Рэжысёр Андрэй Куціла: «У Беларусі няма індустрыі кіно, ёсць толькі адзінкавыя выпадкі»


Фільм беларускага рэжысёра Андрэя Куцілы «Сума» («Summa») перамог у прэстыжным конкурсе IDFA – найбуйнейшым дакументальным кінафестывалі Еўропы, які медыі называюць Канамі дакументальнага кіно. Тамсама адбылася і сусветная прэм’ера стужкі.

Галоўныя героі «Сумы» – 91-гадовы польскі мастак Анджэй Струміла і маладая беларуская Мастачка Марыя. Анджэй жыве ў маленькай вёсцы на Падляшшы ў атачэнні сабакаў, арабскіх конях, якіх мужчына сам гадуе, ды лесу. Ён вядзе сціплы і самотны пасля смерці жонкі лад жыцця, малюе, піша вершы. Марыя, будучы ў захапленні ад творчасці мастака, прыязджае да яго ў госці.

Арганізатары IDFA кажуць:

«Гэта глыбокі, павольны фільм, гарманічная драма, якая распавядае гісторыю аб прыняцці жыцця і смерці, запрашае задумацца аб працягласці сяброўства, мастацтва і перадачы каштоўнасцяў мастацтва жыцця».

Андрэй Куціла

«Белсат» паразмаўляў з рэжысёрам пра паняцце нацыянальнага кіно, дыктат Мінкульту і беларускую прэм’еру «Сумы».

– Андрэй, віншуем цябе з перамогай! Калі і дзе «Суму» змогуць пабачыць беларусы?

– Дзякуй. Я пакуль сам не ведаю, зараз фільм пакажуць у Польскім кінаінстытуце, а пасля ўжо тыя, з чыёй дапамогай мы рабілі фільм, вырашаць, калі паказваць па тэлебачанні. «Белсат» таксама дапамагаў у стварэнні фільма і праз нейкі час «Суму» пакажуць у ягоным эфіры. Ёсць планы зрабіць спецпаказ у кінатэатры, але на гэта трэба час, сілы, сродкі… Пакуль няма канкрэтных датаў.

– Чаму фільм называецца «Сума»?

– Гэта ад кніжкі, якую напісаў галоўны герой. У Анджэя Струмілы ёсць кніжка, дзе ён як бы падсумоўвае сваю творчасць, плюс гэта сума – як сумаванне пэўных рэчаў. Але я не хацеў бы распавядаць пра фільм шмат, гэта ўжо справа гледачоў ды крытыкаў.

– З чаго пачалася «Сума» і як ішла праца над фільмам?

– Я сябрую даўно з Таццянай Бембель, гэта мастацтвазнаўца, арт-куратар, і яна мяне пазнаёміла з Анджэем. Мы паехалі да яго на Падляшша, і я захапіўся гэтым месцам, гэтым чалавекам, я не думаў рабіць фільм. Бо я не раблю фільмы пра мастакоў толькі з тае нагоды, што яны мастакі. Пасля я даведаўся, што ў Анджэя ёсць сяброўка, маладая дзяўчына, якая яму піша лісты і прыязджае да яго займацца коньмі, займацца мастацтвам, натхняцца прасторай, якую мастак стварыў вакол сябе. Пабачыўшы іх адносіны, я зразумеў, што праз гэтую гісторыю можна і паказаць жыццё мастака, і сказаць нешта большае пра нас саміх. Я хацеў паказаць яго свет яе вачыма, і мы пачалі думаць, як гэта зрабіць, шукаць прадзюсара, і апошнія два гады я ўсім гэтым займаўся. Пасля я паехаў у Варшаву, бо выйграў стыпендыю Gaude Polonia, і паўгады працаваў толькі над мантажом пад мастацкім кіраўніцтвам Яцка Блавута. Дагэтуль знайшлі падтрымку ў Польскім кінаінстытуце, на польскім тэлебачанні, на «Белсаце», у Падляшскім ваяводстве.

Андрэй Куціла

– Атрымліваецца, што да стварэння фільму спрычынілася і Беларусь, і Польшча, але дапамагаў яго ствараць збольшага польскі бок. Ці можна тады сказаць, што гэта беларускі фільм?

– Ну, у кожнага свае вызначэнні нацыянальнага кіно. Але ў некаторых краінах ёсць правілы. Напрыклад, у Польшчы: калі большая частка грошай выдадзеная Польшчай, або рэжысёр ці суаўтар, ці галоўны актор (калі гэта гульнявае кіно) – грамадзяне Польшчы, то гэта польскі фільм. У нас не ведаю, як гэта рэгулюецца. Таму калі глядзець на фінансаванне, то «Сума» – польскае кіно. Але ў нас беларуская каманда, беларускі складнік, беларускія аўтары, галоўная гераіня фільма – беларуска, але яшчэ адзін галоўны герой – паляк. Мы не можам нават па зместу падзяліць фільм – і сказаць, беларускі ён ці польскі, таму яго нельга адносіць да адной краіны.

– А якое кіно тады лічыць беларускім? Або, шырэй – нацыянальным?

– Гэта ў пэўным сэнсе вырашаюць мастацтвазнаўцы, крытыкі, якія глядзяць канкрэтны фільм і ацэньваюць, пра што ён, якія праблемы ўздымае і якія мае рысы. А казаць, што ўсе тыя беларускія рэжысёры, хто выехаў, здымаюць не беларускае кіно, мне падаецца няправільным. Я з гэтым не пагаджаюся. Але, сапраўды, мы не бачым прыкладаў беларускага кіно ад рэжысёраў, якія з’ехалі за мяжу, вывучыліся там. Сапраўды, гэта кіно далёкае ад Беларусі. Але гэта не значыць, што тыя, хто выехаў зараз вучыцца, не змогуць у будучыні зрабіць беларускае кіно.

– У якім стане зараз знаходзіцца беларускае кіно, ці можна сказаць, што ў нас пачала з’яўляцца свая індустрыя? Мяркуючы па допісах у сацсетках, беларускіх рэжысёраў шмат, кожны нешта робіць. Але ці можна гэта ўсё назваць ажыўленнем, новай беларускай хваляй?

– Індустрыяй гэта цяжка назваць, гэта не індустрыя. Пакуль незалежныя рэжысёры не маюць магчымасці падаваць заяўкі ў нацыянальны кінафонд. Яго няма, а ёсць конкурс Мінкульту, які вырашае, што здымаць. Я чуў гісторыі, калі нават герояў для дакументальнага кіно ўзгадняў Мінкульт, не кажучы ўжо пра тэмы. Індустрыя – гэта ўвесь працэс кіно як бізнесу. Сёння кінематаграфістам вельмі цяжка або амаль немагчыма атрымаць фінансавую падтрымку ў сябе дома. І трэба разумець, што гэта грошы не Мінкульта, а падаткаплатнікаў. Калі я атрымліваю ганарары з-за мяжы за свае фільмы, я іду плаціць у нашую мясцовую падатковую. Гэтыя грошы ідуць у бюджэт і ў той самы Мінкульт. Усе тыя чыноўнікі, якія вырашаюць, што патрэбна здымаць, атрымліваюць заробкі з нашых падаткаў. Але гэтая структура мае адміністратыўную функцыю, а камісіі, што прымаюць фільмы, мусяць фармавацца з прафесіяналаў.

– Што мусіць адбыцца, каб індустрыя з’явілася?

– Калі створыцца нармальны кінафонд, тады мы зможам размаўляць пра нацыянальную кінаіндустрыю. Пакуль у нас мясцовых грошай няма – я зараз размаўляю пра толькі кіно – мы будзем па-за кантэкстам. Прыватная ініцыятыва асобных рэжысёраў ёсць, замежная падтрымка ёсць, але гэта адзінкавыя выпадкі, гэта не сістэма. Напрыклад, «Сума» – гэта адзінкавы выпадак для маёй каманды, калі мы змаглі знайсці грошы на такі вялікі праект. Наступным разам такога можа проста не здарыцца, бо тэма будзе не тая, усё ж адзін з галоўных герояў тут – польскі мастак. На дакументальнае кіно бюджэты не такія вялікія, і мы можам хаця б спрабаваць трапіць на пітчынгі, знайсці гэтыя грошы, знайсці тэлебачанне, якое можа купіць фільм і паказаць яго. А для мастацкага кіно – гэта катастрофа. Гэта катастрофа, калі ты ў сваёй краіне не можаш са сваім беларускім прадзюсарам пайсці і падаць заяўку, са сваёй тэмай, і спрабаваць атрымаць грошы.

А вось напрыклад у Казахстане – краіне, далёкай ад паняцця еўрапейскай дэмакратыі – бум кіно. Гэта кіно ў Каннах, кіно на ўсіх фестывалях свету, і гэта пры тым, што там паказваецца рэальнае жыццё, не песні-пляскі і як усё добра. Гэта кіно, зробленае за дзяржаўныя грошы, казахскае кіно вельмі паспяхова развіваецца. Там дзяржава разумее, што кіно – гэта тое, ува што можна ўкладваць грошы, тое, што працуе на культуру як у краіне, так і па-за яе межамі.

У нашай дзяржаве такога разумення няма. Трэба і гэтае разуменне, і кінафонд, у які будуць ісці сродкі. Ці праз Мінкульт, ці мінаючы яго – няважна. Не трэба вынаходзіць ровар, трэба паглядзець, як працуюць кінафонды ў Латвіі, Літве, Францыі, ва Украіне фонд нават не адзін. Мусяць быць нармальныя правілы гульні, і тады пройдзе год, два, тры – і сістэма запрацуе. Мы не заўважым, як у нас з’явіцца сваё кіно. Не адзінкавыя выпадкі, а сістэмная індустрыя.

Настасся Храловіч, Belsat.eu.

Стужка навінаў