Pod Lidą odsłonięto pomnik nieznanych powstańców z 1863 r. FOTO


Odsłonięcie pomnika nieznanych powstańców 1863 r.
Zdj. Wasil Małczanau/Biełsat

Pamięć bohaterów powstania styczniowego uczczono w pobliżu wsi Małoje Olżawa Za czasów ZSRR ich mogiłę zniszczono, a płytę nagrobną utopiono w bagnie. Po 155 latach działacze społeczni z Lidy przywrócili pamięć o nieznanych powstańcach.

Odkrycie osadnika

Pomiędzy wsiami Małoje Olżawa (Małe Olżewo) i Mochawiczy (Mochowicze) rozpościerają się kołchozowe pola. Na jednym z nich, koło starego drzewa widać dwa wysokie, drewniane krzyże. To mogiła 30 nieznanych powstańców styczniowych.

Przez wiele lat nie było o niej wiadomo. W miejscu dzisiejszego pola znajdował się folwark Szczytniki, należący do Konstantego Kaszyca, którego za udział w powstaniu zesłano na Syberię. Dopiero w 1925 roku polski osadnik, który dostał tam nadział ziemi, przypadkiem natrafił na pochówek i jako pierwszy upamiętnił to miejsce pomnikiem.

Odsłonięcie pomnika nieznanych powstańców 1863 r.
Zdj. Wasil Małczanau/Biełsat

– Pisano tym w polskiej prasie w latach 30. Znaleźliśmy te artykuły. Ułożono wtedy kamienie z napisami i drewniany krzyż. Nie dowiemy się już, co było napisane na tych kamieniach – za czasów ZSRR po prostu je wywleczono i utopiono w bagnie niedaleko stąd. Wyciągnięcie ich stamtąd jest problematyczne. Na miejscu folwarku zaorano pole, ale mimo wszystko ma mogile pozostał jeden autentyczny pomnik z tamtych czasów, z napisem po polsku „Bohaterom 1863 roku” – mówi Stanisłau Sudnik, przewodniczący Towarzystwa Języka Białoruskiego (TBM) z Lidy.

Kto jest pochowany pod tym kamieniem? Być może to powstańcy z Nowogródka, których Kaszczyc wyprowadził za Niemen, aby wypocząć po bojach. Może gdzieś chowali się ranni, a może to powstańcy z Lidy, którzy przyszli tu po rozbiciu oddziału Ludwika Narbutta.

– Bo w żadnych źródłach nie wspomina się o bojach w Szczytnikach lub koło Olżewa. Dlatego teraz, na nowym kamieniu napisano: „Nieznanym powstańcom” – wyjaśnia Sudnik.

Pomnik w szczerym polu

Odsłonięcie pomnika nieznanych powstańców 1863 r.
Zdj. Wasil Małczanau/Biełsat

27 lipca 1995 r., w kolejną rocznicę ogłoszenia Deklaracji o Suwerenności Białorusi, miejscowi aktywiści ustawili na powstańczej mogile dwa krzyże. Wcześniej stał tu stary, ale ktoś go podpalił.

W ub.r. dzięki staraniom działaczy Partii BNF z Lidy powstał pomnik z napisem „Nieznanym powstańcom 1863 roku”. Symbolikę krzyża wzbogacono odlanymi w metalu widłami i kosą.

Autorem pomnika z powstańczym godłem i napisem jest Maksim Runiec z Bierazouki. Teraz działacze TBM, Partii BNF i Ruchu „O wolność” starają się o utworzenie memoriału ku czci powstańców.

Odsłonięcie pomnika nieznanych powstańców 1863 r.
Zdj. Wasil Małczanau/Biełsat

– Naszym zadaniem jest teraz przekonanie władz, aby uznały ten pomnik i mogiłę za miejsce pamięci narodowej. Wtedy moglibyśmy zrobić tu drogę, której teraz nie ma. Polna droga była tu zawsze, ale kołchoz ją zaorał. Jednak stanowisko władz jest niejasne: to się zgadzają, to na odwrót – mówi Stanisłau Sudnik.

Odsłonięcie pomnika nieznanych powstańców 1863 r.
Zdj. Wasil Małczanau/Biełsat

“Pawłowski Józef, 15 lat, zesłany na Sybir”

Na uroczystość odsłonięcia pomnika władze też nie zgodziły się od razu. Zezwolenie wydano dopiero po niezliczonych skargach aktywistów. Na ceremonię przyjechali działacze społeczni i politycy z całego kraju. Byli też bardowie. Pomnik poświęcili duchowni Białoruskiej Autokefalicznej Cerkwi Prawosławnej – Leanid Akałowicz i Wikiencij Kawalkou.

Odsłonięcie pomnika nieznanych powstańców 1863 r.
Zdj. Wasil Małczanau/Biełsat
Odsłonięcie pomnika nieznanych powstańców 1863 r.
Zdj. Wasil Małczanau/Biełsat

Przed modlitwą odbył się apel poległych: odczytano 424 znane nazwiska z listy powstańców powiatu lidzkiego. Zebrani byli wzruszeni nie tylko ich tragicznym losem, ale często bardzo młodym wiekiem.

Odsłonięcie pomnika nieznanych powstańców 1863 r.
Zdj. Wasil Małczanau/Biełsat

“Baranowski Jan z okolicy Miżany, 18 lat, zesłany na Syberię. Więckiewicz Józef, 17 lat, z okolicy Więckiewicz, zesłany na Sybir. Pawłowski Józef, 15 lat, zesłany na Sybir. Dolewska Dominika, matka ośmiu powstańców. Na rozkaz Murawiowa siedziała obok drogi, po której powstańców gnano na Sybir. Zesłana do Samary” – wyczytywano kolejne nazwiska.

Odsłonięcie pomnika nieznanych powstańców 1863 r.
Zdj. Wasil Małczanau/Biełsat

– To bardzo symboliczne, że podczas wyczytywania ich nazwisk, nagle zaczął padać deszcz. Jakby niebo również zapłakało nad losem tych ludzi – mówił w swoim wystąpieniu przewodniczący Partii BNF Ryhor Kastusiou. – Osobiście dla mnie to święte miejsce, jak i inne związane z powstańcami, którzy przelewali krew, aby wywalczyć niepodległość naszego kraju. I naszym obowiązkiem jest zachowanie pamięci o tym.

Odsłonięcie pomnika nieznanych powstańców 1863 r. Wystąpienie Ryhora Kastusiowa.
Zdj. Wasil Małczanau/Biełsat
Odsłonięcie pomnika nieznanych powstańców 1863 r.
Zdj. Wasil Małczanau/Biełsat
Odsłonięcie pomnika nieznanych powstańców 1863 r.
Zdj. Wasil Małczanau/Biełsat
Odsłonięcie pomnika nieznanych powstańców 1863 r.
Zdj. Wasil Małczanau/Biełsat
Odsłonięcie pomnika nieznanych powstańców 1863 r.
Zdj. Wasil Małczanau/Biełsat
Odsłonięcie pomnika nieznanych powstańców 1863 r.
Zdj. Wasil Małczanau/Biełsat
Odsłonięcie pomnika nieznanych powstańców 1863 r.
Zdj. Wasil Małczanau/Biełsat

PW, cez/belsat.eu

Aktualności