu Rewolucyjnego. Często bywał tu Konstanty Kalinowski w sprawach powstańczych, czy po prostu by zjeść śniadanie.
Romer miał też na sumieniu brutalne rozgonienie protestu chłopów w swoim majątku Hubinka, którzy w 1861 r. po zniesieniu pańszczyzny zbuntowali się. Jego zachowanie przeczyło hasłom Kalinowskiego, który widział w powstaniu narzędzie wyzwolenia chłopów.
Romer i jego żona Teodora zostali skazani na zsyłkę w głąb Rosji, a hotel skonfiskowano. Ale do dziś niektórzy historycy nazywają go „hotelem powstańców”.
Mikoła Dziamidau/ www.belsat.eu/pl/
