Былую рэзідэнцыю караля Станіслава Аўгуста Панятоўскага ў Горадні праглынула прамзона ды мікрараён.
Зараз на вуліцы Рэпіна ў занёманскай частцы Горадні ўжо нічога не ўказвае на колішнюю «каралеўскую прысутнасць». Шэрыя савецкія шматпавярховікі, прамысловая зона «Гроднажылбуду», фабрыка «Дынама», падстанцыя… Адно пара старых ліпаў, зарослыя стаўкі ўздоўж дарогі ды будынак у стылі класіцызму, што невядома як зацясаўся паміж дзевяціпавярховікаў, могуць навесці мінака на цікавыя развагі.
Аўгустова – адна з трох гарадзенскіх рэзідэнцыяў апошняга караля Рэчы Паспалітай. Дакладней, за часамі Станіслава Аўгуста, усе яны знаходзіліся за горадам, зараз жа – уціснуліся ў гарадскія межы. Калі ў Панямуні ды Станіславова будынкі палацаў захаваліся, то ў Аўгустова сляды каралеўскай рэзідэнцыі даводзіцца вышукваць па крупіцах…
Рэзідэнцыя паўстала тут у 1770-х гадах: палац, капліца, гаспадарчыя пабудовы ды парк ажно на 20 гектараў з трыма злучанымі сажалкамі. Пасля падзелаў Рэчы Паспалітай Кацярына перадала Аўгустова О’браенам дэ Ласі, якія гаспадарылі тут наступныя амаль 150 год. Падчас І Сусветнай каралеўскі палац у стылі класіцызм спалілі расейскія войскі, якія адступалі, парк – пайшоў на драўніну.
Пасля вайны нашчадкі О’браенаў дэ Ласі (сям’я мела шатландскія карані) падзялілі маёнтак на часткі. Маўрыцыю дасталася капліца, збудаваная на пачатку ХІХ ст. на манер базілікі св. Пятра ў Рыме, ды карчма Гарадзенскай эканоміі.
Зусім іншы лёс чакаю спалены расейцамі, але па-ранейшаму велічны гмах палацу, які трапіў у рукі польскаму вайскоўцу Цярэнцію дэ Ласі. Палкоўнік апынуўся скандальным персанажам, бо спачатку хацеў разабраць палац на цэглу, пасля – нібы пагадзіўся на аднаўленне, калі дзяржава дасць на тое субсідыі… У выніку, аднавіць палац так і не атрымалася, а яго рэшткі былі разабраныя ўжо за часамі БССР.
Цікава, што да нашага часу захавалася толькі спадчына Маўрыцыя О’браена дэ Ласі. Усё, што ўспадкаеміў Цярэнці – не пакінула па сабе і следу…
Капліца зараз дзейнічае як каталіцкі храм, поруч з ёй будуецца сучасны касцёл з чырвонай цэглы. Унутры, праўда, аніякай аўтэнтыкі не захавалася: ані ўпрыгожанняў, ані фамільных пахаванняў О’браенаў.
Будынку карчмы таксама пашчасціла. У міжваенны час ён быў жылым, тут спыняўся нават культавы польскі паэт і мастак Станіслаў Ігнацы Віткевіч. Зараз у будынку месціцца дзіцячы клуб «Алыя ветразі».
Цікава, што вуліца Рэпіна была фактычна збудаваная паводле дарогі, якая вяла да палацу. Таму менавіта захаваліся і капліца, і карчма, і частка старых дрэваў, і зарослыя стаўкі, размешчаныя ўздоўж сучаснай ашфальтаванай вуліцы.
Ніякіх знакаў ці шыльдаў, якія б нагадвалі пра слаўную гісторыю Аўгустова тут няма. Тым не менш, памяць пра каралеўскую рэзідэнцыю рупліва зберагаюць у гарадзенскай чацвёртай гімназіі, дзе працуе адмысловы краязнаўчы музей «Аўгустова: гісторыя і лёсы».
Кіраўнік музею і настаўніца Вольга Грамыка распавядае, што яны з вучнямі ўжо не першы год вывучаюць Аўгустова. Запрашалі нават прафесара Анатоля Федарука, эколага і аўтара грунтоўнай кнігі «Старадаўнія сядзібы Гарадзеншчыны». Па ліпах прафесар нават вызначыў дзе праходзілі сцежкі і дарогі ў часы Панятоўскага: тагачасныя дрэвы спілавалі, але карані далі парасткі.
«Тут таксама раслі старыя каштаны. Федарук не быў упэўнены, што яны сягаюць XVIII ст., але калі пабываў у Гарнах, таксама маёнтку О’браенаў дэ Ласі, то сказаў, што адчувае «тую ж руку» садоўніка, што і тут. На жаль, дрэвы спілавалі пару год таму, з-за чаго канчаткова вызначыць іх паходжанне немагчыма. У любым выпадку, дрэвы былі вельмі старыя, каштаны столькі не жывуць, толькі старанны дагляд дазволіў ім дацягнуць да нашага часу», – кажа спадарыня Вольга.
Дрэваў, якія памятаюць Панятоўскага ў Аўгустове, на жаль, не захавалася. Засталіся адно старыя ліпы каля капліцы ды каля дзіцячага клубу. Іх, дарэчы, згадвае Надзея Друцкая, жонка Маўрыцыя О’браена дэ Ласі, якая жыла тут на пачатку ХХ ст. – тады гэта ўжо былі вялікія дрэвы.
Цікава атрымалася і з паркавымі грабамі. Старых дрэваў не захавалася, але ад каранёў пайшлі новыя, якія ўтварылі цэлы грабавы гай. Гэта другое пакаленне з таго ж самага карнявішча. Можна сказаць, што прынамсі іх карані сягаюць часоў Панятоўскага.
Вольга Грамыка спадзяецца, што колішняя рэзідэнцыя ўсё ж такі будзе неяк адзначаная – прынамсі сімвалічным стэндам. Тады жыхары раёну маглі ўсвядоміць, што тут было да іх, а імаверныя турысты атрымалі б адэкватную інфармацыю пра каралеўскую рэзідэнцыю, якую не пашкадаваў ані час, ані людзі.
АК, belsat.eu