Транссібам едуць пажыральнікі сабакаў і ўніверсітэцкія прафесары, а ў апошнім вагоне – Пуцін. Каб праверыць, наколькі рэальная Расея падобная на Расею з навінаў, Дзяніс Дзюба праехаў 18 500 км на верхняй паліцы.
За ₽ 10 279 ($ 165) я купляю апошняе небакавое месца № 4 у вагоне № 14 цягніка № 100 «Масква-Уладзівасток», бялізна ў кошце квітка. Бліжэйшыя 7 содняў я правяду на 55-сантыметровай паліцы.
Шляхамі дашырака
На сайце паказана, што месца каля туалета, але гэта праўда толькі напалову: паміж намі яшчэ купэ праваднікоў і бойлер. Бакавыя месцы насупраць першага адсека не прадаюцца – на іх едзе запас бялізны на тыдзень.[/vc_column_text][vc_single_image image=”372956″ img_size=”large” add_caption=”yes” alignment=”center”][vc_column_text]Кіпяцільнік неабходны для гарбаты і дашырака – ролтана. Дошык перамог у расейскай гутарковай ролтан хутчэй за ўсё таму, што акрамя прыправаў і алею ў ім яшчэ ёсць пакецік з сушанаю гароднінаю. Дашырак тупа больш карысны.
Што я еў у цягніку, было першым пытаннем, якое чую пасля вяртання. Мая грамадзянская дыета – гэта гародніна, сыр, хлеб і віно, таму мне таксама было цікава, што я буду ёсць два тыдні. З хаты я ўзяў толькі бляшанку зялёнай гарбаты, а рацыён склаўся спантанна за некалькі гадзінаў да цягніка ў маскоўскай краме: за шэсць літраў вады, тры пакеты арэхаў, некалькі авакада, слоік мёду, сем бананаў, сем памідораў, сем пакуначкаў аўсянай кашы хуткага прыгатавання са смакам «Маліна з вяршкамі» ды сем дашыракаў прыйшлося аддаць 2 тысячы рублёў (каля $ 35). Яшчэ столькі ж прыйшлося выкласці на паходныя кубак, міску, відэлец і лыжку.[/vc_column_text][vc_single_image image=”372841″ img_size=”large” add_caption=”yes” alignment=”center”][vc_column_text]Насупраць кіпяцільніка – акенца «Пітная вада» з іржавым кранам. Каля акенца налепка – «Чыстую пітную ваду нейкага там стандарту патрабуйце ў правадніка». Прашу з чыстай цікаўнасці і атрымліваю, але пасля мяне вада адразу сканчаецца. За сцяной час ад часу адбываецца дыялог: «А вады можна?». – «Ужо няма. Вас шмат, а бак адзін».
Чысціня
Другое пытанне: як я мыўся. Перад цягніком я на ўсялякі выпадак прыняў душ некалькі разоў запар, а па дарозе на вакзал, каб ні ў якім разе не ўпацець, зняў світэр.[/vc_column_text][vc_single_image image=”373068″ img_size=”large” add_caption=”yes” alignment=”center”][vc_column_text]У вагоне – два савецкія туалеты з жалезным унітазам (дзірка вядзе проста на шпалы) і і рукамыйніцай са стрыжнем як у некаторых на лецішчах. Пра тое, што ў такіх умовах некаторыя мыюць не толькі рукі, але і ўсё астатняе, я пачаў здагадвацца, калі ў чарзе ў прыбіральню кіраўнік групы кадэтаў, якія ехалі ў нашым вагоне, папрасіў папільнаваць ягоныя рэчы, пакуль ён на хвіліну адыдзе. Пільную і бачу – гель для душа «Nord-Ost». Перагортваю флакон – расейскі, фабрыка «Каліна». Каб адказаць, «Procter & Gamble» павінен выпусціць плеўку «9/11».
У тым, што ў прыбіральні можна прыняць паўнавартасны душ, я стаў здагадвацца на пяты дзень, калі правадніцы сталі затрымлівацца там на пятнаццаць хвілін, уключаючы за зачыненымі дзвярыма на тэлефоне песню Imany «You will never know». Пасажыры казалі, што пад столлю, за трохграневым замком, схаваная душавая трубка.
Магчыма, там схаваныя таксама мыла або туалетная папера. Першага не было ўсю дарогу, другая пастаянна заканчвалася. Часта пасажыры не гулялі ў латарэю, і проста бралі з сабой свой рулон: жанчыны або замежнікі (апошніх у транссібе едзе даволі шмат) даставалі яго з торбы і тупалі ў туалет, расейскія мужчыны – адмотвалі метр, акуратна складвалі гармонікам, хавалі ў кішэню і працягвалі паводзіць сябе быццам усё гэта так, на будучыню. Звычайна будучыня надыходзіла праз хвілін пяць.[/vc_column_text][vc_single_image image=”373060″ img_size=”large” add_caption=”yes” alignment=”center”][vc_column_text]За сорак хвілінаў да буйных гарадоў, за пяць-дзесяць – да вёсак і мястэчак прыбіральні зачыняліся, і даводзілася хадзіць у суседні вагон, дзе быў біятуалет. Калі не лічыць 146 санітарных зон на шляху ўва Уладзівасток, савецкі патэнт усё ж такі мацней: пасажыры з біявагону да нас прыходзілі часцей, чымся мы да іх. З-за туалетнай паперы іхная сістэма ламалася некалькі разоў на дзень. Сантэхнік, які едзе ў Транссібе, прыходзіў і рамантаваў, але людзі настойліва кідалі паперу ўва ўнітаз, і ў пэўны момант унутры мужыка нешта ламалася. Тады туалет проста зачынялі.[/vc_column_text][vc_single_image image=”372968″ img_size=”large” add_caption=”yes” alignment=”center”][vc_column_text]У транссібе нялішнім быў бы лекар. На пероне ў Кіраве, напрыклад, на нас чакалі некалькі хуткіх, якія забралі з суседняга вагона чатырнаццаць дзяцей, што схадзілі перад паездкай у KFC на Яраслаўскім вакзале. Пасля адпраўлення ўвесь клас пачало ванітаваць, а адна дзяўчынка страціла прытомнасць. У пятнаццатага хлопчыка ўсё было ОК: «Я еў толькі бульбу».[/vc_column_text][vc_single_image image=”371814″ img_size=”large” alignment=”center”][vc_column_text]Затое ў адным з купэ едзе некалькі паліцыянтаў. Час ад часу яны праходзяць увесь склад, і калі бачаць тэлефон, які зараджаецца каля прыбіральні, шукаюць уладальніка і ветліва просяць сачыць за тэхнікай: «Каб мы яго потым табе не шукалі».
Суседзі
Самы важны элемент падарожжа. І мне з імі пашанцавала: усе суседзі, дакладней, суседкі, былі агонь.
Знаёмцеся – Ніна Дзмітрыеўна, вяртаецца з Уладзіміра ў Екацярынбург з пахавання сваячкі. Кажа, што адчуванне быццам з вяселля: «У нас у Свярдлоўску калі пахаванне, то тры стравы – салата, суп і катлета з бульбай». А ў іх вінаград, садавіна, цукеркі дарагія – вяселле!».[/vc_column_text][vc_single_image image=”372952″ img_size=”large” add_caption=”yes” alignment=”center”][vc_column_text]Вось Таццяна – працуе завучам у будаўнічым каледжы, едзе ў Хабараўск да сястры, якую не бачыла 15 гадоў. На цягніку далёкага накіравання апошні раз Таццяна ездзіла ў 1990-м – вярталася з групай сваіх студэнтаў з Балгарыі, дзе яны працавалі на кансервавым заводзе.
«Цягнік быў грэцкі, «Афіны-Масква». Казка, – кажа Таня. – Чыстыя, светла-жоўтыя купэ, біяпрыбіральні – мы тады не ведалі нават, што гэта такое, – на століках вазы з садавіною і цукеркамі. Дзеці адразу накінуліся на прысмакі, мы прасілі іх спыніцца, але правадніцы сказалі: «Няхай ядуць, у нас яшчэ ёсць». А потым прыехалі ў Маскву і пераселі ў Астраханскі цягнік – брудны, смярдзючы, з шэрымі вільготнымі просцінамі, якія не высахлі пасля мыцця».
У Таццяны ёсць сын, 33 гады, жыве разам з жонкай і дзіцем у мамы. Ніна заўважае, што з дарослымі дзецьмі лепш не жыць. «Мы жывем у элітным доме, мой унук ходзіць у тую ж школу, куды хадзіў сын – ну як іх выганю? – Пытаецца Таццяна. – Я лепш сама пайду – у нас ад каледжа інтэрнат ёсць. Папрашу пакой і буду жыць сабе прыпяваючы».[/vc_column_text][vc_single_image image=”372948″ img_size=”large” add_caption=”yes” alignment=”center”][vc_column_text]Наталля – з Уладзівастока, выкладчык матэматыкі на пенсіі. У яе мужа, прафесара матэматыкі, лекары дыягнаставалі рак лёгкага, пасадзілі на наркотыкі і сказалі рыхтавацца да смерці: «Шанцаў няма». А выратаваў сябе ён жартам, калі з візітам да яго прыйшоў рэктар універсітэту і прапанаваў паехаць на лячэнне ў Маскву, на што хворы адмахнуўся: «Давайце ўжо лепш у Японію – побач ж».
Рэктар жарту не зразумеў, знайшоў у Японіі расейскага лекара і арганізаваў збор грошай на лячэнне. У Японіі выявілі, што гэта не рак, а праблемы з сэрцам. Прафесару зрабілі аперацыю, даўшы гарантыю на працу: пяць гадоў. Паводле іроніі лёсу, роўна праз пяць гадоў прафесар вёў заняткі ў халоднай універсітэцкай аўдыторыі, дзе студэнты сядзелі ў куртках. Паліто выкладчык надзець не хацеў («крэйдаю пісаць нязручна»), прастыў і памёр.[/vc_column_text][vc_single_image image=”373104″ img_size=”large” add_caption=”yes” alignment=”center”][vc_column_text]Вось Любоў Аляксандраўна з Екацярынбургу, задаволеная Расеяй роўна напалову. Любоў Аляксандраўна працуе ў Акадэміі навук, і слабое фінансаванне расейскай навукі ёй не даспадобы, а вось вонкавая палітыка Пуціна Любові Аляксандраўне падабаецца.
«Пуцін – найлепшы», – кажа Любоў Аляксандраўна.
У Магдагачы ў цягнік села Раіса, якая больш за ўсё не любіць уладу – ні мінулую, ні цяперашнюю. «Я б скінула на Крэмль бомбу», – кажа яна. Яе бацькоў, габрэйку і беларуса, камуністы рэпрэсавалі адразу пасля нараджэння дачкі; выхоўвала дзяўчынку прыёмная сям’я.
На мінулы Новы год Раіса глядзела па тэлевізары віншаванне Пуціна, падчас якога ў яе здарыўся інсульт. Раіса выклікала хуткую, але потым зразумела, што лекары не адкрыюць браму ў двор. Каб яе адчыніць, яна папаўзла на вуліцу, і лекары знайшлі яе ў снезе. Думаючы, што п’яная, яны з’ехалі, нават не абследаваўшы жанчыну.
Раіса вярнулася паўзком у дом і патэлефанавала сыну. Калі выкліканая ім брыгада прыехала, лекары перш за ўсё сталі прынюхвацца да паху з рота. Сын не вытрымаў: «Вы сраку ёй панюхайце». Хуткая пакрыўдзілася і зноў з’ехала. Так Раісу паралізавала.[/vc_column_text][vc_single_image image=”373088″ img_size=”large” add_caption=”yes” alignment=”center”][vc_column_text]Акрамя лекараў, камуністаў і Пуціна, Раіса не любіць армянаў і кітайцаў – першых за тое, што дзякуючы хабару купілі і высеклі бярозавы гай, дзе яна «ў дзяцінстве любіла гуляць», другіх – за тое, што «псуюць хімікатамі зямлю і труцяць расейцаў сваёй гароднінай».
Больш за ўсё Раіса не хацела б усталявання на зямлі «улады Чорнага чалавека» (то бок, каб прэзідэнтамі ў розных краінах былі негры) – і Любоў Аляксандраўна яе ў гэтым падтрымала. Раіса – член ЛДПР ( «Жырыноўскі мне дапамог асабіста – выслаў 10 тыс. рублёў»).
Пасля інсульту прайшло ўжо паўтара года. Некалькі тыдняў Раіса ляжала ў больніцы, цяпер ёй складана выпрастацца і трэба кантраляваць ніжнюю губу, каб чай не выліваўся назад. Раіса збіраецца судзіцца з лекарамі, і гэтым лекарам я не зайздрошчу – упэўнены, Раіса пераможа. Аднойчы яна асабіста справілася з запаленнем лёгкіх.
«Лекары не давалі рады, і я папрасіла адпусціць мяне на тыдзень дадому. Пайшла ў краму, купіла бутэльку этылавага спірту – тады яшчэ ў бутэльках прадавалі, – махнула чарку, выцерла вочы і закалола свайго сабаку. Так спіртам ды сабачым тлушчам і лячылася – праз тыдзень устала на ногі, – распавядае Рая. – Калі прыйшла, здаровая, да лекара і распавяла як абсмоктвала косткі, тая выбегла з кабінета».
Фракцыя нафты
Збіраючыся ў падарожжа, думаў, што транссіб – цягнік, у якім ад няма чаго рабіць людзі ад самага ранку ранку п’юць гарэлку, узносячы тосты за Крым. Насамрэч, у цягніку, як любым грамадскім месцы, алкаголь піць забаронена – за гэтым сочаць праваднікі і паліцыя. «Але на Новы год, напэўна, дазваляеце?», – пытаюся ў правадніцы Аксаны. «Якое, – кажа. – Усе спяць».
Адзіным чалавекам, якія патаемна п’е гарэлку, – малады географ Анатоль з суседняга вагона – ён едзе ў плацкарце да самага Уладзівастока ўжо ў другі раз. У хлопца праблемы з нагой, ён не можа легчы, і першыя некалькі дзён спіць седзячы, а гарэлка дапамагае гэта перанесці.[/vc_column_text][vc_single_image image=”373040″ img_size=”large” add_caption=”yes” alignment=”center”][vc_column_text]З географам мы адразу пасябравалі на глебе любові да вандраванняў. Наежджанасць (паводле аналогіі з начытанасцю або наслуханасцю) Толіка аказваецца фантастычнай: калі ў гутарцы гучыць назва якой-небудзь вёскі на польска-беларускай мяжы, аказваецца, Толя там ці ўжо быў ці хутка будзе.
У дарозе я забываю пра свае дзесяць, набытых адмыслова ў дарогу, кніг, і гартаю 30 атласаў, якія географ узяў з сабой. На ўсіх стаянках Толя шукае кніжны і купляе новыя – «Наваколлі Бірабіджану», «Аўтамабільныя дарогі Хабараўскага краю», «Ваенны атлас Прымор’я». Да Уладзівастока іх стане пяцьдзясят (поўная калекцыя Толіка налічвае дзве тысячы).
У адзін з дзён да нашага складу чапляюць вагон-рейказмазвальнік чырвонага колеру, з выпуклым акенцам збоку. «Чым змазваюць?», – Пытаюся географа. «Нейкай фракцыяй нафты», – адказвае географ.
На вакзале ў Краснаярску з чырвонага вагона выходзіць мужык і пачынае кешкацца пад ім з ліхтаром. «Чым змазваеце – нейкай фракцыяй нафты?», – Пытаюся. «Не, беспантовай каніфоллю», – адказвае мужык, адчуваючы ўва мне знаўцу і дазваляючы зайсці ў свой штаб. Аказалася, што ўжо некалькі дзён з намі едзе Пуцін.[/vc_column_text][vc_single_image image=”373052″ img_size=”large” add_caption=”yes” alignment=”center”][vc_column_text]Прэзідэнта ў транссібе не абмяркоўваюць – ну, можа часам, кажуць як пра Супермена. «Гэтую вёску нядаўна затапіла, а Уладзімір Уладзіміравіч прыехаў і дапамог», – кажуць мне, калі праязджаем уздоўж пяціста новых і зусім аднолькавых дамоў.[/vc_column_text][vc_single_image image=”373004″ img_size=”large” add_caption=”yes” alignment=”center”][vc_column_text]Адзіныя, з кім мы дакранаемся да далікатных палітычных тэмаў, – Раіса і Любоў Аляксандраўна. У пэўны момант мне нават падалося, што я трошкі іх пераканаў, схіліўшы на бок гей-парадаў і двух прэзідэнцкіх тэрмінаў. Аднойчы раніцай, калі мае спадарожніцы ўжо пачыналі снедаць, а я стараўся злавіць рэшткі сну ў сябе наверсе, раптам чую: «Раней прэзідэнт лепшы быў». Імгненна прачынаюся і звешваюся ўніз. Любоў Аляксандраўна размазвае па кавалку хлеба плаўлены сырок «President» са смакам зеляніны. «Смачнейшы быў, мякчэйшы».
Час
У транссібе на дапамогу любой любой гутарцы прыходзіць не надвор’е, а час. Уся расейская чыгунка жыве паводле маскоўскага: скажам, ува Уладзівастоку ўжо 11:00, але на вакзале яшчэ 04:00. Некаторыя ветлівыя касіры пазначаюць мясцовы час адпраўлення алоўкам на адваротным баку квітка. Найбольш жывыя гутаркі звычайна ў купэ, дзе сабраліся пасажыры, якія селі ў розных гадзінных паясах і не забыліся пераставіць свае тэлефоны або гадзіннікі на маскоўскі час.[/vc_column_text][vc_single_image image=”373100″ img_size=”large” add_caption=”yes” alignment=”center”][vc_column_text]
Вольны час
У цягніку мне прыйшлося ўзгадаць пра існаванне крыжаванак і нават іх разгадваць, падказваючы «імя мадам з песні Пугачовай, восем літар» і «назву музею ў Мадрыдзе, пяць» тым, хто, не ведаючы, гучна пытаўся ўва ўсяго вагону. Калі мяне перастане карміць уменне складаць са складоў абзацы і рабіць здымкі на камеру, перайду ў аддзел галаваломак.[/vc_column_text][vc_single_image image=”372760″ img_size=”large” add_caption=”yes” alignment=”center”][vc_column_text]
Скаргі і прапановы
[/vc_column_text][vc_single_image image=”372853″ img_size=”large” add_caption=”yes” alignment=”center”][vc_column_text]
Акіян
Апошнія паўтары гадзіны паездкі я гляджу ў вакно. Там світанак і акіян. Праехаўшы дзевяць з паловай тысячаў кіламетраў, выходжу з цягніка на ўладзівастоцкім вакзале, чакаючы, што буду калыхацца як марак, але іду роўна. Праз тры гадзіны горад накрые тайфун з Японіі, які пераўтворыць у халодную ванную мой кожны шпацыр. А праз тры дні я вярнуся на гэты перон і паеду назад.
Тэкст і фота – Дзяніс Дзюба
