Сяргей Жадан: «Я ненавіджу апатычных, інертных, пазбаўленых волі і цвярозага мыслення людзей»
Рок-зорка ўкраінскай літаратуры пра гарматы, масла, вайну і постсавецкі трэш.
– Нядаўна прачытаў вашую кнігу «Варашылаўград», і мне падалося, што я ўбачыў трэшавы сацрэалізм са свайго дзяцінства. На вашую думку, як новыя пакаленні будуць успрымаць савок?
– Там вядзецца пра падзеі дзесяці-пятнадцацігадовай даўніны. Мяне наагул здзіўляе, чаму тыя, хто прачытаў кнігу, лічаць, што размова ідзе пра дзевяностыя гады.
– Дзевяностыя, па вялікім рахунку, яшчэ не скончыліся, прынамсі ў Расеі.
– У Расеі – магчыма. Гэтую краіну я не надта добра ведаю. А Украіна ў дзевяностыя і двухтысячныя – гэта крыху розныя рэчы. У рамане «Варашылаўград» апісваецца нашая з вамі рэальнасць: сацыяльная дэпрэсія і тыя ж эканамічныя праблемы. Гэта тое, з чым мы жывем цяпер. Я думаю, што шмат хто з чытачоў, нават украінскіх, дэзарыентаваныя і не ўсведамляюць, што адбываецца. Узровень жыцця ў Харкаве, Львове, Адэсе, Кіеве адрозніваецца ад украінскай правінцыі. Цяжка гэта зразумець, калі ты выпаў з кантэксту і не бываеш там, дзе спыніўся час. Я думаю, і ў Беларусі адбываецца нешта падобнае. Разумееш, уласна для мяне гэта важна было прагаварыць, тут адзін з пунктаў непаразумення – гэта канфлікт з чытачамі. Шмат хто лічыць, што гэта нас не датычыцца.
Ёсць маладыя людзі, якім 20-25 год, яны чытаючы «Варашылаўград», думаюць, што я пішу пра сваю маладосць. А я распавядаю ім пра іхную маладосць, пра іх краіну, пра іх рэальнасць, якую яны, па вялікім рахунку не вельмі добра ведаюць. У гэтай кнізе няма настальгіі па саўку.
– Затое шмат іроніі.
– Так, іроніі там багата, бясспрэчна. Там увесь час згадваецца савок. Але сказаць, што я апісваю яго з замілаваннем… Гэтага няма. І што тычыцца будучага пакалення, я не ведаю, ці будзе сацрэалізм выклікаць нейкія ўцямныя рэфлексіі, бо, па вялікім рахунку, пра яго мала хто ведае.
Увогуле сённяшняе пакаленне часта хаваецца за ілюзіямі, яны выбудоўваюць сабе дэкарацыі і не бачаць, што адбываецца за гэтымі фасадамі. Не бачаць, што па-за межамі іх уладкаванага камфортнага свету існуе сапраўдная, жорсткая і даволі брутальная рэальнасць, постсавецкая рэальнасць.
– Як вы лічыце, чаму так адбываецца? Чаму гэтае новае пакаленне не заўважае гэтага постсавецкага трэшу?
– Людзям уласціва не заўважаць тое, што ім не падабаецца. Чалавек канцэнтруецца на тым, што не выклікае ўнутранай нязгоды, унутранага канфлікту. Людзям у прынцыпе ўласна выбудоўваць вакол сябе такую прыватную камфортную прастору. Я не ведаю, ці трэба за гэта кагосьці папракаць.
– Вы не будуеце сабе такіх ілюзій?
– Я намагаюся не будаваць. Я намагаюся глядзець на свет расплюшчанымі цвярозымі вачыма… Сказаў я, адчыніўшы пляшку піва (смяецца). Я стараюся называць рэчы ўласнымі імёнамі. Я шмат пісаў пра ўсход Украіны, пра дэпрэсіўную, постсавецкую, постіндустрыйную прастору, у якой безліч сацыяльных і эканамічных праблемаў, гуманітарных праблемаў, у прыватнасці, якія ў выніку вайны абвастрыліся, якія рана ці позна прыйдзецца вырашаць, бо яны нікуды не знікаюць і яны патрабуюць вырашэння.
– У апошняй заяве Пятра Парашэнкі былі такія словы: маўляў, народ з нас не задаволены, трэба працаваць. Мінуў год, і адна палітычная канструкцыя нібыта памерла, а іншая, ня то нарадзілася, або гэта быў выкідыш еўрамайдану, еўрааптымізму. Ці як гэта можна назваць ва ўкраінскім варыянце? Як вы б гэта пракаментавалі, што народ нібыта абраў сабе новых кіраўнікоў, але ў той жа самы час сітуацыя ўсцяж застаецца такой, што гэты ўвесь трэш дасюль існуе. Людзі проста не разумеюць: была рамантыка, быў еўрапарыў, а пасля вайна, анексія, і ўсе гэтыя справы, якія «прыбіваюць» людзей да зямлі.
– Добра, што прэзідэнт разумее, што насельніцтва ім незадаволена, таму гэта абсалютна адэкватная, абсалютна аб’ектыўная заява. Існуе вельмі вялікая колькасць прэтэнзіяў да ўлады.
Проста, разумееце, вы кажаце: новыя людзі, новая ўлада. Але якія яны новыя людзі, якая яна новая ўлада, калі ўсе чыноўнікі з – папярэдняй сістэмы? Яны ўсе ўжо былі ва ўладзе. Утварылася новая сістэма, ды нічога падобнага! Проста далей адбываецца мімікрыя старой сістэмы і спробы прыстасавацца пад новыя абставіны, перафарматаваць свае ўнутраныя парадкі. Таму казаць, што гэта новая сістэма… Ды не новая сістэма. Сістэма нават яшчэ не паспела адчуць нейкіх сур’ёзных зменаў, сур’ёзных трансфармацыяў.
Ёсць самотныя выпадкі звальненняў, люстрацыі або арыштаў, але яны хутчэй паказальныя, папулісцкая, а не такія, што сведчаць пра змену сістэмы. Таму я думаю, у нас усё наперадзе, і сапраўдныя рэформы, сапраўдныя трансфармацыі, сапраўдныя змены яшчэ нават не пачыналіся. Разумееце, уся гэтая гісторыя з рэвалюцыяй была грамадскай ініцыятывай. І тое, што палітыкі апынуліся на гэтай хвалі, сведчыць толькі пра іх уменне скарыстацца з сітуацыі.
– Ёсць такое адчуванне, што вы з пэўнай доляй песімізму глядзіце на будучыню Украіны.
– Ды не, я гляджу рэалістычна на гэтую будучыню. Я разумею, што будзе вельмі складана. І каб усё скончылася пазітыўна, для таго, каб усё скончылася гэтак як хацелі людзі, якія выходзілі на плошчы і майданы, трэба моцна папрацаваць. Нельга выключаць вельмі жорсткага come back’у, вельмі жорсткага адыходу назад.
– Вы маеце на ўвазе палітычны адкат?
– Так. Я ўжо не кажу пра эканамічны складнік. Гэта не паніка, маўляў, усё прапала, у нас нічога не атрымалася і таму трэба ўсім павесіцца. Я кажу, што ўсё вельмі складана, усё вельмі сур’ёзна. І нас гэта павінна стымуляваць на далейшую працу.
– Кажуць, што свет уратуе прыгажосць. Я лічу, што навукова-тэхнічны прагрэс.
– Свет уратуе сацыяльная справядлівасць, якую можна дасягнуць.
– А як гэта магчыма ва Украіне?
– Гэта магчыма праз змену дзеючых палітычных, эканамічных, сацыяльных ды культурных механізмаў. Змяняць трэба ўсё. Калі ўсё гэта пачыналася, шмат хто казаў, што Украіна патрабуе сістэмных зменаў. З таго часу мінула паўтара гада, а патрэба тых зменаў дагэтуль засталася.
– Ці пагражае Украіне хваля нонканфармізму ў сувязі з тым, што нічога не атрымліваецца, а трэба працаваць. Працаваць жа не вельмі хочацца, і палітычная сістэма не вельмі змянілася… То бок нейкая тупіковая сітуацыя.
– Ёсць вельмі шмат падставаў для таго, каб уласна выключыцца ды ізалявацца ад гэтага працэсу. Маўляў, нічога не выходзіць, ад мяне нічога не залежыць, мы спрабавалі, у нас не атрымалася, шмат людзей загінула. Гэта ўсё не варта тых ахвяраў. Сёння ёсць такія настроі, і расейская прапаганда іх стымулюе. Шмат хто на гэта клюе, шмат хто кажа ўсё, я «выключаюся». Мне здаецца, што цяпер краіна перажывае вельмі складаны час, знаходзіцца ў стане стрэсу і крывавага супрацьстаяння. У гэтай сітуацыі трэба мець вялікае сэрца і халодны розум, каб працягваць далей адстойваць свае прынцыпы, свае пазіцыі.
– Хто галоўны вораг Украіны і каго вы ўсім сэрцам ненавідзіце?
– Я ненавіджу людзей апатычных, інертных, людзей, пазбаўленых волі, людзей, пазбаўленых нейкага цвярозага мыслення. Мне здаецца, што большасць нашых праблемаў знаходзяцца – у нас саміх.
– Вы як прадстаўнік культурнай лініі фронту ў стане дапамагчы Украіне неяк змяніцца?
– Я не лічу, што я хачу змяніць краіну. Я хачу дапамагчы канкрэтным людзям. Скажам, мы займаемся валанцёрствам, мы возім дапамогу на ўсход, намагаемся падтрымліваць людзей. Нядаўна я ездзіў у Луганскую вобласць, вазіў вайскоўцам і дзецям розную дробязь і неабходныя рэчы. Заехаў з хлопцамі з Луганскай вобласці ў лякарню, завезлі туды лекі, цацкі, кнігі. Гэта кропля ў моры, але, мне здаецца, гэта тое, што можа зрабіць кожны з нас.
– Вам не страшна, што раней ці пазней вайна можа прыйсці ў твой дом, а табе прыйдзецца замест мікрафону трымаць АК47, а замест клавіятуры націскаць на курок?
– Мне не страшна, але мне б гэтага не хацелася.
– Ёсць сябры, якія пайшлі на вайну?
– Так. Вярнуліся адтуль не ўсе.
– У 1936 годзе Рудальф Гес нацыст «нумар тры» заявіў у сваёй прамове, што Нямеччыне патрэбны гарматы, а не масла. Што цяпер патрэбна Украіне? Гарматы ці масла?
– І гарматы і масла. Ідзе вайна. Хтосьці можа рабіць выгляд, што гэта яго не датычыцца. Я сёння атрымаў эсэмэску ад добрай знаёмай, у якой брата накіравалі ў складзе ўкраінскай арміі пад Данецк. Яшчэ ўчора яго там не было. Уся гэтая вайна была для яго нейкай абстракцыяй. Сёння – стала рэальнасцю.
– Гэта страшная рэальнасць.
– Незразумела, куды гэтая краіна будзе рухацца, чаго яна хоча, што з ёй будзе заўтра. Бо калі грамадзяне гэтак лёгка адмаўляюцца ад ідэй барацьбы, супрацьстаяння, калі яны заплюшчваюць вочы на праблемы, калі яны адмаўляюцца ад падтрымання сваіх суайчыннікаў. На самой справе такая супольнасць мае моцна абмежаваныя магчымасці.
– Ці мае такое грамадства права на існаванне? Ці ўвогуле не запозна Украіна пачала будаваць сваю нацыю цяпер, у XXI стагоддзі коштам вайны?
– Я думаю, што не позна. Я думаю, што ўсё, што адбываецца, мае сваю ўнутраную логіку. Гэтую логіку немагчыма спраектаваць штучна, немагчыма нейкія працэсы запусціць. Для ўсяго ёсць пэўныя падставы і прычыны. І гэтая рэвалюцыя, і сённяшняе намаганне змяніць краіну – намаганні далей учапіцца за гэты шанец, каб зламаць сістэму.
– Як лічыш, тыя людзі, якія жывуць у ДНР-ЛНР, ці ёсць у іх Радзіма? Таму што, па вялікім рахунку, яны рабы і залежныя ад гэтай сітуацыі людзі? А ў рабоў, як вядома, Радзімы не бывае.
– Там вельмі розныя людзі. Ёсць людзі, якія чакаюць, калі вернецца ўкраінская ўлада, ёсць тыя, якія перакананыя, што ўкраінская ўлада ніколі не вернецца, і гэтыя квазіструктуры, ДНР-ЛНР, і ёсць іх сапраўдная бацькаўшчына.
– Тутэйшасць ці лакальны патрыятызм…
– Ёсць людзі, якія лічаць сябе савецкімі. Любая іншая самаідэнтыфікацыя ім чужая. Я падазраю, што большасць з іх проста не мае акрэсленых поглядаў на гэты конт. Мне не падабаецца слова «раб», але я згодны з тым, што яны закладнікі сітуацыі.
– Што трэба ведаць беларусам пра Украіну? Нейкія важныя моманты, каб зразумець вашу нацыю, вашу дзяржаву, вашых людзей.
– Ва Украіне ідзе вайна, якой яшчэ паўтара гада таму ніхто не чакаў і пра якую ніхто не мог думаць. А гэта сведчыць, што не зважаючы на XXI стагоддзе, трэцяе тысячагоддзе і 70 год пасля Другой сусветнай вайны ў геапалітычнай прасторы мала змянілася і вайна вельмі лёгка можа стаць з абстракцыі часткай тваёй рэальнасці. Трэба гэта разумець.
Размаўляў Юрась Высоцкі, belsat.eu
