Białorusini są przyzwyczajeni do stereotypów: funkcjonariusz sowieckiej bezpieki to albo rycerz z filmu „Tarcza i miecz”, albo kat strzelający w tył głowy. I jedno, i drugie to klisze. Jacy więc byli czekiści?
Skorzystaliśmy ze zdjęć pracowników radzieckich organów bezpieczeństwa z lat 20., 30. i 40. ubiegłego wieku. Sięgnęliśmy do prywatnych kolekcji, by pokazać funkcjonariuszy bezpieki w ich życiu codziennym. Niestety nie zawsze możemy zidentyfikować osoby na zdjęciach, rok i miejsce ich wykonania. Niektóre portrety pozostaną milczące, jak i ich właściciele za życia.
Fotografie te jeszcze nigdy nie były publikowane. Dlatego czytelnicy belsat.eu mają możliwość po raz pierwszy spojrzeć w twarze pracowników instytucji, która budziła nienawiść i strach, ale jednocześnie ciekawość, a nawet zazdrość mieszkańców Związku Radzieckiego.
Jednak na tym zdjęciu widzimy funkcjonariuszy CzK podczas procesu eserowców w Moskwie w 1922 roku. Jak to mówią, ważne wydarzenie. Twarze chłopaków przypominają jeszcze bohaterów filmu „Nieuchwytni mściciele” z 1966 roku… Z czasem zmienią się i mundury, i wyrazy twarzy.
Samotna dziewczyna w cywilnym stroju pośród umundurowanych funkcjonariuszy OGPU. Koziatyn na Podolu, 1927 rok.
Funkcjonariusze Maryjskiego Oddziału GPU (nad środkową Wołgą) w 1924 roku. Na stole ładny przycisk do papieru, możliwe, że odebrany „klasie wyzyskiwaczy”…
Porządek musi być – nawet w ustawieniu nóg na grupowym zdjęciu. Agenci GPU miasta Konstantynowa (Ukraińska SRR) na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych.
Młody dowódca wojsk OGPU w Taszkiencie, 1933 rok.
Kobiety i mężczyźni pracujący w OGPU w Irbicie (azjatycka część Rosji) na początku lat 30. Zwróćcie uwagę na skurzaną kurtkę jednego z oficerów, która od rewolucji była symbolem czekisty.
Pracownik Centralnej Szkoły (CSz) OGPU/NKWD w Moskwie. Tam uczono kadry organów bezpieczeństwa.
Uczniowie Leningradzkiej Szkoły (LC) Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego NKWD. Takie mundury nosili od 1935 do 1943 roku.
Pamiątka ukończenia kursu przez uczniów Nowo-Peterhofskiej Wojskowo-Politycznej Uczelni Pogranicznych i Wewnętrznych Wojsk NKWD, 1938 rok. Zwróćcie uwagę – nazwisk wykładowców nie podano… Naprawdę, po co wam one?
Pogranicznicy z 21. Okręgu Pogranicznego przy stanowiskach lekcyjnych. Zwróćcie uwagę na pistolet maszynowy Thompson – ulubioną broń mafii i FBI w amerykańskich filmach o latach 30-tych. Przed wojną do Kraju Rad mogliby z nimi przenikać chyba jedynie przemytnicy i dywersanci. W czasie II wojny światowej ZSRR otrzymało z Ameryki 135 tysięcy „Tommy gun’ów”.
Orzeł, 1935 rok. Starszy lejtnant bezpieczeństwa państwowego z wyższością patrzy na swoich kolegów. I ma ku temu podstawy – „starlej” (starszy lejtnant – belsat.eu) bezpieki mógł być zastępcą naczelnika okręgowego zarządu NKWD, a kapitan nawet komisarzem ludowym republiki związkowej. Dla porównania, sierżant bezpieczeństwa państwowego był równy lejtnantowi (porucznikowi) Armii Czerwonej.
Sierżant bezpieczeństwa państwowego z córką.
Intendent drugiej rangi Tabacznikow, Moskwa, Kreml, 1937 rok.
Funkcjonariusze samodzielnego oddziału w ramach 43. Oddziału Pogranicznego , Azerbejdżan, lato 1942 roku.
Kandydat na stopień specjalny (szeregowy) bezpieczeństwa państwowego A. Kopszuk z rodziną, 1940 rok.
Funkcjonariusze NKWD z Barnaułu, 1940 rok. Fotograf chciał wykazać się kreatywnością – czekiści patrzą jakby przez dziurę…
Kapitan bezpieczeństwa państwowego P. Pieczanow na tle mapy ZSRR, 1942 lub 1943 rok. Rodzina Pieczanowów pochodzi z Leningradu.
Sierżant bezpieczeństwa państwowego Gimojew z towarzyszem, Nowosybirsk, wiosna 1939 roku.
Funkcjonariusze Wydziału ds. Osadników Specjalnych Szczodrińskiej Rejonowej Komendantury OGPU (obwód uralski) wiosną 1933 roku. Rok później wszystkie miejsca zsyłek zostaną połączone pod skrzydłami NKWD – zacznie się „złoty wiek” GUŁagu. Podział na „zony” dla więźniów politycznych i kryminalnych zniknie. Wszyscy „wrogowie ludu” zamieszkają w jednym wielkim imperium za drutem kolczastym.
Dwaj koledzy – strażnicy GUŁagu. Zdjęcie wykonano przed 1943 rokiem.
Pracownik systemu łagrów uśmiecha się (zdjęcie wykonano przed 1943 rokiem). Ciekawe, dlaczego na zdjęciu zamalowano mu zęby? Wygląda przez to jeszcze bardziej demonicznie. Możliwe, że ich nie miał. Na niektórych przedwojennych zdjęciach bosym chłopom domalowywano przecież łapcie.
Funkcjonariusz GUŁagu. Zdjęcie wykonane przed 1943 rokiem.
Fragment grupowego zdjęcia pracowników GUŁagu w czasie wolnym, Kaukaz, Teberda. Zdjęcie wykonano w 1937 roku, gdy rozpoczęła się największa fala stalinowskiego terroru – której częścią były “operacja polska” i wymordowanie białoruskiej inteligencji.
Pracownicy GUŁagu przed 1943 rokiem. Zwróćcie uwagę na futra i nakrycia głów żon czekistów – większość kobiet w ZSRR nie mogła sobie pozwolić na taki luksus.
Strzelcy wewnętrznej ochrony republiki (WOchR) NKWD w jednym z łagrów. To oni byli strażnikami na wieżach i konwojowali więźniów. Ciekawe, kiedy dziecko rozumiało gdzie mieszkają i co się tam dzieje? Raczej nie, jak większość mieszkańców ZSRR. Zdjęcie sprzed 1943 roku.
Teksty i podpisy: Aleś Kirkiewicz, pj/belsat.eu
Zdjęcia z prywatnych kolekcji
Wypowiedzi autora mogą się różnić od oficjalnego stanowiska redakcji.
Czytajcie również:
