Страх і спіраль маўчання захапілі Малдову, якую чакаюць самыя напружаныя выбары ў гісторыі. Прама з Кішынэва інтэрв’ю Аліны Коўшык з Ігарам Боцанам, палітолагам, дырэктарам Асацыяцыі «Дэмакратыя ўдзелу».
Вашая арганізацыя яшчэ з 1994 г. назірае за выбарамі ў Малдове. Вы цяпер у вельмі гарачым перадвыбарным перыядзе. Чым гэтыя выбары характэрныя, чаму яны асабліва важныя?
Гэтыя выбары сапраўды адрозніваюцца ад папярэдніх. Гэта дзявятыя парламенцкія выбары пасля таго, як Малдова стала незалежнай дзяржавай. Я назіраў за ўсімі гэтымі выбарчымі кампаніямі, а гэта дзявятая выбарчая кампанія.
І магу сказаць, што гэтыя выбары праходзяць у вельмі складанай і напружанай абстаноўцы.
Таму што галоўныя канкурэнты антаганізавалісвае пазіцыі настолькі, што ўсе задаюцца пытаннем: што будзе пасля выбараў? Выбарчыя канкурэнты давялі сябе да такога стану, што цяжка сабе ўявіць, што пасля выбараў яны змогуць сесці за стол перамоваў і дамовіцца аб мажарытарнай кааліцыі.
Галоўныя канкурэнты – гэта хто?
Першы канкурэнт, мабыць, партыя, якая набярэ найбольшую колькасць галасоў, а магчыма абсалютная большасць, – гэта партыя сацыялістаў. Партыя сацыялістаў адрозніваецца тым, што яна праводзіць больш прарасейскую палітыку. Яны, вядома, змянілі сваю рыторыку за апошнія чатыры гады.
Таму што чатыры гады таму партыя сацыялістаў выступала за тое, каб асацыяцыю з Еўрапейскім Саюзам ануляваць і абʼявіць рэферэндум аб уваходжанні рэспублікі Малдова ў той час у Мытны Саюз, а цяпер у ЕўрАзЭС.
Яны за гэтыя чатыры гады зрушыліся крыху да цэнтру. Я памятаю, калі прэзідэнт Дадон бываў у Беларусі, сустракаўся з бізнесменамі, запрашаў іх. Па-мойму, гэта было два гады таму. Запрашаў нават прыехаць у Беларусь, каб азнаёміцца з сітуацыяй і рызыкнуць інвеставаць у рэспубліку Малдова. Каб пасля скарыстацца пагадненнем аб свабодным гандлі з Еўрапейскім Звязам. Гэта было дзіўна, таму што ў нас былі пытанні да Дадона. Як так – вы запрашаеце беларускіх бізнесменаў, тут вельмі цёплыя адносіны да беларусаў і Беларусі, а ў вашай праграме запісана, што вы хочаце ануляваць пагадненне з ЕЗ. Як можна запрашаць іх у Малдову, каб яны скарысталіся гэтым пагадненнем аб свабодным гандлі з Еўрапейскім Звязам?
Ёсць мутацыі. Скажам так, больш да цэнтру, але ўсё роўна гэта ўспрымаецца як прарасейская палітычная партыя.
Другая – гэта дэмакратычная партыя, кіроўная партыя. Гэта своеасаблівая партыя, таму што сёння кіраўніцтва гэтай партыі прадстаўлена своеасаблівым чалавекам – Уладам Плахатнюком. У яго чатыры іпастасі. Чалавек задае кірунак у палітыцы, ён яе асвятляе, ён праз сваю партыю праводзіць свае ідэі ў парламент і ўрад, а яшчэ ён патураў грамадзянаў сваёй краіны сваімі дабрачыннымі акцыямі. Чатыры іпастасі, якія праяўляюцца адначасова. Ніхто іншы ў гэтай краіне не можа сабе дазволіць такую раскошу. Нягледзячы на гэта, давер да Плахатнюка і партыі дастаткова нізкая.
Таму даводзіцца ўвесь гэты арсенал выкарыстоўваць супраць сваіх супернікаў для таго, калі не самому падняцца, то націснуць так, каб узровень даверу да суперніка ўпаў як мага ніжэй.
Трэцяя палітычная сіла цяпер – гэта апазіцыйны блок, які займае па апытаннях трэцяе месца (другое ці трэцяе). Гэта людзі, якія пазіцыянуюць сябе як апазіцыя, людзі, якія не з улады і алігархаў.
Наколькі гэта праўда?
«Дзеянне і салідарнасць» выступае як апазіцыйная партыя, праеўрапейская, якая кажа вельмі простыя рэчы. Яны кажуць наступным чынам: мы падпісалі пагадненне аб асацыяцыі паміж рэспублікай Малдова і ЕЗ. Гэта пагадненне распісвае ўсе аспекты сацыяльнага, палітычнага, эканамічнага жыцця.
Калі мы кажам, што Малдова мае патрэбу ў стратэгіі, – гэта нонсэнс. Таму што падпісаўшы пагадненне аб асацыяцыі з ЕЗ, мы распісаліся пад пэўнай стратэгіяй.
«Дзеянне і салідарнасць» кажа: хлопцы, а што мы хочам, калі мы падпісалі сабе пагадненне аб асацыяцыі? Будзем добрымі партнёрамі для еўрапейцаў. Зробім гэта, а наўзамен Еўрапейскі Саюз, і гэта праўда, хацеў зрабіць у Малдове вітрыну для іншых краін усходняга суседства.
Бо гэта невялікая краіна…
Так, яны так і казалі. Каб вы разумелі, чаму яны так казалі. ВУП Малдовы – гэта тры сотыя ад ВУП ЕС. Яны казалі прама, што хочуць дапамагчы Малдове стаць добрай вітрынай. Стаць прывабнай для іншых краін былога СССР вельмі проста. Адзіная ўмова – гэта тое, пра што я вам казаў.
Незалежны суд, дружалюбны бізнес клімат, еўрапейскія каштоўнасці. Гэта канстытуцыйны лад, які працуе па правілах. І самая галоўная каштоўнасць – гэта прадказальнасць улады.
Пры гэтым працэсы, заканадаўства не мяняецца. Вось за што выступае «Дзеянне і салідарнасць». Зараз выбарчая кампанія, і калі паглядзім на афіцыйныя лічбы да гэтага моманту, то Дэмакратычная кіроўная партыя выкарыстоўвала ў 30 разоў больш грашовых рэсурсаў, чым «Дыс». Таму што людзі баяцца. Баяцца падтрымліваць.
Гэта значыць, у Малдове сярод людзей ёсць страх.
На жаль, ёсць. І вы пыталіся пра асаблівасці гэтай выбарчай кампаніі, то я хачу сказаць, калі мне тэлефанавалі знаёмыя і казалі, што мы падзяліліся вашым тэлефонам з журналістамі з Беларусі, я сказаў, што я не хачу сустракацца. Мяне спыталі: чаму, ты ж заўсёды быў адкрытым. А я павінен уводзіць самацэнзуру. Шмат якія мае сябры заўважылі, што я пачаў гаварыць у перадачах значна больш павольна, таму што я ўсведамляю, што я павінен фільтраваць тое, што я кажу. Таму ў гэтым годзе я адмовіўся ад шматлікіх сустрэч з журналістамі. Гэта свайго роду самацэнзура. Навошта мне лішнія клопаты. У першыя з 1994 года, з таго часу, як я займаюся выбарамі.
Чаму менавіта цяпер?
Гэта звязана з тым, што ў палітыку прыйшлі бізнес і вельмі заможныя людзі.
Гэтыя людзі выкарыстоўваюць у палітыцы метады, якія яны выкарыстоўвалі ў бізнесе для таго, каб дасягнуць вышынь, якіх яны дасягнулі ў гэтай галіне.
Гэта вельмі спецыфічныя метады, яны не цырымоняцца з супернікамі.
Які ваш прагноз на 24 лютага – усё будзе дрэнна? Ці будуць пратэсты? Ці мае гэта сэнс?
Я мяркую, што людзі стаміліся. Цяпер кажуць сацыёлагі, што сітуацыя цалкам змянілася.
Цяпер усё сацыёлагі кажуць аб спіралі маўчання. Аб страху. Людзі не хочуць шчыра дзяліцца сваімі палітычнымі перавагамі. Таму можна чакаць любых вынікаў.
Гэта значыць адрозныя ад таго, што прадказваюць сацыёлагі. Як вы самі разумееце, адчуваеш сябе не вельмі ўпэўнена. Прагназаваць проста глупа. Такая сітуацыя перад выбарамі.
Што адбываецца ў Малдове напярэдадні парламенцкіх выбараў, глядзіце ў спецыяльным выданні праграмы «Прасвет»:
