Ваеннае становішча ў Польшчы: як гэта было. Ці пойдзе Лукашэнка дарогаю Ярузэльскага?
Беларуская рэчаіснасць вельмі нагадвае польскія падзеі амаль 40-гадовае даўніны.
13 снежня 1981 года кіраўнік камуністычнай Польскай Народнай Рэспублікі (Polska Rzeczpospolita Ludowa) генерал Войцех Ярузэльскі абвесціў суайчыннікам праз радыё і тэлебачанне, што ва ўсёй краіне ўводзіцца ваеннае становішча.
Пастанову вынесла ўночы наваспечаная і зусім не канстытуцыйная Вайсковая Рада Нацыянальнага Выратавання (Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego), што ў гэтую ж ноч і паўстала.
У сваёй прамове Ярузэльскі казаў пра пагрозу распаду краіны, пра ворагаў і патрэбу стабілізаваць сітуацыю – маўляў, вярнуць парадак.
Стабілізаваць сітуацыю даручылі байцам гэтак званага Матарызаванага падтрымання грамадзянскай міліцыі (Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej, ZOMO). Яны нават мелі свае аўтазакі, якія палякі называлі «зомаўскімі будамі».
Пачалі масавыя арыштоўваць і затрымліваць дзеячаў і людзей, звязаных з незалежным прафзвязам «Салідарнасць», што да таго часу паспеў скалыхнуць усю Польшчу, змушаючы ўлады да паразумення з рабочымі-забастоўнікамі польскіх прадпрыемстваў у жніўні 1980 года (жнівенскія паразуменні).
Але, як выявілася, для польскіх камуністаў гэта была толькі спроба выйграць час. Канчаткова «задушыць» пратэсты і забастоўкі рабочых мелася ваеннае становішча. Брутальнасць і «актыўнасць» зомаўцаў давала плён – ужо да канца снежня 1981 года рэпрэсавалі больш за 5 тысяч чалавек. Рабочыя ў Гданьску (легендарная Гданьская карабельня імя Леніна), Шчэціне, Кракаве, Любліне і Катавіцах распачалі пратэсты. Найбольшы адпор зомаўцам і сілам бяспекі давалі ў тыя дні польскія шахцёры, некаторым за свабоду давялося загінуць. 16 снежня зомаўцы пачалі страляць па рабочых шахты «Вуек» (Wujek, «дзядзька») у Катавіцах. Забілі дзевяць шахцёраў.
13 снежня палякі апынуліся ў зусім іншай рэчаіснасці. Забаронены выезд за мяжу, прыпынены рух цягнікоў. Улады адмянілі заняткі ў школах і ўніверсітэтах, забаранілі ўсялякія пікеты, пратэсты і страйкі. Прыпынілі дзейнасць прафзвязаў, грамадскіх арганізацыяў. Зачынілі ўсе газеты, акрамя дзвюх дзяржаўных. Некалькі дзясяткаў тысячаў рэзервістаў забралі ў войска, а васковых камісараў скіравалі ва ўсе дзяржаўныя інстытуцыі ды найбуйнейшыя прадпрыемствы краіны. За працаю рабочых у Польшчы пачалі назіраць вайскоўцы і чэкісты.
Ва ўсёй краіне ўсталявалі каменданцкі час, напачатку – з 19:00 да 6:00, а пазней – з 22:00.
Увялі татальную цэнзуру, нават прыватнае карэспандэнцыі. Без дазволу мясцовых уладаў нельга было пераехаць з аднаго гораду ў іншы. У гэткай збольшага рэчаіснасці палякам давялося жыць да 31 снежня 1982 года, калі ўлады прыпынілі ваеннае становішча. Канчаткова яго скасавалі пазней, праз паўгода.
У гэтым часе рэпрэсавалі больш за 10 тысяч чалавек, загінула каля 40.
Паводле адных крыніцаў, Ярузэльскі баяўся інтэрвенцыі ў Польшчы савецкіх войскаў (а Польшча была часткаю Варшаўскае дамовы). Але іншыя крыніцы кажуць, што менавіта Ярузэльскі звяртаўся ў Маскву з просьбаю пра вайсковае ўмяшанне, толькі там палічылі, што рызыкі занадта вялікія і не хацелі правакаваць чарговага паўстання палякаў.
Рэчаіснасць была, аднак, менш канспіралагічнаю. Забастоўкі рабочых паглыбілі і без таго складаную эканамічную сітуацыю ў Польшчы. Ваенным становішчам Ярузэльскаму ўдалося «стабілізаваць» сітуацыю на вуліцах і на прадпрыемствах, паглыбляючы пры гэтым праблемы эканомікі. Сітуацыя пагаршалася, былі карткі і дэфіцыт тавараў.
Свабода прыйшла толькі ў 1989 годзе. Ярузэльскі і ягонае атачэнне зразумелі, што без перамоваў будучыні не будзе не толькі ў Польшчы, але і ў іх персанальна. Спачатку камуністы селі за круглы стол, пазней правялі часткова свабодныя выбары ў Сейм і дазволілі апазіцыі стварыць урад, а наступным годам ужо адбыліся першыя свабодныя выбары прэзідэнта.
Дзякуючы гэтаму Ярузэльскі захаваў жыццё і бяспечную будучыну сваім родным. Памер ён у Варшаве ў 2014 годзе, а ягоную дачку Моніку Ярузэльскую сёння ведае амаль кожны паляк. Яна часты госць папулярных праграмаў, часта размаўляе з прэсаю. Ужо некалькі гадоў вядзе блог на Youtube і публікуе там свае інтэрв’ю з вядомымі польскімі палітыкамі, журналістамі, зоркамі ды грамадскімі дзеячамі.
Колькі месяцаў (або гадоў) яшчэ пратрымаецца рэжым Лукашэнкі, перш чым улады сядуць за стол перамоваў, і што будзе рабіць Мікалай Лукашэнка ў новай, свабоднай і дэмакратычнай Беларусі?
Рэдакцыя можа не падзяляць меркавання аўтара.
