Powstanie styczniowe z białoruskiej perspektywy. Pułapka pogranicznej historiografii


Walki o niepodległość w 1863 roku są na Białorusi kwestią sporną i kontrowersyjną. Podczas gdy rząd staje po stronie carskiej, a opozycja – powstańczej, Cech Żywej Historii chce dotrzeć jak najbliżej prawdy.

„Bitwa” Artura Grottgera, część cyklu o wydarzeniach 1863 roku. Źródło: wikipedia.org

Nieformalne stowarzyszenie białoruskich historyków wojskowości, archeologów i rekonstruktorów organizuje dziś w Mińsku otwarte spotkanie „przy kuflu piwa” poświęcone powstaniu styczniowemu. Wykład „Powstanie 1863 na Białorusi: czy była szansa na zwycięstwo?”, który wygłosi kandydat nauk historycznych Zmicier Matwiejczyk, będzie poświęcona analizie sytuacji przed powstaniem i w jego trakcie.

Uważa on, że na postawione pytanie nie ma jeszcze odpowiedzi. Nie zbadano jeszcze bardzo wielu tematów związanych z wydarzeniami lat 1863-1864. Pracy historyków szkodzi także sytuacja polityczna.

Czy powstanie styczniowe jest na Białorusi dobrze zbadane?

Białoruska historiografia dotycząca powstania jest bardzo upolityczniona. A sami historycy podczas swoich badań bardzo często szukają argumentów popierających ich własne przekonania polityczne – powiedział Biełsatowi historyk.

Dopiero przed jubileuszem powstania w 2013 zaczęły na Białorusi ukazywać się prace wnoszące coś nowego. Przy czym były to przeważnie zbiory, które w dużym stopniu były poświęcone nie samemu powstaniu, a „kwestiom okołopowstaniowym”.

Obraz Aleksandra Sochaczewskiego „Branka Polaków do armii rosyjskiej w 1863”. Kozacy prowadzą przymusowych rekrutów.

– Działania bojowe zbadane są bardzo słabo, bardzo powierzchownie poznaliśmy stan osobowy, udział poszczególnych osób w konkretnych wydarzeniach, wpływ reformy rolnej na powstanie. Badania dają przeciwstawne wyniki – dodaje historyk.

Jednak obserwuje się stopniowo rosnącą tendencję do uwolnienia historiografii od polityki. Zaczęły pojawiać się publikacje, które nie demonizują czy romantyzują jednej z walczących stron, opowiada Zmicier Matwiejczyk.

Gospodarka, a nie religia

Według specjalistów, zatargi pomiędzy miejscowymi katolikami a prawosławnymi, nie odegrały szczególnej roli w powstaniu. Na ten aspekt zwracają szczególną uwagę prorosyjscy historycy.

– Powiedziałbym, że czynnik religijny w ogóle nie wpłynął na powstanie… Oczywiście, na terenach katolickich było ono bardziej aktywne, ale nie nazwałbym tego czynnika najważniejszym – mówi historyk.

Fragment z protokołu przesłuchania W. Parfijanowicza, w którym zapisano hasło powstańców: „Kogo kochasz? Kocham Białoruś”. Wikipedia.org
Szybciej carska reforma rolna i zniesienie pańszczyzny w 1861 wpłynęły na zachowanie chłopów obu religii – ich chęć, lub brak chęci do walki.

– Polscy chłopi-katolicy tak samo nie poparli masowo powstania, jak białoruscy czy ukraińscy chłopi. Władze rosyjskie próbowały wykorzystać czynnik religijny propagandowo, jednak w zasadzie bez powodzenia – twierdzi Zmicier Matwiejszyk.

Była Rzeczpospolita i cały świat

Wykład będzie poświęcony powstaniu na wszystkich terenach Rzeczpospolitej.

– To będzie odczyt o powstaniu jako całości, chociaż przykłady będą właśnie z Białorusi i najbliższych terytoriów. W danym przypadku nie można uważać, że powstanie mogłoby zwyciężyć na Białorusi i przegrać w Królestwie Polskim – mówi historyk.

Cech Żywej Historii chce także pokazać sytuację geopolityczną tamtych czasów i odpowiedzieć na pytanie, dlaczego powstanie nie znalazło oparcia za granicą. Nie zostanie też pominięta kwestia polityki wewnętrznej samego Imperium Rosyjskiego.

O co chodzi z tymi kosynierami?

Spotkanie z historią przeznaczone jest dla szerokiej publiczności zainteresowanej białoruską historią. Zmicier Matwiejczuk planuje pokaz ilustracji czasów powstania. Zamierza też rozwiać kilka mitów.

Kosynierzy w roku 1863. Wikipedia.org

– Przedyskutujemy, jak i dlaczego tak popularny stał się obraz kosynierów jako symbolu powstania. Porównamy mit o nich z prawdą historyczną, dowiemy się, kim byli – zapowiada historyk.

Nauka przy kuflu piwa

Spotkanie w stylu „nauka przy kuflu piwa” odbędzie się 25 kwietnia o 19:00 w mińskim barze Beer&Wine. Tradycyjnie już moderatorem będzie doktor Mikałaj Pławinski.

Przywódca powstania na Litwie Konstanty Kalinowski. 1863 rok
Cech Żywej Historii pragnie łączyć wszystkich zainteresowanych historią wojskowości Białorusi. Prace odbywają się w ramach regularnych nieformalnych seminariów z udziałem znanych historyków i archeologów oraz najbardziej profesjonalnych rekonstruktorów historycznych.
Historycy Cechu poruszali już tematy:

Alaksandr Hiełahajeu, PJ/belsat.eu

Aktualności