Вайна вачыма маленькай мянчанкі


Belsat.eu публікуе ўспаміны Веры Шылавай, якой было 7 гадоў, калі вайна прыйшла ў Менск.

Дзень Перамогі… Сёння кожны з нас па-рознаму ўспрымае гэтую дату. Ёсць, вядома, агульнапрынятыя штампы – парад, вечны агонь, палявая кухня ў парку, шэсце ветэранаў, салют… Але… Мае равеснікі памятаюць, як у нашы школьныя гады раз на год, менавіта 9 траўня, можна было бачыць на вуліцах жанчын з фотаздымкамі нават ня мужоў, а сыноў, якія не вярнуліся з вайны. Тады гэтая дата больш была падобная на Радаўніцу, а не на цяперашнія парадныя шоў з напаўголымі спявачкамі на канцэртных пляцоўках. Я памятаю сябе зусім маленькай, калі мама трымала мяне за паднятую ўверх руку. Мы ішлі па мосце цераз чыгунку, а на ўзроўні майго твару былі твары дарослых мужчын. Яны сядзелі на куксах і перад кожным ляжала фуражка з манеткамі. Мама мне патлумачыла, што гэта салдаты, якіх паранілі на вайне, цяпер яны не могуць працаваць, таму трэба дапамагаць…

Няма зараз ужо на свеце ні тых жанчын з фотаздымкамі, ні тых мужчынаў з фуражкамі. Але засталіся у многіх дзеці, унукі.

Вайна вачыма дзяцей

Дзіцячая памяць захоўвае асобныя фрагменты, якія да канца дзён застануцца з імі…

Вера Шылава была 7-гадовай дзяўчынкай, калі пачалася вайна. Сям’я жыла ў Менску на вуліцы Энгельса. Тады там былі прыватныя дамы і некалькі цагляных трох-чатырохпавярховікаў. Вера Іванаўна ўзгадвае:

– Калі пачалася вайна, мы хаваліся. Усе былі ў падвале дома на Энгельса. Там не было чым дыхаць. На другія содні мы не вытрымалі і сышлі. А тата быў у сваякоў у Смалявічах. Ён адразу пабег у ваенкамат. Калі вярнуўся, то быў ужо ў вайсковай форме. На рагу вуліц Першамайская і Ульянаўская была крама. Там стаяла вялізная чарга. Майго тату прапусцілі і нам далі дзве буханкі хлеба і цукар у кавалачках. Больш я тату не бачыла.

Да нас дадому прыбегла наша цётка Яна і кажа маме: «Лушка, зараз будзе машына. Ты з дзецьмі можаш на ёй з’ехаць з горада».

…На машыне ў кузаве стаяў фікус, шафа з люстэркам і людзі-людзі-людзі. Шафёр закрычаў: «Няма месца! Магу ўзяць толькі адну цяжарную і ўсё». Усе вакол сталі крычаць, каб знялі той фікус з шафай, а ён: «Не!». Ну мы і сышлі. Шлі па вуліцы Варашылава. Бамбілі, а мы шлі і шлі. З намі было шмат людзей. Адны прыціскаліся да дамоў, а іншыя – накрываліся белымі прасцінамі. Так мы пайшлі за «Камунарку» і зайші ў лес. А там нашы вайскоўцы і яны давай нам крычаць: «Сыходзьце! Немцы наступаюць! Не сёння, дык заўтра будуць тут! Яны вас заб’юць!». Так мы й вярнуліся дадому. Немцы ўжо ўвайшлі ў горад, а там такая блытаніна. Рабавалі крамы. Мы з братам малым пайшлі ў краму, а там ужо нічога не было. На падлозе мы сабралі потым 4 вядра расціснутых макаронаў з нейкімі крупамі разам са смеццем. Потым дома мама ўсё гэта перабірала і гэтым харчаваліся.

Першыя палонныя на мінскіх вуліцах

Аднойчы нехта пастукаў у акно: «Лушка, па праспекту немцы палоных вядуць. Ідзі, можа твой там». Мама пабегла, мы за ёй, туды бегла шмат людзей. Убачылі такую карціну: немцы былі з бляшкамі на грудзях, яны стаялі ўздоўж калоны. А ў калоне нашы салдаты – хто зусім распрануты, хто кульгае, збітыя, брудныя… За імі шлі паліцаі з дубінкамі. Калі палонны падаў, яны яго дабівалі… Мы ўглядваліся ў твары, хацелі знайсці тату, але ўсе былі такія знявечаныя, што немагчыма было нікога пазнаць… Людзі вылі ўголас, немцы маўчалі… Калі нехта кідаўся да палонных, то немцы яго адштурхоўвалі.

[vc_single_image image=”1″ img_size=”large”]

Канешне, галадалі. Немцы засяліліся на нашай вуліцы Энгельса ў тры вялікіх дома. На гары два немца пазменна варылі ежу. Першы ніколі нічога нам не даваў, а другі – руды такі – даваў нам суп. Дзеці прыбягаюць: «Вера, бяжым, сёння руды немец!». Ён даваў нам у бідончык па чарпачку. Калі стаіш, а за табой дзіця, якое яшчэ не брала, то ён тады чарпаком цябе: «Цурык!» і таму малому дае…

Другая праблема была – вошы. Неяк яны адразу ад самага пачатку вайны напалі на нас – і на дзяцей і на дарослых. Памятаю, як нейкі мужык стрыг нас. Мыла было страшэнным дэфіцытам. Дык ведаю, што забівалі сабак і рабілі з іх мыла…

У школу хадзіць было небяспечна

…Школа наша была каля Ратушы на вуліцы Бакуніна. Я сябравала з Валей, яе сястрой Янінай і братам Сярожкам. Неяк пайші мы ў школу, а тут насустрач нейкая жанчына і кажа нам: «Дзеці! Бягіце дадому! Грузяць там усіх у машыны ў Нямеччыну». Так мы больш у школу не пайшлі.

Трэба было неяк выжываць. На Энгельса быў дом Багінскіх. Яны былі памешчыкамі з Польшчы. Іза Багінская была гаспадыняй. Бабуля ў яе служыла і жыла там у падвале. І нам нечым дапамагала.

«Нашы бамбілі Мінск так, як немцы не бамбілі»

Калі нямецкая ўлада ўсталявалася, у нас пасяліўя паліцай, з ім была прыгожая жанчына. Калі нашы бамбілі горад, то ён адразу хаваўся, а яны выбягала і крычала: «Давайце, бамбіце, болей-болей!!!». Потым яна распавяла маме, што сама яна з Расеі. Той паліцай яе згвалціў і забраў сюды з сабой. А муж у яе ваенны лётчык… Калі забілі Кубэ, то паліцай гэты нам сказаў, каб сядзелі і нікуды не выходзілі. Асабняк Кубэ быў на нашай вуліцы. На ганку былі два львы. Мы малыя тады ў дзірачку назіралі, як па вуліцы насіліся эсэсаўцы…

Страшэнная бамбёжка была перад прыходам нашых. Немцы так не бамбілі. Мы хаваліся ў падвалах. Шмат людзей тады загінула. Вуліцу Савецкую знішчылі зусім. А потым ад парку Горкага да нас на вуліцу Ульянаўскую прыехаў савецкі танк. Мы дзеці так яго абляпілі, што метала не было відаць.

Немцы сышлі, прыйшлі «работнікі ЦК»

Ну вось прыйшла савецкая ўлада. У нас на рагу вуліц Энгельса і Кірава была пошта. Нехта крыкнуў, што там даюць малако. Мы ўсе пабеглі туды з бідончыкамі. І там высветлілася, што гэта толькі для работнікаў ЦК. Мы тады не ведалі што гэта азначае. Там мы ўбачылі вельмі добра апранутых кабет.

Стаялі і глядзелі на тое малако. Голад… Нам тады прадавачка кажа: «Дзяўчаты, вы тут не стойце. Яны ўсё разбяруць і, калі нешта застанецца, то я вам налью». Яна нам таемна выдавала, каб тыя не бачылі.

Экскурсіі… на павешаных ворагаў

Пасля вызвалення наша класная настаўніца вадзіла нас глядзець на павешаных немцаў. Іх чамусці не расстрэльвалі, а вешалі. Дык вось на наступны дзень яны ўжо віселі голымі… За ноч з іх здымалі абутак, вопратку і нават кальсоны… Нічога ж не было.

Любоў Лунёва, belsat.eu

Стужка навінаў