«А што, калі Коля пяройдзе на бок бандытаў?» Пад Бабруйскам аднавілі тэатральную традыцыю ВКЛ
Рачны тэатр працягвае традыцыю «плавучай сцэны» Міхала Казіміра Агінскага.
Гастролі Рачнога тэатру па Бярэзіне са спектаклем «Цар цар» паводле народнай драмы «Цар Максімільян» у адаптацыі Аляксея Рэмізава і пастаноўцы сербскага рэжысёра Дркіча Драгана Башкаўца распачаліся ў вёсцы Вуглы пад Бабруйскам.
«Наш плыт стане сцэнаю, а бераг ракі – залай гледачоў», – гаварылася ў запрашэнні на «Фэйсбуку».
Гасцям далі каардынаты і паабяцалі свежае паветра, купанне пад зоркамі і сустрэчу світанку на беразе ракі.
«Страшна баюся вады»
Ідэя плавучага тэатра нарадзілася ў актора Свабоднага тэатру Андрэя Уразава, хобі якога – водны турызм. Башкавец – псеўданім рэжысёра Юрыя Дзівакова, вядомага па спектаклю «Войцек» на сцэне Купалаўскага.
«Ідэя нарадзілася падчас сплаву год таму», – кажа выканаўца ролі Цара Васіль Сенькін.- Тады Андрэй прапанаваў: «А ці не паставіць нам спектакль?»
«Год таму мы плылі на плыце, але ніякай думкі пра тэатр яшчэ не было. Упершыню, здаецца, я сказаў пра гэта сябрам напрыканцы зімы, – кажа Уразаў. – А плыт, дарэчы, той жа – мы яго знялі з ракі і завезлі Васілю дахаты. Не думалі, што захаваецца, а ён прастаяў год».
«Каб прыдумаць імя неіснуючага рэжысёра, мы звярнуліся да неіснуючых краінаў – Чэхаславаччыны і Югаславіі. Пашукалі ў інтэрнэце тыповыя імёны – і вось», – кажа Уразаў.
Паводле Андрэя, яны хацелі «пагаварыць з народам простаю моваю – праз байкі, балады, быліны ці народныя песні».
«Вася тады захапляўся творчасцю Рэмізава і чытаў ягоную кнігу «Пасалонь», у якой напаўакторы-абраднікі ўзаемадзейнічаюць з гледачамі. Я прапанаваў зрэжысаваць гэта Юру Дзівакову. Сказаў: «Людзі, плыт, рака», і яму адразу спадабалася. Праз пяць дзён пасля размовы Юра даслаў мне «Цара Максіміліяна» – народную п’есу ў апрацоўцы Рэмізава.
Паводле Дзівакова, для яго гэта быў не толькі творчы, але і асабісты выклік – да гэтага на плыце ён ніколі не плаваў: «Cтрашна баюся вады».
«Без Дзівакова я б разарваўся – быць і ўнутры, і звонку спектакля. Няма ані адпаведнае адукацыі, ані досведу: я ж інжынер-металург, – распавядае Уразаў. – П’есу мы адаптавалі, некаторых персанажаў сумясцілі або проста выкінулі, дадалі беларускамоўнасць. Сюжэт – канфлікт цара і сына, які адмаўляецца ад веры. Шпацыруючы з Юрам у парку, мы зразумелі, што адштурхоўваемся ад крутой фантазіі: а што, калі Коля, сын нашага прэзідэнта, у нейкі момант скажа бацьку: «Ты робіш х…ню»? Калі ён раптам далучыцца да дзесяці мільёнаў «бандытаў»? Мы трансфармавалі гэта ў моўны канфлікт і на гэта нарасцілі ўсё астатняе. У канцы я хацеў яшчэ зняць майткі – кубінскі сцяг – каб плыт сышоў пад ім: праца павінная была атрымацца інтэрнацыянальнай – гаворка ідзе не пра Беларусь, а пра тое, што ўлада здольная сама сябе зжэрці. Як на афішы», – кажа Уразаў.
«Фінансава нам дапамог Свабодны тэатр, – тлумачыць Уразаў. – Са сваёй кішэні было б вельмі цяжка аплочваць транспарт і ежу».
«Ляпіце афішу дзе хочаце – на Доме культуры нельга!»
«Калісьці Бярэзіна была суднаходнай, цяпер засталася толькі паромная пераправа ў Парычах – даволі рэдкая, на самай справе, для Беларусі з’ява, – кажа Уразаў. – Я меркаваў, што гледачы будуць плыць на пароме, а мы – граць на плыце. Трэба толькі было дамовіцца з рачным суднаходствам. Але потым мы знайшлі ў Парычах выдатны пляж побач з Домам культуры: калоны, скульптуры – выглядае масіўна. Калі мы прыехалі з афішамі, з ДК выйшла жанчына і пачала распытваць, хто мы і што мы. Кажам, што мы народны Рачны тэатр, энтузіясты-авантурысты, вось самаарганізаваліся пры падтрымцы Свабоднага тэатру. Яна: «Ой, а што гэта? Гэта як Маладзёжны?». Я ж не буду казаць, што гэта гараж і андэрграўнд – адразу ніякай афішы б не было. «Так, як Маладзёжны, – кажу. – На Казлова». Яна: «Ну добра, толькі трэба ўдакладніць у зама па масавых мерапрыемствах». Намеснік сказаў, што трэба ўдакладніць у дырэктара. Дырэктар не ведаў, што адказаць. Жанчына чакала ўзгадненняў, а потым ёй патэлефанавалі і сказалі: «Нельга». «Ляпіце дзе хочаце – на Доме культуры нельга!», – кажа яна нам.
«Андрэй прапанаваў аднавіць той тэатр, які даўно памёр: вулічнае скамарошаства, якое мае свайго гледача, якое дае магчымасць акторам зарабіць. Гэта ўжо музейны экспанат, – кажа Юрась Дзівакоў. – Больш за тое, у Беларусі такога тэатру практычна ніколі і не было».
Падчас паказу мясцовыя жыхары з гледачоў уключаюцца ў дзею і каментуюць кожную сцэну. Калі сын Цара паказвае зад, вясковыя мужыкі крычаць: «Не пужай дзяцей!»
«Наш фармат адсылае менавіта да такога тэатру, калі акторы выступаюць у паўсядзённым адзенні, выварочваючы яго, і тая становіцца строем. У Андрэя была ідэя: тое, што выкарыстоўваецца на плыце для сплаву – выкарыстоўваецца ў спектаклі. Мы выкарыстоўваем асабістыя рэчы актораў, якія пасля выступаў ужываюцца ў жыцці. Калі камусьці холадна – можа апрануць царскае футра», – кажа Дзівакоў.
Калі скарамошаства было натуральнай з’явай хутчэй у Маскве, у Беларуси «зялёны тэатр» існаваў як мінімум з 18-га стагоддзя, калі Францішка Уршуля Радзівіл, першая ў ВКЛ жанчына-драматург, пачала ставіць спектаклі ў парку на ўскрайку Нясвіжа, а таксама на вале пад замкавымі сценамі.
«У Радзівіл былі іншыя фінансавыя і арганізацыйныя здольнасці, – кажа Дзівакоў. – У нас інакш: ты «трапляеш» у прыроду або не, яна цябе «з’ядае» або ты яе крыху падпарадкоўваеш».
Класічны рачны тэатр паўстае ў Беларусі ў 70-х гадах 18-га стагоддзя дзякуючы Міхалу Казіміру Агінскаму. Пасля вяртання з эміграцыі былы гетман ВКЛ шчыльна зоймецца музыкай, адкрые оперу ў Слоніме і плывучую сцэну на рацэ Шчара.
Уразаў дадае, што «зялёным» быў калісьці і Свабодны тэатр – спектаклі гралі проста ў лесе.
«Напрыклад, для «Пінтэра» («Быць Гэралдам Пінтэрам». – Заўв. «Белсат») рэквізіт быў не патрэбны: паставілі чатыры крэслы – і паняслася».
Па словах трупы, падрыхтоўка «Цара цара» доўжылася менш за тыдзень, з якіх на рэпетыцыі было ўсяго тры паўнавартасных дня. Найбольш складаным было падладзіцца пад надворʼе.
«Плануем рэпетыцыю на адзінаццатую – пачынаецца дождж. І не можаш нічога зрабіць», – кажа Дзівакоў.
«У звычайным тэатры ты прызвычайваешся да лайтавых умоваў, калі ў цябе ёсць грымёрка, люстэрка. У такой сітуацыі ўпрыгожванне сябе займае мноства часу, – кажа рэжысёр. – У нашым выпадку для гэтага няма ані часу, ані магчымасці. Таму актор разважае, што ён можа зрабіць у такіх умовах для канкрэтнае сцэны, для ўсяго спектаклю і сябе асабіста – напрыклад, як ён будзе падаць у ваду».
«Наагул, думаю, усё бы выйшла, нават калі быў бы пагадзіўся толькі Вася Сенькін, які грае галоўнага героя, – кажа Уразаў. – Але ў нас сабралася каманда, і стала зразумела, што мы гэта зробім, што працаваць будзе цікава».
«Мы нічога нікому не вінныя»
Сенькін робіць спектакль культавым: спачатку дае рады галоўнае ролі, потым – спыняе гастролі. У сярэдзіне спектаклю, кідаючы сына ў ваду з мокрага плыта, Цар няўдала паслізнуўся і вывіхнуў руку.
«Вася заходзіць у палатку пераапрануцца і кажа: «Я, здаецца, зламаў руку. Не магу рухацца», – прыгадвае Дзівакоў. – Я кажу: «Трэба скончыць, засталося крыху». І ён: «Я скончу».
Сенькін гуляў так, што пра траўму гледачы даведаліся толькі пасля спектаклю.
Калі сцэна пачала адплываць, гледачы замест апладысментаў кінуліся ад радасці абдымаць адзін аднаго, пакуль адна з дзеўчын не нагадала, што трэба сагрэць змоклых актораў.
Праз некалькі дзясяткаў метраў плыт прычаліў да берага, але ніхто не мог абняць і павіншаваць скручанага ад болю Сенькіна. Актора трэба было пільна везці ў больніцу. Каб удакладніць – у якую менавіта, сябры Сенькіна набралі 103, але замест бліжэйшага Бабруйску патрапілі ў Светлагорск.
«У бабруйскую хуткую тэлефануйце з хатняга», – параіла аператар.
Убачыўшы здымак, хірург хуткай не адважыўся ўправіць руку, загаварыўшы пра агульны наркоз, ды адправіў Сенькіна ў цэнтральную больніцу.
«Мяне трымалі ўтрох, – кажа Вася, выходзячы з перавязачнай. – Я думаў, рука пстрыкне і стане на месца, а яе доўга-доўга ўкручвалі».
4 жніўня Рачны анансаваў спектакль у Чыркавічах, на беразе побач з санаторыем «Срэбныя ключы». Трупа разлічвала, што ягоныя пастаяльцы стануць першымі гледачамі.
«Трэба з’ездзіць зняць афішы, – кажа актор. – Нават калі Вася вырашыць з намі плыць, не граючы, а проста чытаючы свае словы – гэта ўжо будзе крута. Я атрымліваў сур’ёзныя траўмы падчас спектакляў, і ведаю, што гэта такое. У любым выпадку – мы нічога нікому не вінныя».
Падчас сплаву да наступнае вёскі трупа вырашыла, што здароўе актора – найважнейшае, і адправіла Васю Сенькіна ў Менск.
Тэкст і фатаграфіі – Дзяніс Дзюба
