Taraszkiewicz zasłynął opracowaniem pierwszej w historii i praktycznie doskonałej gramatyki języka białoruskiego. „Taraszkiewica” stała się też podstawą dla wszystkich innych linii rozwoju gramatyki białoruskiej.
Branisłau (Bronisław) Taraszkiewicz urodził się w 1892 roku w niewielkiej wsi 30 km od Wilna. Wybitne zdolności wiejskiego chłopca dostrzegła młoda ziemianka Helena Stambrowska, która zabrała go do siebie, zaopiekowała się nim i pomogła w jego edukacji.
Taraszkiewicz ukończył gimnazjum w Wilnie, wydział historyczno-filologiczny Uniwersytetu w Petersburgu, gdzie znalazł też pracę na katedrze języka i literatury rosyjskiej. Jego nauczycielami byli znakomici językoznawcy Jan Baudouin de Courtenay, Jauchim Karski i Aleksiej Szachmatow. Młody Taraszkiewicz mógł pochwalić się doskonałą znajomością łaciny i greki, które wkrótce zaczął sam wykładać.
W 1918 roku opracował i wydał w Wilnie pierwszą „Białoruską gramatykę dla szkół”. Była ona przez długi czas głównym podręcznikiem do języka białoruskiego, zwłaszcza w czasach białorutenizacji z lat 20. Praca przeżyła wiele wydań, korzystano z niej nawet po sowieckiej reformie pisowni białoruskiej. Nazwano ją wówczas „taraszkiewicą”.
Taraszkiewicz był też tłumaczem. Przełożył na białoruski „Iliadę” Homera i „Pana Tadeusza” Mickiewicza. W latach międzywojennych kierował białoruskim gimnazjum w Wilnie, był posłem do Sejmu II Rzeczypospolitej. W pierwszych latach swojej pracy w parlamencie opowiadał się za sojuszem narodu białoruskiego i polskiego. Miał nadzieję, że Białorusini w składzie państwa polskiego uzyskają autonomię. Rozczarowany, stał się sympatykiem idei komunistycznych, za co był prześladowany przez polskie władze.
We wrześniu 1933 roku Polska wymieniła Taraszkiewicza na aresztowanego przez sowieckie władze białoruskiego dramaturga i prozaika Franciszka Alechnowicza. Kiedy mijali się na moście granicznym, uchylili kapeluszy i podali sobie ręce. Podobno wracający ze stalinowskich łagrów Alechnowicz miał powiedzieć „Bronek, dokąd ty idziesz?..”
6 maja 1937 r. Taraszkiewicza aresztowano. W styczniu następnego roku dwuosobowe kolegium NKWD i prokuratury skazało go na karę śmierci. Wg oficjalnej wersji rozstrzelano go wkrótce potem. Jednak badacz okresu represji stalinowskich Leanid Marakou wysunął wersję, Taraszkiewicz zmarł w wyniku trwających 9 miesięcy tortur.
Wybitny językoznawca i twórca współczesnej gramatyki białoruskiej został zrehabilitowany 26 stycznia 1957 roku przez Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR.
WS/МL, belsat.eu
