Ускараскацца на сярэднявечны замак або ўзбадзёрыцца куфлем свежага піва? Што яшчэ можна паглядзець у горадзе, аб’яўленым культурнай сталіцай 2020 года? Прапаноўваем кароткі спадарожнік па Лідзе: куды можна зазірнуць на выходныя?
Сярэднявечны замак Гедыміна
Замак, які ўжо даўно стаў візітоўкай гораду, заклаў Гедымін у 1323 годзе, што прынята лічыць афіцыйнай датай заснавання гораду. Тут княжылі Вітаўт і Ягайла, пражываў татарскі хан Тахтамыш. Шмат стагоддзяў абарончыя сцены замка былі сховішчам для мясцовага насельніцтва ў часе войнаў. Тут праводзіліся судовыя паседжанні, збіраліся павятовыя соймікі, дзейнічала турма.
Трагічным для пабудовы стала ХІХ стагоддзе, калі пасля вялікага пажару гарадскія ўлады пачалі разбіраць і распрадаваць муры для адбудовы гораду. З замкавага пагорка бралі пясок, адну з вежаў і частку заходняй сцяны амаль цалкам разабралі і знішчылі. Разбурэнне працягвалася, пакуль не ўмяшалася археалагічная імператарская камісія з Пецярбургу. У міжваенны час унутры замка спыняўся вандроўны цырк, узімку залівалі коўзанку і ставілі елку. У савецкі час тут існаваў невялікі стадыён. Толькі ў 2010-м годзе завяршылася маштабная рэстаўрацыя, якая цягнулася 20 гадоў. Сёння ў замку праводзяцца рыцарскія фэсты, а унутры ладзяцца экспазіцыі.
Барочны касцёл
Адзін з самых старых і прыгожых архітэктурных помнікаў Ліды – Фарны касцёл Узвіжання Святога Крыжа, пабудаваны ў другой палове ХVІІІ ст. у стылі барока. У храме знаходзіцца цудатворны абраз Маці Божай Ружанцовай, якую, як лічыцца, прывезлі ў Ліду манахі-францішканцы. Яны ж першапачаткова апекаваліся драўлянай святыняй. У 1794 годзе значная частка касцельнага срэбра пайшла на падтрымку паўстання, а касцёл быў разрабаваны расейскім войскам. Што цікава, у 1812 годзе ў храме ладзіліся святкаванні з нагоды дня нараджэння Напалеона. У савецкі час святыня не зачынялася. Сёння будынак зʼяўляецца адным з помнікаў архітэктуры рэспубліканскага значэння.
Першы помнік у незалежнай Беларусі
Побач з Фарным касцёлам, у скверыку, недалёка ад замка стаіць помнік Францыску Скарыне. Некаторыя спытаюць: «Ну і што ў ім незвычайнага? Помнік, як помнік». Справа ў тым, што гэта першы помнік, усталяваны ў незалежнай Беларусі, што было выключнай падзеяй для маладой краіны. Гэта адбылося 25 ліпеня 1993 году з ініцыятывы мясцовага Таварыства беларускай мовы. Сродкі збіралі ўсім горадам, каб годна адзначыць другую гадавіну незалежнасці. Манумент стварыў менскі скульптар Валярʼян Янушкевіч.
За тыдзень да ўсталявання трэснула аснова, прыйшлося ехаць за новым пастаментам ва Украіну. Не зважаючы на перашкоды, помнік усталявалі і сёння каменны Скарына красуецца ў доўгай мантыі, побач з кнігай, з паднятай уверх правай рукой – сімвалам мудрасці і ведаў. Ці наведваў беларускі асветнік Ліду, застанецца гістарычнай загадкай – аднак, вядома, што ў часы жыцця Скарыны праз Ліду праходзіў «Каралеўскі тракт» з Кракава ў Вільню. Таму цалкам магчыма, што малады Францыск спыняўся на адпачынак у адной з лідскіх корчмаў.
Былы Касцёл Піяраў, Свята-Міхайлаўская царква
У ХVІІІ ст. у Лідзе з’явіліся айцы-піяры. У горадзе паспяхова дзейнічаў піярскі калегіум, пакуль у 1795 годзе пасля апошняга падзелу Рэчы Паспалітай царскія ўлады не арыштавалі ксяндза рэктара Фларыяна Крушэўскага і ксяндза Вавжынца Адамовіча, якія адмаўляліся пераводзіць навучанне на расейскую мову. Што цікава, ужо ў 1797 годзе ў калегіуме начаваў цар Павел І, ахвяраваўшы манахам 5000 рублёў. З гэтай нагоды на кляштары была прымацавана нават памятная дошка. Піярскі кляштар наведваў таксама наступны цар Аляксандр І. У 1825 годзе быў дабудаваны і асвечаны мураваны касцёл. Цягам двух гадоў у піяраў вучыўся будучы кіраўнік студзеньскага паўстання 1863 года на Лідчыне Людвік Нарбут.
На жаль, прысутнасць у мінулым царскіх асобаў не выратавала піяраў ад пазбаўлення маёмасці. У 1843 годе зруйнаваны пасля пажару будынак перадалі праваслаўнай царкве. Царква Святога Міхаіла Арханёла ізноў стала касцёлам з прыходам польскіх уладаў у 1919 годзе. Будынкі піярам вярнулі, школу аднавілі. У час Другой сусветнай вайны храм ізноў гарэў. У савецкі час касцёл перадалі краязнаўчаму музею. Потым у 70-х гадах тут мясціўся планетарый, адзін з трох на той час у Беларусі. У незалежнай Беларусі будынак ізноў быў перададзены праваслаўнай царкве.
Магіла ксяндза-паўстанца, за якую жыхары змагаліся 15 гадоў
У гарадскім парку каля прыпынку «Абутковая фабрыка» побач з лаўкай і сметніцай ляжыць невялікі камень. На ім надпіс – «Кс. Адам Фалькоўскі 1812-1863». За гэты сціплы помнік з мясцовымі ўладамі лідчане змагаліся амаль 15 гадоў. Жалезны крыж тут усталявалі яшчэ пры Польшчы, аднак ужо ў 1940 годзе магілу знішчалі савецкія ўлады.
У 1990-х сябры Лідскай арганізацыі БНФ аднавілі пахаванне святара-паўстанца, аднак не надоўга. Актывісты чатыры разы ўсталёўвалі крыж, аднак улады яго адразу зносілі. Апошні інцыдэнт здарыўся ў 2010 годзе ў часе «упарадкавання» гораду перад «Дажынкамі». Пасля хвалі абурэння грамадскасці ўлады дазволілі ўсё ж такі паставіць памятны камень на магіле святара. Варта зазначыць, што месца пахавання сімвалічнае, паколькі дагэтуль дакладна не вядома, дзе быў закапаны Фалькоўскі. Кс. Адам Фалькоўскі быў адным з трох святароў, асуджаных Мураўёвым на пакаранне смерцю. Святар заклікаў да змагання, прачытаўшы з амбона «паўстанцкі маніфест», за што быў расстраляны. Яго цела кінулі ў выкапаны дол без труны і залілі вапнавым растворам, каб хутчэй знішчыць парэшткі. Пасля казацкі эскадрон на конях затаптаў магілу.
Лідскія «Чаравічкі»
ААТ «Лідская абутковая фабрыка» – адно з самых старых прадпрыемстваў у Беларусі па вытворчасці абутку. Сёння тут працуе каля 700 чалавек. У 90-х гадах мінулага стагоддзя ў час дэфіцыту і пустых паліц асаблівым попытам карысталіся лідскія кеды ЛМ-17, рэмэйк легендарных «Адыдасаў» з дзвюма палоскамі. За абуткам стаялі чэргі. Хто б мог падумаць, што амаль праз 30 гадоў чэргі за лідскімі кедамі будуць стаяць ізноў. Справа ў новых кедах з выявай герба Калюмны, распрацаваных і вырабленых разам з фірмай «LSTR Adzieńnie». Сотню першых вырабленых пар абутку ў Беларусі раскупілі менш, чым за содні. У выніку непаразуменняў з былым кіраўніцтвам фабрыкі, выраб прадукцыі спынілі, аднак некаторы час таму з’явілася навіна, што ўжо гэтай вясной у краме LSTR ізноў з’явяцца ўнікальныя беларускія кеды.
У будынку самой фабрыкі можна зазірнуць у краму «Чаравічкі». Кедаў з калюмнамі тут, на жаль, не купіць, аднак можна набыць досыць танны абутак з лёну, абутак з натуральнай скуры і проста кеды.
Адпачываем за куфлем свежага піва
Добра паблукаўшы па горадзе, кожны турыст шукае месца, дзе можна проста сесці і адпачыць. Каб не губляць час, можна зазірнуць на пляцоўку «Лідскае піва», якая знаходзіцца адразу побач з найстарэйшых з дзеючых піваварных заводаў у Беларусі. Увогуле першы лідскі піўны завод быў пабудаваны пасля атрымання горадам Магдэбургскага права ў 1590 годзе. Традыцыю бровараў працягнуў лідчанін Носэль Зелікавіч Пупко, які ў 1876 годзе заснаваў піўны завод. Потым прадпрыемства перажыве некалькі войнаў і рэвалюцый. Піва лідскіх габрэяў будуць спажываць і савецкія, і нямецкія жаўнеры, і нават ангельскія лётчыкі. Пасля вайны дзеці заснавальніка заводу не засталіся аднак у Лідзе, завод быў адабраны савецкімі ўладамі. Сям’я Пупко неўзабаве пакінула Беларусь, і праз Бельгію адправіліся ў Канаду і Мексіку.
У Савецкі час працу прадпрыемства аднавілі. Акрамя піва і квасу тут выраблялі знакамітыя напоі мінулай эпохі «Байкал» і «Бураціна». Больш за 10 гадоў назад акцыянеры ААТ «Лідскае піва» знайшлі інвестара – фінскі канцэрн «Olvi Oyj», які абʼядноўвае півавараў «A. Le Coq» з Эстоніі, «Cesu Alus» з Латвіі, «Volfas Engelman» з Літвы і «Olvi» з Фінляндыі. Новы інвестар уклаў у прадпрыемства больш за 80 млн еўра. Сёння «Лідскае піва» працягвае радаваць беларусаў новымі гатункамі піва, а таксама этыкеткамі на беларускай мове. На піўны фестываль «LidBeer», які штогод праводзіцца ў верасні ў Лідзе зʼязджаюцца людзі з усёй Беларусі і замежжа.
ПВ, фота Васіль Малчанаў belsat.eu
