"Bezprecedensowa współpraca". Jak białoruskie siły demokratyczne zastąpiły reżim w relacjach z Radą Europy
Rada Europy rozpoczyna oficjalną współpracę z białoruskimi siłami demokratycznymi. Wcześniej kontaktowała się z władzami w Mińsku, ale współudział reżimu w rosyjskiej agresji na Ukrainę sprawił, że organizacja zrezygnowała z tej współpracy i skierowała swoją uwagę na tych, którzy sprzeciwiają się wojnie i represjom.
7 listopada oficjalnie rozpoczęła się współpraca białoruskich sił demokratycznych z Radą Europy. Grupa kontaktowa po stronie białoruskiej liczy 10 osób – przedstawicieli organizacji praw człowieka, mediów, młodzieży, sfery kultury, diaspory oraz społeczeństwa obywatelskiego i sił demokratycznych. Po stronie Rady Europy stanęli przedstawiciele wszystkich kluczowych organizacji politycznych Rady Europy, w tym Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy i Biuro Komisarza Praw Człowieka.
– Rada Europy wspiera białoruskie siły demokratyczne i społeczeństwo obywatelskie. Cieszę się, że została powołana grupa kontaktowa. To bezprecedensowa decyzja: żadna inna organizacja międzynarodowa nie nawiązała tego rodzaju współpracy instytucjonalnej – powiedziała sekretarz generalny Rady Europy Marija Pejčinović Burić.
Uczestnicy spotkania omówili priorytety współpracy, w tym działalność w zakresie ochrony praw człowieka, więźniów politycznych, instytucji demokracji i praworządności. Podkreślali znaczenie podejmowania działań ukierunkowanych na Białorusinów przebywających na Białorusi.
Jak powiedziała liderka białoruskich sił demokratycznych Swiatłana Cichanouskaja, utworzenie grupy jest pierwszym krokiem Białorusi do wejścia do Rady Europy.
Jak reżim straszył Radę Europy i co z tego wynikło
Rada Europy skupia 46 państw regionu europejskiego, od Skandynawii po Kaukaz. Celem organizacji jest promowanie współpracy między państwami europejskimi w zakresie standardów prawa, praw i wolności człowieka i obywatela, rozwoju demokracji, rządów prawa oraz interakcji kulturalnych.
Białoruś nigdy nie była członkiem Rady Europy, ale aktywnie z nią współpracowała. W 1993 roku Mińsk złożył wniosek o przyjęcie do organizacji, jednak po zamachu stanu w 1996 roku rozpatrzenie wniosku Białorusi zostało odłożone na nieokreślony termin. Jednym z głównych warunków przystąpienia kraju do Rady Europy było wstrzymanie wykonywania kary śmierci, która na Białorusi obowiązuje do dziś.
Niemniej jednak wszystko to nie było dla reżimu przeszkodą do współpracy z organizacją, między innymi w takich dziedzinach jak medycyna, ochrona środowiska, wymiar sprawiedliwości, przeciwdziałanie korupcji i przestępczości internetowej. Białoruś podpisała 12 instrumentów prawnych Rady Europy, między innymi Europejską konwencję kulturalną, Konwencję w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi, dodatkowy protokół do Prawnokarnej konwencji o korupcji oraz Konwencję w sprawie podrabiania produktów medycznych i działań przestępczych zagrażających zdrowiu.
26 listopada 2020 roku minister spraw zagranicznych Białorusi Uładzimir Makiej postawił Radzie Europy warunki dalszej współpracy – współdziałanie tylko z przedstawicielami reżimu:
– Jeśli sprawy pójdą dalej w taki sposób, że Rada Europy będzie podejmować jakiekolwiek decyzje dotyczące programów współpracy z naszym krajem bez konsultacji z Białorusią, to po prostu zaprzestaniemy współdziałań z tą organizacją.
Jednak wraz z rozpoczęciem przez Rosję pełnowymiarowej wojny na Ukrainie, w której reżim Alaksandra Łukaszenki wspiera Kreml, Rada Europy sama zakończyła stosunki z władzami w Mińsku. Białoruś wyłączono z udziału w spotkaniach i innych działaniach organizacji, kraj wykluczono także z formowania europejskiego urzędowego spisu leków (farmakopea), umów w sporcie, organizacji antykorupcyjnych i innych inicjatyw. Jednocześnie Rada Europy obiecała wzmocnić relacje z białoruskim społeczeństwem obywatelskim, organizacjami praw człowieka i niezależnymi mediami.
W czerwcu, zwracając się do Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy, Swiatłana Cichanouskaja wezwała organizację do utworzenia komisji roboczej ds. stosunków z białoruskim społeczeństwem obywatelskim. A 7 września Rada Europy postanowiła powołać grupę kontaktową do współpracy z białoruskim społeczeństwem.
Mówi się, że grupa kontaktowa pomoże Radzie Europy w wypracowaniu stanowisk w sprawach dotyczących Białorusi, w koordynacji i realizacji projektów w ramach różnych programów organizacji, w przygotowaniu projektów reform i przemian demokratycznych dla nowej Białorusi. I to wszystko bez przedstawicieli reżimu.
Co z tego wynika?
Członkini Prezydium Rady Koordynacyjnej Wolha Kawalkowa, w komentarzu dla Biełsatu zwróciła uwagę na znaczenie faktu, że reprezentacja białoruskich sił demokratycznych na tym szczeblu – Rady Europy – to zjawisko, jakie dotąd nie miało miejsca:
– Wcześniej Rada Europy utrzymywała kontakt z reżimem, ale nigdy nie byliśmy reprezentowani na tym poziomie, ponieważ nie byliśmy włączeni w prace organizacji. Jest to również pierwsze takie doświadczenie dla Rady Europy. Zobaczymy, jak będziemy mogli rozwijać tę współpracę – powiedziała Kawalkowa.
Jak mówi opozycjonistka, spotkanie miało charakter wstępny – celem było omówienie, co i jak należy zrobić oraz w jakich obszarach rozwijać współpracę. Uzgodniono, że na następne spotkanie obie strony przygotują wspólne propozycje, aby stworzyć plan dalszych działań.
Rada Europy między innymi realizuje projekty, poprzez które wspiera kraje wiedzą fachową i dostępnymi zasobami.
– Myślę, że wspólnie będziemy realizować także konkretne projekty. Dla nas to szansa na nawiązanie kontaktów, relacji, zdobycie doświadczenia, między innymi po to, by wpływać na podejmowanie decyzji – mówiła Wolha Kawalkowa.
“Bezprecedensowy rozwój wydarzeń”
Gość programu Studio Biełsatu, specjalny przedstawiciel Swiatłany Cichanouskiej w wyborach Alaksandr Szłyk określił powstanie grupy kontaktowej jako “bezprecedensowe wydarzenie”.
– Jest to pierwszy przykład, kiedy organizacja międzyrządowa współpracuje z mieszkańcami kraju, którzy są reprezentowani przez siły demokratyczne i społeczeństwo obywatelskie, a nie, technicznie rzecz biorąc, z rządem, który obecnie kontroluje sytuację w kraju.
Zdaniem Szłyka “praca grupy kontaktowej będzie ukierunkowana na realizację projektów programów wspierających społeczeństwo obywatelskie, budowanie instytucji demokratycznych, zarówno na przyszłość, jak i – miejmy nadzieję – również na czas obecny”.
Przedstawiciel Cichanouskiej powiedział, że wkrótce rozpocznie się przygotowywanie konkretnych projektów.
– Nie tylko musimy budować demokrację – powinniśmy budować demokrację, która będzie trwała, która będzie stabilna. I właśnie w tym celu musimy wykorzystać wiedzę i zasoby Rady Europy – podkreślił Szłyk.
Współpraca ma również skupić się na kwestiach takich jak tożsamość, język i prawa kulturowe. Wcześniej, podczas współpracy Rady Europy z reżimem w Mińsku, tym kwestiom nie poświęcano zbyt wiele uwagi.
Na posiedzeniu grupy kontaktowej dyskutowano również o tym, że jej praca powinna skupiać się przede wszystkim na działaniach, które będą dotyczyć osób mieszkających na Białorusi i gotowych słuchać wskazówek Rady Europy. Niestety współpraca nie oznacza, że Białorusini będą mogli odwołać się do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka – w tym celu Białoruś musi jeszcze ratyfikować Europejską Konwencję Praw Człowieka i wejść pod jurysdykcję tego sądu.
– Przed nami długa droga, ale, jak podkreślamy to za każdym razem, naszym strategicznym celem jest przystąpienie Białorusi do Rady Europy. A poprzez stworzenie tej nieformalnej grupy kontaktowej zrobiliśmy pierwszy krok w tym kierunku – podsumował przedstawiciel Cichanouskiej.
Makar Mysz, ksz, pp/ belsat.eu
