Не, не спрачайцеся. Відовішча і насамрэч уражвае, прычым яно цалкам кінематаграфічнае. Адчуваецца, што пастаноўшчыкі гэтага сюжэту добра знаёмыя з сусветным кінематографам. Можна даваць «Оскар» за кожны паварот сюжэту.
Сцэна першая. Над мірным Менскам кружляе гелікоптэр. Уключыце «Палёт валькірый» – і ў дакладнасці будзе паўтор «Апакаліпсісу сёння» Фрэнсіса Форда Копалы. У гелікоптэры, праўда, не столькі валькірыі, колькі Одзін, – толькі націск варта ставіць на другі склад. Але рашучасці старому, які сядзіць у гелікоптэры, не займаць, а хлопчыку, што яго суправаджае, на ўсялякі выпадак выдалі салдацкую каску. У Копалы, памятаецца, салдаты ў гелікоптэры проста садзяцца ў каскі, каб ім палавыя органы знізу в’етнамцы не адстрэлілі. Хлопчык выкарыстоўвае каску па прызначэнні, верагодна, мяркуючы, што калі абстрэл і пачнецца, то не знізу, а зверху.
Сцэна другая. Гелікоптэр прызямляецца. Стары выходзіць з гелікоптэра. У яго ў руках аўтамат, але, чамусьці, без ражка з патронамі. Гэта здаецца цытатай з чарнавога эпізоду да «Палёту над гняздом зязюлі» Мілаша Формана, дзеянне ў якім адбываецца, як вядома, у вар’яцкім доме. Старому выдалі аўтамат, але, разумеючы асаблівасці пастаўленага яму дыягназу, не сталі выдаваць патроны. Таму не зусім зразумела, якім чынам і з кім ён мае намер ваяваць – але затое відавочна, што жанчына ў наступным эпізодзе будзе гуляць ролю медыцынскай сястры ў псіхіятрычнай лякарні.
Сцэна трэцяя. Гэта ўжо зусім відавочная цытата – «Бункер» Олівера Хіршбігеля. Стары падыходзіць да нешматлікай групе гітлерюгенда, дзе мараць загінуць за яго ў баі. Шчыра дзякуе за іх самаадданасць. Тыя радасна пацвярджаюць сваю гатоўнасць загінуць. Стары вяртаецца ў бункер, дзе мірна застывае за велізарным круглым сталом. За тым жа сталом знаходзяцца хлопчык, які выконвае ролю Евы Браўн, і медсястра, якая піша справаздачу доктару, і якая, праз гады, у мемуарах, будзе пісаць, як яна змагалася з рэжымам знутры.
Няўжо яны сапраўды думаюць, што ўсе гэтыя сцэны пераконваюць гледача, быццам на экране паўстае пераможца. Хутчэй, наадварот. Па горадзе ходзіць мірная двухсоттысячная грамада, а ў сцэнах, што па-майстэрску імітуюць дакументалістыку ў пастановачных кадрах, паўстае азлоблены і спалоханы стары, які хаваецца за спіны дзецюкоў-фанатыкаў ды рызыкуе (бо ён жа верыць у пагрозу!) жыццём самага дарагога яму чалавека. Гітлер, як вядома, атруціў Еву Браўн. Што будзе з хлопчыкам, якога стары саджае побач з сабой то ў гелікоптэр, то ў бункер? Я нават не пра псіхіку хлопчыка зараз пішу, а – пра фінал, які здаецца амаль непазбежным і загадзя анансаваным («Выбары толькі пасля маёй смерці!»).
Гэта адчуванне безвыходнасці ўзмацняецца яшчэ і таму, што замест магутных вайсковых падраздзяленняў, якія засланяюць сабой вярхоўнага галоўнакамандуючага, мы бачым групу добра ўзброеных (адсылка да выявы Ота Скарцэні?) хлопцаў. І група цалкам малалікая. Ці то стары разумее, што яму пакуль нішто не пагражае, ці то больш нікога не знайшлося, каму ён мог бы давяраць. Таму войска – і тут мы ўжо зусім скочваецца да камедыі Леаніда Гайдая – пасылаюць заваёўваць Казань альбо Астрахань якую-небудзь, разумеючы, што інакш, таго і глядзі, стральцы ўваляцца ў бункер з крыкам:
– Цар – не сапраўдны!
Апрычнікаў, вядома, менш, і страх яны ўжо не выклікаюць. Ва ўсякім выпадку, шок ад іх паказальных зверстваў 9-12 жніўня прайшоў. А пагроза выкарыстаць армію і зусім выглядае ўжо згаданым аўтаматам без ражка, які выглядае цацкай у руках старога, які здзіцянеў.
Мяркуючы па рэакцыі на ўчорашнія відэаэкзэрсісы, апісаныя намі, расейскіх службовых асоб і аналітыкаў, ім ужо таксама ўсё зразумела. Вар’ятаў не падтрымліваюць – іх ізалююць.
Можна, зрэшты, ізаляваць пад вагнераўскі «Палёт валькірый». На гелікоптэры.
Рэдакцыя можа не падзяляць меркавання аўтара.
