Belsat.eu публікуе ўспаміны Веры Шылавай, якой было 7 гадоў, калі вайна прыйшла ў Менск.
Дзень Перамогі… Сёння кожны з нас па-рознаму ўспрымае гэтую дату. Ёсць, вядома, агульнапрынятыя штампы – парад, вечны агонь, палявая кухня ў парку, шэсце ветэранаў, салют… Але… Мае равеснікі памятаюць, як у нашы школьныя гады раз на год, менавіта 9 траўня, можна было бачыць на вуліцах жанчын з фотаздымкамі нават ня мужоў, а сыноў, якія не вярнуліся з вайны. Тады гэтая дата больш была падобная на Радаўніцу, а не на цяперашнія парадныя шоў з напаўголымі спявачкамі на канцэртных пляцоўках. Я памятаю сябе зусім маленькай, калі мама трымала мяне за паднятую ўверх руку. Мы ішлі па мосце цераз чыгунку, а на ўзроўні майго твару былі твары дарослых мужчын. Яны сядзелі на куксах і перад кожным ляжала фуражка з манеткамі. Мама мне патлумачыла, што гэта салдаты, якіх паранілі на вайне, цяпер яны не могуць працаваць, таму трэба дапамагаць…
Няма зараз ужо на свеце ні тых жанчын з фотаздымкамі, ні тых мужчынаў з фуражкамі. Але засталіся у многіх дзеці, унукі.
Дзіцячая памяць захоўвае асобныя фрагменты, якія да канца дзён застануцца з імі…
Вера Шылава была 7-гадовай дзяўчынкай, калі пачалася вайна. Сям’я жыла ў Менску на вуліцы Энгельса. Тады там былі прыватныя дамы і некалькі цагляных трох-чатырохпавярховікаў. Вера Іванаўна ўзгадвае:
– Калі пачалася вайна, мы хаваліся. Усе былі ў падвале дома на Энгельса. Там не было чым дыхаць. На другія содні мы не вытрымалі і сышлі. А тата быў у сваякоў у Смалявічах. Ён адразу пабег у ваенкамат. Калі вярнуўся, то быў ужо ў вайсковай форме. На рагу вуліц Першамайская і Ульянаўская была крама. Там стаяла вялізная чарга. Майго тату прапусцілі і нам далі дзве буханкі хлеба і цукар у кавалачках. Больш я тату не бачыла.
Да нас дадому прыбегла наша цётка Яна і кажа маме: «Лушка, зараз будзе машына. Ты з дзецьмі можаш на ёй з’ехаць з горада».
…На машыне ў кузаве стаяў фікус, шафа з люстэркам і людзі-людзі-людзі. Шафёр закрычаў: «Няма месца! Магу ўзяць толькі адну цяжарную і ўсё». Усе вакол сталі крычаць, каб знялі той фікус з шафай, а ён: «Не!». Ну мы і сышлі. Шлі па вуліцы Варашылава. Бамбілі, а мы шлі і шлі. З намі было шмат людзей. Адны прыціскаліся да дамоў, а іншыя – накрываліся белымі прасцінамі. Так мы пайшлі за «Камунарку» і зайші ў лес. А там нашы вайскоўцы і яны давай нам крычаць: «Сыходзьце! Немцы наступаюць! Не сёння, дык заўтра будуць тут! Яны вас заб’юць!». Так мы й вярнуліся дадому. Немцы ўжо ўвайшлі ў горад, а там такая блытаніна. Рабавалі крамы. Мы з братам малым пайшлі ў краму, а там ужо нічога не было. На падлозе мы сабралі потым 4 вядра расціснутых макаронаў з нейкімі крупамі разам са смеццем. Потым дома мама ўсё гэта перабірала і гэтым харчаваліся.
Аднойчы нехта пастукаў у акно: «Лушка, па праспекту немцы палоных вядуць. Ідзі, можа твой там». Мама пабегла, мы за ёй, туды бегла шмат людзей. Убачылі такую карціну: немцы былі з бляшкамі на грудзях, яны стаялі ўздоўж калоны. А ў калоне нашы салдаты – хто зусім распрануты, хто кульгае, збітыя, брудныя… За імі шлі паліцаі з дубінкамі. Калі палонны падаў, яны яго дабівалі… Мы ўглядваліся ў твары, хацелі знайсці тату, але ўсе былі такія знявечаныя, што немагчыма было нікога пазнаць… Людзі вылі ўголас, немцы маўчалі… Калі нехта кідаўся да палонных, то немцы яго адштурхоўвалі.
[vc_single_image image=”1″ img_size=”large”]
Канешне, галадалі. Немцы засяліліся на нашай вуліцы Энгельса ў тры вялікіх дома. На гары два немца пазменна варылі ежу. Першы ніколі нічога нам не даваў, а другі – руды такі – даваў нам суп. Дзеці прыбягаюць: «Вера, бяжым, сёння руды немец!». Ён даваў нам у бідончык па чарпачку. Калі стаіш, а за табой дзіця, якое яшчэ не брала, то ён тады чарпаком цябе: «Цурык!» і таму малому дае…
Другая праблема была – вошы. Неяк яны адразу ад самага пачатку вайны напалі на нас – і на дзяцей і на дарослых. Памятаю, як нейкі мужык стрыг нас. Мыла было страшэнным дэфіцытам. Дык ведаю, што забівалі сабак і рабілі з іх мыла…
…Школа наша была каля Ратушы на вуліцы Бакуніна. Я сябравала з Валей, яе сястрой Янінай і братам Сярожкам. Неяк пайші мы ў школу, а тут насустрач нейкая жанчына і кажа нам: «Дзеці! Бягіце дадому! Грузяць там усіх у машыны ў Нямеччыну». Так мы больш у школу не пайшлі.
Трэба было неяк выжываць. На Энгельса быў дом Багінскіх. Яны былі памешчыкамі з Польшчы. Іза Багінская была гаспадыняй. Бабуля ў яе служыла і жыла там у падвале. І нам нечым дапамагала.
Калі нямецкая ўлада ўсталявалася, у нас пасяліўя паліцай, з ім была прыгожая жанчына. Калі нашы бамбілі горад, то ён адразу хаваўся, а яны выбягала і крычала: «Давайце, бамбіце, болей-болей!!!». Потым яна распавяла маме, што сама яна з Расеі. Той паліцай яе згвалціў і забраў сюды з сабой. А муж у яе ваенны лётчык… Калі забілі Кубэ, то паліцай гэты нам сказаў, каб сядзелі і нікуды не выходзілі. Асабняк Кубэ быў на нашай вуліцы. На ганку былі два львы. Мы малыя тады ў дзірачку назіралі, як па вуліцы насіліся эсэсаўцы…
Страшэнная бамбёжка была перад прыходам нашых. Немцы так не бамбілі. Мы хаваліся ў падвалах. Шмат людзей тады загінула. Вуліцу Савецкую знішчылі зусім. А потым ад парку Горкага да нас на вуліцу Ульянаўскую прыехаў савецкі танк. Мы дзеці так яго абляпілі, што метала не было відаць.
Ну вось прыйшла савецкая ўлада. У нас на рагу вуліц Энгельса і Кірава была пошта. Нехта крыкнуў, што там даюць малако. Мы ўсе пабеглі туды з бідончыкамі. І там высветлілася, што гэта толькі для работнікаў ЦК. Мы тады не ведалі што гэта азначае. Там мы ўбачылі вельмі добра апранутых кабет.
Стаялі і глядзелі на тое малако. Голад… Нам тады прадавачка кажа: «Дзяўчаты, вы тут не стойце. Яны ўсё разбяруць і, калі нешта застанецца, то я вам налью». Яна нам таемна выдавала, каб тыя не бачылі.
Пасля вызвалення наша класная настаўніца вадзіла нас глядзець на павешаных немцаў. Іх чамусці не расстрэльвалі, а вешалі. Дык вось на наступны дзень яны ўжо віселі голымі… За ноч з іх здымалі абутак, вопратку і нават кальсоны… Нічога ж не было.
Любоў Лунёва, belsat.eu