Як польскае харцэрства ў Беларусі апынулася ў падполлі


«Мы хочам, каб харцэрства з’явілася ў Беларусі», – кажуць маладыя палякі з Горадні. Арганізацыя цягам гадоў дзейнічае пад пільным вокам КДБ, без кантакту з беларускім і сусветным скаўцкім рухам.

У жніўні ў Гданьску адбыўся харцэрскі Злёт Стагоддзя Польскай Незалежнасці. Карэспандэнты belsat.eu паехалі паразмаўляць з беларускімі скаўтамі пра праблемы і магчымасці іх арганізацыі. Сярод 12 тысячаў удзельнікаў злёту Польскага саюзу скаўтаў знайшлі толькі трох гасцей, якія прадстаўляюць беларускі скаўцкі рух.

Затое мы трапілі на моцную дружыну з 60 польскіх харцэраў з Беларусі. Менавіта яны дапамаглі нам зразумець, што такое харцэрства ў Беларусі і як яно адрозніваецца ад польскага. Пра тое, што гэтыя рухі сутыкнуліся з іншымі праблемамі, пераканалі нас гарадзенскія падлеткі.

«Ёсць адрозненні. Тут больш свабоды. Тут мы можам рабіць лагеры, а там – не», – кажа харцэрка з Горадні. «У харцэраў у Польшчы хіба больш магчымасцяў для развіцця», – дадае ейная калега.

Адну з прычын тлумачыць іх апякунка Алена Стралкоўская:

«Харцэрства ў Беларусі дзейнічае з перапынкамі. Нешта пачыналася ў 90-я гады, калі гэтага прэзідэнта яшчэ не было. Цяпер мы пачынаем ад пачатку, бо на нас у Беларусі ціснуць».

Разлучаныя двайняты

Інга Прыходзька з Асацыяцыі беларускіх гайдаў. Фота Пётр Яворскі

На ўдзельнікаў з Беларусі, а дакладней беларускіх палякаў з Берасця, мы натрапілі ў першыя хвіліны. Праблема ў тым, што пра працу нейкіх скаўтаў у сваёй краіне яны не ведалі.

«Не, скаўтынгу ў Беларусі няма. Ёсць толькі харцэрства», – пераконвае нас інструктар Мікіта.

Таксама здзівілася Інга Прыходзька, інструктар Асацыяцыі беларускіх гідаў з Менску.

«Я таксама не ведала, што ў Беларусі ёсць харцэры! Я была на занятках з жанчынай, якая малявала і сказала, што яны з Баранавічаў, а я не ведала, што там ёсць нейкія польскія харцэры. Таму сітуацыя падобная».

Жывуць у адной краіне і належаць да аднаго сусветнага скаўцкага руху, не ведаючы адно пра адно. Сітуацыю прабуе растлумачыць Эва Лахевіч, кіраўнічка міжнароднага дэпартамента штаб-кватэры Саюзу польскіх харцэраў.

«Гэта можа вынікаць з таго, што гэтая арганізацыя беларускіх скаўтаў не буйная, і маладыя інструктары маглі не сустрэцца з імі. Гэта таксама дзве розных сферы камунікацыі – СПХ з арганізацыямі беларускіх скаўтаў належыць да Сусветнай арганізацыі скаўцкага руху і да Сусветнай асацыяцыі гідаў і скаўтаў, таму яны для нас натуральныя партнёры. А да сусветнай асацыяцыі не належаць польскія скаўты з-за мяжы».

Эва Лахевіч, кіраўніца замежнага дэпартаменту штаб-кватэры СПХ. Фота Эвэліна Яворска

Беларускія скаўты ведаюць харцэраў з Горадні. Яны падкрэсліваюць аднак тэхнічныя праблемы ў супрацы, бо зборы ў грамадскіх месцах у Беларусі парушаюць закон:

«Арганізацыі скаўтаў ёсць пры Касцёле. Мы спрабавалі супрацоўнічаць, але яны хіба не хочуць. Няма магчымасці пачаць супрацу. У лесе гэта было б нелегальна. У парку таксама, бо гэта несанкцыянаванае мерапрыемства. Гэтак і з памяшканнем, занадта шмат людзей», – каментуюць харцэры.

Пад наглядам КДБ

Сцягі Польшчы і сусветных скаўцкіх аб’яднанняў. Фота Пётр Яворскі

Функцыянаванне атраду абцяжарвае супраца з афіцыйна непрызнаным Саюзам палякаў у Беларусі. Маладыя інструктары не хочуць наўпрост казаць пра супрацу з СПБ.

«Мы супрацоўнічаем з польскімі арганізацыямі, але не магу сказаць якімі», – кажа інструктар з Берасця.

Ён сцвярджае, што дзякуючы падтрыманню, харцэрства ў Берасці працягвае развівацца і налічвае больш за сто чальцоў.

«Цяпер быць харцэрам у Беларусі не так цяжка, як калісьці. Улады не вельмі любяць арганізацыі з іншых краінаў», – тлумачыць Эла Паніна.

Нелюбоў да харцэраў ідзе з верху, ад Аляксандра Лукашэнкі.

«Гэта польская арганізацыя. Цяпер фармальна не, але раней яна называлася Саюз польскага харцэрства ў Беларусі. У мяне засталася пячатка нашай каманды з 2008 года. Але пасля Лукашэнка прачытаў, што арганізацыя польская. Яму гэта не спадабалася. Цяпер мы называемся Рэспубліканскім грамадскім задзіночаннем беларускіх харцэраў», – распавядае Алена Стралкоўская.

Паводле яе харцэрства ў Беларусі не можа працаваць без дапамогі Польшчы. Не хапае інструктараў – большасць моладзі едзе вучыцца ў Польшчу, а старэйшых запалохваюць і яны кідаюць спарву. Праз недахоп персаналу з навучаннем інструктараў дапамагае Варшава.

«Гэта праз тое, што некалькі гадоў таму на нас вельмі ціснула КДБ. Тыя, хто хацеў кіраваць арганізацыяй, трапілі ў КДБ, дзе ім сказалі, «або харцэрства або праца». Шмат хто спалохаўся і сышоў, бо трэба карміць сям’ю. Няма ўжо тых, хто будзе змагацца да апошняй кроплі крыві. Калі мне зрабілі прапанову, ад якой не магла адмовіцца, пасля 20 гадоў працы я звольнілася са школы», – кажа Стралкоўская.

Арганізацыя можа развівацца толькі ў польскіх школах у Горадні і Ваўкавыску або каталіцкіх парафіях. У такіх умова можна працаваць, але цяжка развівацца.

«Калі б мы выйшлі на вуліцу і рэкламавалі сябе, не ведаю, чым бы гэта скончылася. Думаю, схапілі б нас хутка. Можа не ў турму, але размова з міліцыяй была б», – кажа інструктар са Слоніму.

Харцэры з Горадні сцвярджаюць, што ў Беларусі іх можа быць нашмат больш – шмат атрадаў могуць дзейнічаць «нелегальна».

Лепш, калі б нас не было

Алена Стралкоўская. Фота Эвэліна Яворска

Пра падыход уладаў да скаўцкага руху распавядае Інга Прыходзька з Беларускай асацыяцыі гідаў. Яна задаволеная супрацай з дзяржавай.

«Калі патрэбная дапамога, напрыклад, мы хочам арганізаваць лагер або праект, можам да іх звярнуцца. Пакуль не было ніякіх праблемаў з уладамі».

Аднак з харцэрствам іншая сітуацыя.

«Дзяржава нас не падтрымлівае, няма мажлівасці хадзіць у паходы, не кажучы пра лагер. Калі мы ідзем у паход, дамаўляемся з дзецьмі – калі прыйдзе ляснічы і вытурыць, канец пахода, калі не, то застаемся на тыдзень. Таму сядзім у лесе і трохі баімся, ці нас вытураць. Санэпіднагляд таксама абцяжарвае, шукаючы зачэпак, каб забараніць паходы, – тлумачыць Алена Стралкоўская. – Але няма ніякай афіцыйнай забароны. То бок лепш, каб нас не было. Нібыта ўсё дазволена, але калі прыйдзе міліцыянт у дрэнным настроі, тады ўжо нельга».

Затое прывілегіі мае прапрэзідэнцкі БРСМ.

«БРСМ выходзіць з піянераў. Але харцэры не могуць існаваць без іх у школе, – тлумачаць нам маладыя палякі з Горадні. – Атрад харцэраў можа быць толькі там, дзе ёсць структура БРСМ».

«Самая вялікая розніца паміж моладзевымі арганізацыямі ў Беларусі ў тым, што іншыя працуюць і на дзяржаву, і харцэрства для палякаў. БРСМ характарызуецца тым, што дзейнічае ў школах, удзельнічае ва ўсіх парадах. БРСМ – гэта грамадзянства, а харцэрства – лясная школа польскасці», – кажа Эла з Берасця.

Вучаць польскасці, супраць чаго выступаюць улады

Гарадзенскія харцэры. Фота Эвэліна Яворска

Палякі ў Беларусі ў асноўным размаўляюць па-расейску. Але пасля размовы з імі падаецца, што польскі патрыятызм для іх важнейшы, чым для харцэраў у самой Польшчы.

«Харцэрства ў Польшчы і Беларусі адрозніваецца. Мы сканцэнтраваныя на вывучэнні гісторыі Польшчы, польскай мовы. Гэта вельмі важна для нас, як для беларускіх грамадзянаў з польскімі каранямі. Маладыя палякі становяцца харцэрамі, бо хочуць прыяжджаць у Польшчу і вывучаць польскую культуру, а мы даем ім шмат інфармацыі», – тлумачыць Эла Паніна.

Не можа быць інакш. Харцэрства, якое паўстала 108 гадоў таму, ад пачатку адрознівалася ад скаўтынгу, які з’явіўся ў імперыальнай Англіі і меў на мэце служыць нацыі. Яго стваральнікі падкрэслілі нават, што «харцэрства – гэта скаўтынг плюс незалежнасць».

«Усе разумеюць, што харцэрства польскае. Харцэры паходзяць з польскіх семʼяў і бацькі ведаюць, куды аддаюць сваіх дзяцей, яны робяць гэта наўмысна, каб іх выхавалі палякамі», – кажа харцэр з Горадні.

Гэткі профіль арганізацыі не адпавядае ўладам, якія баяцца «пятай калоны». Паводле харцэраў, іх арганізацыя не адпавядае ўладам яшчэ па адной прычыне – выхоўвае інтэлектуальную эліту, якая пазней імігруе.

«Нашая дзяржава у розны спосаб ставіцца да беларускага скаўтынгу і польскага харцэрства. Уладам не падабаецца, калі маладыя людзі выяжджаюць у Польшчу, вучацца там і не вяртаюцца. Таму не падтрымліваюць арганізацыю, якая спрыяе уцечцы мазгоў», – кажа інструкторка з Берасця, якая вучыцца ў Аполе.

Час, каб выйсці з лесу

Вяртанне з вандроўкі ў Гданьск. Фота Пётр Яворскі

Акрамя адміністрацыйных праблем харцэрскі рух у Беларусі мае дадатковы клопат – гэткі «прыродны» лад жыцця робіцца ўсё менш папулярным і зразумелым.

«Думаю, усё менш маладых палякаў у Берасці хочуць быць харцэрамі. Яно падаецца мала цікавым і немодным. Жыццё ў лесе, у эпоху інтэрнэту і тэлефонаў лічаць немагчымым. Гэтак жа ў Польшчы. У нас розны погляд на жыццё, але тыя ж праблемы», – тлумачыць Эла.

Для такой «гарадской» моладзі, паводле дзяўчыны, існуе БРСМ. «Бо харцэры любяць лес», – падкрэслівае інструктар.

Ейныя калегі з Горадні бачаць рашэнне ў тым, каб нарэшце выйсці з лесу ды ісці да людзей.

«Мы хочам, каб харцэрства распачалося ў Беларусі. Не як скаўтынг, а як харцэрства. Таму звяртаем увагу, у тым ліку СМІ. Бо калі хоць раз напішуць, што там былі не скаўты, а харцэры, можа гэта зацікавіць іншых і нас знойдуць».

Галерэя:

Харцэры гатуюць. Фота Эвеліна Яворска
Сцягі Польшчы і сусветных скаўцкіх аб’яднанняў. Фота Пётр Яворскі
Для ўдзельнікаў злёту кожны дзень грала новая зорка. На сцэне «Cisza jak ta». Фота: Пётр Яворскі
Акрамя новых знаёмстваў можна навучыцца рамёствам. Фота: Пётр Яворскі
Сталічныя харцэры арганізавалі футбольны турнір. Фота: Пётр Яворскі
Вяртанне з вандроўкі ў Гданьск. Фота Пётр Яворскі
Фота Пётр Яворскі
У лагеры працуе пажарная брыгада. Фота Пётр Яворскі
Лагер беларускіх харцэраў. Фота Эвеліна Яворска
Гарадзенскія харцэры. Фота Эвэліна Яворска
Алена Стралкоўская. Фота Эвэліна Яворска
Харугвы розных ваяводстваў. Фота Пётр Яворскі
Вандроўка ў Гданьск. Фота Пётр Яворскі
Слёнскае гняздо. Фота Пётр Яворскі
Злёт. Фота Эвэліна Яворска
Злёт Стагоддзя Незалежнасці. Фота Пётр Яворскі
Польскія харцэры ўжо год вандруюць вакол свету. На злёт адправілі сваіх прадстаўнікоў. Фота Эвэліна Яворска
Інга Прыходзька з Асацыяцыі беларускіх гайдаў. Фота Пётр Яворскі
Сярод удзельнікаў былі скаўты з розных краінаў. Фота Пётр Яворскі
Злёт
Эва Лахевіч, кіраўніца замежнага дэпартаменту штаб-кватэры СПХ. Фота Эвэліна Яворска

Пётр Яворскі, фота Эвэліна Яворска і Пётр Яворскі belsat.eu

Стужка навінаў