Po drugim rozbiorze na wiosnę 1794 Wilno formalnie należało do Rzeczpospolitej, jednak stacjonował w nim dwutysięczny rosyjski garnizon pod dowództwem gen. Nikołaja Arsieniejewa i 400 osobowy odział wojsk królewskich. W mieście aktywnie działała organizacja spiskowa pod wodzą radykalnego patrioty płk Jakuba Jasińskiego – to on zadecydował o dacie wybuchu powstania, które miało się rozpocząć w nocy z 23 na 24 kwietnia.
Na kilka dni przed powstaniem do miasta przybył targowiczanin hetman Szymon Kossakowski, który usiłował ostrzec rosyjskiego dowódcę przed zbliżającą się insurekcją, został jednak zignorowany – wojska rosyjskie pozostały w mieście.
Po północy z wileńskiego arsenału rozległ się wystrzał armatni – na ten sygnał rosyjskie wojska zaatakowali królewscy żołnierze i gromady uzbrojonego ludu. Jasiński pędził na siwym koniu od oddziału do oddziału zagrzewając do walki. Rosyjscy nie ośmielali się mierzyć do niego biorąc go podobno za św. Jerzego.
Bitwa w mieście zakończyła się szybko – nieprzyjaciel był tak zaskoczony, że oddawał się do niewoli bez walki. W czasie powstania zginęło jedynie kilkunastu Rosjan i kilku powstańców. Do niewoli trafiło ponad tysiąc jeńców w tym ich głównodowodzący. Podobny los spotkał Kossakowskiego.
„Akt Powstania Narodu Litewskiego”
24 kwietnia na placu Ratuszowym odczytano „Akt Powstania Narodu Litewskiego”, który określił jedność celów insurekcji wileńskiej z celami powstania kościuszkowskiego. Na jego treści odcisnął się radykalizm dowódcy powstania Jakuba Jasińskiego – dokument w postulatach szedł dalej niż akt wydany przez Kościuszkę, gdyż wzywał nie tylko do walki o niepodległość, a „do wolności i równości obywatelskiej”, choć nie definiowano kim był obywatel. Powołano Radę Tymczasową Najwyższą, w której zasiedli zasłużeni obywatele Wilna . Dzień później sąd skazał na powieszenie Hetmana Kossakowskiego. Wyrok wykonano tego samego dnia. Hetman zawisł na szubienicy ubrany w żółty szlafrok . Zgromadzony tłum miał wiwatować „Niech żyje Rzeczpospolita”.
Z Wielkopolski na Litwę
Jasiński został w maju 1794 mianowany generałem i dowódcą naczelnym wojsk litewskich, jednak po oskarżeniach o zbytni radykalizm społeczny i jakobinizm został miesiąc później usunięty ze stanowiska przez Kościuszkę. Nadal jednak pozostawał dowódcą polowym wojsk litewskich. Był zwolennikiem zaangażowania w powstanie mas ludowych.
Przywódca postania w Wilnie pochodził z Wielkopolski, na Litwę trafił gdy w 1789 r. król Stanisław August Poniatowski polecił mu zorganizowanie Korpusu Inżynierów Wielkiego Księstwa Litewskiego w Wilnie. Potem brał udział w budowie Kanału Królewskiego łączący Bug z Prypecią. Rewolucjonista poległ w czasie szturmu warszawy przez wojak gen. Suworowa w 4 listopada 1794 r. Wilno zostało zajęte przez armię gen. Suworowa jeszcze 11 sierpnia 1794 r.
Jb/Biełsat/wiki/ kamunikat.org/Kurier Wileński
