Пра тры пункты праграмы ЗША, якая магла б прывесці да больш хуткіх пераменаў у Беларусі інтэрв’ю з Сержам Харытонавым (Нью-Ёрк), медыйным экспертам міжнароднай сеткі стратэгічных дзеянняў у справах бяспекі iSANS. 20 студзеня ў Вашынгтоне адбудзецца інаўгурацыя новага прэзідэнта Джо Байдэна, а разам з ёй наступіць новая эпоха ў міжнародных дачыненнях. Як можна ацаніць беларуска-амерыканскія дачыненні эпохі Доналда Трампа? Што прынясе Беларусі новая адміністрацыя ЗША? Як утрымаць хвалю цікаўнасці да нашай дзяржаы, калі ў свеце і так багата іншых праблемаў?
Ці сапраўды Джо Байдэн будзе для Беларусі добрым прэзідэнтам, а ягоная адміністрацыя будзе памятаць пра Беларусь і дапамагаць усім беларусам, якія змагаюцца супраць дыктатуры?
Ясна, што Байдэн будзе добрым прэзідэнтам, найперш, для амерыканцаў, але нельга сказаць, што і дзейная адміністрацыя не надта актыўна брала ўдзел у беларускай справе і ў справе падтрымання дэмакратычных трансфармацыяў у Беларусі. За час кіраўніцтва Доналда Трампа быў прыняты важны дакумент – «Акт аб дэмакратыі». Фактычна ў межах гэтага дакументу і будзе працаваць новая адміністрацыя. Байдэн досыць добра разбіраецца ва ўсходнееўрапейскіх пытаннях. Беларусь не будзе для яго краінаю, пра якую ён ніколі не чуў, таму цяпер, зыходзячы з таго, што кажа атачэнне Байдэна, можна сказаць, што пазіцыя аб Беларусі будзе яшчэ больш прынцыповая і жорсткая. Можна чакаць новых дзеянняў з боку Злучаных Штатаў у межах «Акту аб дэмакратыі».
Таксама амерыканская адміністрацыя ды яе прадстаўнік у АБСЕ занялі актыўную пазіцыю ў дачыненні Беларусі. Выкраданні пратэстоўцаў, напрыклад, былі названыя актам тэрарызму. Гэта значыць, што падобныя дзеянні могуць быць суб’ектам для міжнароднага пераследу. Я думаю, што амерыканская пазіцыя ў дачыненні Беларусі будзе ўсё больш актыўнаю, таму можна досыць аптымістычна глядзець на новую адміністрацыю. Мне падаецца, яна будзе эфектыўнай адносна мірнага працэсу трансфармацыі, палітычнага транзіту ў Беларусі, калі яны будуць выконваць асноўныя тры пункты праграмы, што магла б прывесці да больш хуткіх пераменаў. Гэта найперш пераслед прадстаўнікоў адміністрацыі, сілавога блоку.
Па-другое, гэта перакрыццё фінансавых каналаў для дыктатуры за мяжою, найперш у Расеі. Гэта можа азначаць і пашырэнне санкцыяў не толькі ў дачыненні беларускіх арганізацыяў і бізнесоўцаў, набліжаных да Лукашэнкі, але таксама да гэтак званых партнёраў Лукашэнкі на тэрыторыі Еўразвязу ды найперш у Расеі. Па-трэцяе, гэта будзе падтрыманне грамадзянскай супольнасці і трансфармацыяў праз гэтак званы план Маршала, што павінен стаць такім трансатлантычным адзіным планам Злучаных Штатаў і Еўрапейскага Звязу.
Цікавяць канкрэтныя крокі. Завісла пытанне амбасадаркі ў Беларусі. Джулі Фішэр была прызначаная амбасадаркай, але пакуль у Беларусь не прыехала. Ёсць нейкая інфармацыя, што будзе далей у гэтай справе?
Пакуль апдэйту канкрэтна ў гэтым пытанні няма. Гэта звязана найперш з падзеямі ў Капітоліі некалькі дзён таму. Я думаю, што ўжо найбліжэйшым часам будзе нейкая яснасць у гэтым пытанні, але пакуль што ніякіх навінаў датычна дыпламатычных адносінаў няма. Тут таксама трэба разумець, што ў гэты час тая адміністрацыя, якая называе сябе Міністэрствам замежных справаў у Беларусі, у поўным сэнсе не ёсць легітымным і легальным прадстаўніком Рэспублікі Беларусь, бо яна рэпрэзентуе як чалавека, так і ўрад, якія не былі абраныя ні легальным, ні легітымным спосабам. Гэта азначае, што для амерыканскай і еўрапейскіх адміністрацыяў, для міністэрстваў замежных справаў гэтых краінаў неабходна пераходзіць да новага фармату камунікацыі з Беларуссю. Гэты фармат павінен мець наўпроставыя кантакты са Святланаю Ціханоўскаю, з ейнымі прадстаўнікамі ў міжнародных справах, найперш з Валерам Кавалеўскім.
Цяпер ёсць гэтыя кантакты на афіцыйным узроўні? Мы таксама чакаем, што ў лютым Святлана Ціханоўская накіруецца з візітам у Вашынгтон.
Так, гэты кантакт ёсць. Але я скажу больш пра фармальнае разуменне сітуацыі, пра фармальныя інстытуты, праз якія можа адбывацца камунікацыя паміж Рэспублікаю Беларусь як дзяржавай і Злучанымі Штатамі Амерыкі як дзяржаваю. Калі амерыканскія дыпламаты перадаюць нейкія дакументы адміністрацыі ці Міністэрству замежных справаў Лукашэнкі, то зразумела, што, з аднаго боку, гэта рэальпалітык, гэта погляд на тое, што ёсць фактычная адміністрацыя. Але з пункту гледжання законнасці і легітымнасці беларускае МЗС больш не выконвае функцыяў прадстаўніцтва беларускага народу, яно выконвае функцыю прадстаўніцтва рэжыму Лукашэнкі.
Вельмі важна абрубіць фінансавыя плыні рэжыму Лукашэнкі, асабліва з Расеі. Ці сапраўды тут можна ўжыць такі падыход, які калісьці амерыканская адміністрацыя ўжывала да Ірану? Бізнес мае выбіраць: рабіць бізнес з Лукашэнкам ці з рэштаю свету.
Так, я думаю, той фармат, які прапаноўваў у свой час Дык Чэйні ў дачыненні Ірану, будзе досыць практычным і да беларускай дыктатуры. У Іране не было такога нацыянальнага руху ў той час, калі прапаноўвалася гэтая праграма. Таму, я думаю, Беларусі пасуе менавіта такі падыход, калі бізнесу і замежным дзяржавам трэба выбраць, будуць яны мець справу з беларускаю дыктатураю ці з усім астатнім светам. Перш за ўсё, гэта, вядома, датычыць міжнародных банкаў, якія могуць праводзіць і абслугоўваць фінансавыя аперацыі беларускага рэжыму, бізнесоўцаў, набліжаных да Аляксандра Лукашэнкі, але таксама гэта можа датычыць і ў роўнай ступені любога банку любой краіны. Для Злучаных Штатаў гісторыя з Беларуссю можа стаць гісторыяй поспеху, менавіта праз тое, што не было лепшага часу, каб пазбавіць Еўропу ад Лукашэнкі, зрабіць гэта мірным шляхам. Менавіта цяпер такая магчымасць ёсць і тая практыка – выбіраць рабіць бізнес з рэжымам Лукашэнкі ці з усім астатнім светам – мне падаецца досыць практычнай. Яна можа прывесці да паспяховых вынікаў.
Тым не менш беларуская праблема, безумоўна, важная для нас як для беларусаў, але мы выдатна разумеем, што маштаб праблемаў, з якімі сутыкаецца ўвесь свет, нашмат большы. Як нам застацца ў гэтай арбіце такіх сапраўды найважнейшых інтарэсаў Злучаных Штатаў, каб не страціць гэтага піку, гэтай хвалі, а з ім і цікавасці? Што мы можам зрабіць?
Трэба сказаць, што пратэсты, які адбываюцца ўжо пяты месяц, сталі вядомымі ў Амерыцы не толькі сярод палітычнага істэблішменту, але і сярод звычайных людзей. Гэтага, напэўна, не было за ўвесь час існавання Рэспублікі Беларусь як незалежнай дзяржавы. Менавіта таму, што беларускае пытанне і праблемы былі досыць лакальнымі ды не выходзілі далёка за межы Усходняй ці Цэнтральнай Еўропы. Нават у Вялікай Брытаніі не заўсёды людзі ведалі, што такое Беларусь. Цяпер гэтага ўжо няма. Беларусь доўгі час заставалася на першых старонках амерыканскіх газетаў, часопісаў, і нават цяпер выходзяць публікацыі на беларускую тэму ў найбольш прадстаўнічых медыях. Таму, я думаю, галоўнае – захоўваць сувязь з палітычным істэблішментам, з медыямі, пакідаць беларускую тэму ў амерыканскай медыйнай прасторы. Думаю, гэта ўсё будзе і гэта будзе досыць натуральна менавіта праз тое, што пратэсты не спыняюцца, яны змянілі форму, але дынаміка захоўваецца. Незадаволенасць людзей нікуды не падзелася. Ясна, што адзінаю формулаю, каб транзіт адбываўся ў мірным кірунку і хутка, будзе сыход Лукашэнкі, яго няўдзел у новых выбарах. Новыя выбары – гэта працэс, неабходны, каб усталяваць законнасць у Беларусі, каб прадстаўніцтва было сапраўды і легітымным, і легальным. Таму менавіта гэты мэсідж павінен захоўвацца ў амерыканскіх медыях, каб беларуская тэма не сыходзіла. Безумоўна, той гераізм, стойкасць, якую паказваюць пратэстоўцы, ёсць добрым прыкладам у Амерыцы. Беларуская тэма абмяркоўваецца і ў кантэксце тых падзеяў, што адбыліся ў Капітоліі. То бок Беларусь нікуды не сыходзіць з медыйнай прасторы. Трэба проста захоўваць гэтую тэму калі не на першых старонках, то недзе ў сферы, можа, набліжанай да інтарэсаў амерыканцаў у кантэксце, які цяпер ім вельмі добра зразумелы.
Інтэрв’ю з праграмы «Прасвет» 14 студзеня 2021 г.
Фота: Biden Transition Tv Via Cnp
