«Мутная вада» «Беларусьфільму». Вялікая размова з пераможцамі «Лістапада» Святланай Казлоўскай і Кірылам Галіцкім
Летась на «Лістападзе» яны адклікалі з нацыянальнага конкурсу свой фільм і запрашалі калегаў салідарызавацца. Сёлета праца Кірыла Галіцкага і Святланы Казлоўскай была адзначаная ўзнагародай за найлепшы мастацкі кароткаметражны фільм. Але ці развязаліся праблемы і ўзнятыя летась пытанні? Як змагацца за магчымасць зняць фільм? Дзе праходзяць межы цэнзуры і як з усім гэтым жыць? Святлана Казлоўская і Кірыл Галіцкі – у гутарцы з Вольгай Гардзейчык.
Творчае аб’яднанне «Натощак»
Раскажыце крыху пра сябе. Калі шчыра, для мяне (як, магчыма, і для большасці аўдыторыі, якая не глыбока сочыць за кароткай формай нацыянальнага кіно) вы абодва з’явіліся летась – як грамадскія персоны, як людзі, якія выказалі сваю прынцыповую пазіцыю, адклікаўшы свой фільм з фестывалю з-за цэнзуры ў адборы фільмаў.
Святлана: У мяне мастацкая і аператарская адукацыя. Я даволі даўно працую на тэлебачанні аператарам-пастаноўшчыкам. З Кірылам мы знаёмыя яшчэ са студэнцтва, шмат чаго разам зрабілі працавалі, і ў нашым творчым аб’яднанні «Нашча» («Натощак» па-рас.) аднойчы пачалі рабіць кіно. А яшчэ мяне пачынаюць пазнаваць ужо як аўтарку кліпаў (Ад рэд.: Святлана Казлоўская – аўтарка кліпаў гуртоў «Пятля Прыстрасція», «Сярэбранае вяселле» і найноўшага – «Зіма» паводле аднайменнай песні Лявона Вольскага).
Кірыл, а Ваш творчы шлях?
Кірыл: Насамрэч словы «творчы шлях» неяк пужаюць. Тым больш, што калі казаць пра кінематаграфію – то яго ўсяго пару крокаў: гэта два фільмы, «Пляж/Лес/Тамбур» 2018 года, і папярэдні, зняты ў 2016 «Называйце гэта, як хочаце». І быў яшчэ фільм, зроблены са Святланай у тэхніцы VR, праўда, пытанне адкрытае – ці адносіць гэта да кіно, але гэта пастановачны фільм, васьміхвілінны, што для тэхнікі VR шмат, і нават звыш шмат. І гэта была праца нават з добрым фестывальным лёсам: у Вісбадэне была адзначаная, у рускай секцыі ў Канах пазалетась была паказаная. А калі да творчага шляху далучыць працу на тэлебачанні і ў рэкламе (чаго, пэўна, рабіць не варта), то ў нас вялізарны тэхнічны i творчы досвед, настолькі вялікі, наколькі ён магчымы для асоб, пачынаушых кар’еру пасля 2000 г. сярод нашых кінематаграфістаў.
Шлях ад тэлебачання да кіно даволі заканамерны, а ў Вас, Кірыл, яшчэ і адукацыйная сцежка паказальная: нашая акадэмія мастацтваў, стаж у нямецкай кінаакадэміі Баден-Вюртэмберг, Вышэйшыя курсы сцэнарыстаў і рэжысёраў у Маскве.
Кірыл: А перад гэтым была яшчэ і Акадэмія кіравання пры прэзідэнце, па першай адукацыі я юрыст. А вось Акадэмію мастацтваў я не скончыў.
Цікавы паварот – з юрыстаў ды ў артысты. Больш лагічна было б наадварот, здаецца. Ну, але дапусцім. І вось вы вырашаеце рабіць кіно. Ці дзеля гэтага была створаная студыя «Нашча» («Натощак»)?
Святлана: Справа ў тым, што ў нас дагэтуль была прадакшн-студыя, дзе мы навучыліся працаваць разам і давяраць адно аднаму. Там у нас назбіралася вельмі шмат ідэяў і напрацовак, і мы вырашылі творча аб’яднацца і рабіць нешта ў кіно, бо кіно нам абодвум цікавае.
Кірыл: Так, ідэя рабіць кіно ўвесь час недзе там была на даляглядзе, і ў пэўны момант адбыўся такі пераход да справы, а каталізатарам у маім выпадку стала вучоба на Вышэйшых курсах у Маскве.
І абодва фільмы, «Называйце гэта як хочаце» і «Пляж/Лес/Тамбур» зробленыя ўжо пад лога гэтай студыі?
Кірыл: Не, хутчэй, не. Гэта ўвогуле хутчэй тэарэтычная гісторыя – гэта нашая ініцыятыва, мы як хочам так і называемся, і творы таксама датуем тым годам, якім хочам.
Святлана: Я хацела б падкрэсліць, што гэта не столькі студыя, колькі – пагадненне па прынцыпах існавання ў дадзеных умовах. Напрыклад, кліпы я пачала здымаць наўмысна без бюджэту для тых артыстаў, якія ў нашых абставінах існуюць нейкім цудам, трымаючыся за паветра. Мая спроба пяра была пры кліпах «Пятлі Прыстрасція» і «Сярэбранага вяселля» i мы з музыкантамі цалкам задаволены вынiкамi.
А адкуль такая назва ўзялася для аб’яднання забаўная?
Кірыл: Ды неяк спантанна. Бывае так, што нейкае слова прыходзіць быццам жартам, а потым прыжываецца – і застаецца.
А з другога боку, паколькі ўсім нам патрэбныя мыліцы – а гэта такая мыліца, падтрымка, гэта нас дэкларуе неяк, тлумачыць. Ну і падабаецца людзям назва, пасміхаюцца адразу.
У мяне адзіны закід, што па-беларуску не вельмі ўдала гучыць. Але пра гэта, відаць, вам тады ня думалася. А як выглядае вашая супраца? Амбіцыі і ўменні не перасякаюцца, не іскрыць?
Кірыл: Па-рознаму адбываецца, але ж, галоўнае – адбываецца. Здаецца, Адабаш’ян сказаў, што рэжысёрам можа быць той, хто не даказаў адваротнага. Таму проста робім – ды робім. Усё, што трэба, для таго, каб рабіць, у нас ёсць.
То бок, аніякіх спрэчак, розных меркаванняў, сварак? Творчая супраца, якая адкрывае вас з усіх бакоў?
Кірыл: Не, ну гэтыя бакі – яны чаканая. Прадказальная. Нейкім сачыняльніцтвам мы займаліся заўжды, рабілі разам і рэкламы, і кліпы, таму да супрацы мы прыстасаваліся.
Святлана: Гэта нейкая складаная хімія. Відаць, проста словамі, як вы апісалі – яно не апісваецца. Яно неяк расце. Калі расце – мы радуемся, калі нешта не выходзіць, думаем.
Салідарнасць «Лістападу»
Давайце да «Лістападаў». Летась вы адклікалі фільм з паказу – салідарна з тымі аўтарамі, чые фільмы не прайшлі адбор міністэрства культуры. Праз год вас паклікалі да ўдзелу самі арганізатары. Вы пагадзіліся, атрымалі ўзнагароду – але ці змянілася нешта якасна? Ці пачулі вы галасы тых аўтараў, да якіх звярталіся тады, якіх прасілі даць голас?
Святлана: Я пачынаю падазраваць, што можа, я нейкая такая магутная фігура, і да мяне так складана падыйсці і нешта сказаць, але да мяне крайне рэдка падыходзяць людзі, каб нешта сказаць. Нават на «Лістападзе», калі ўсіх бачыш, калі ўсе на адлегласці выцягнутай рукі – мяне неяк абыходзяць.
Можа, гэта такі стыль – можа, там ніхто адзін да аднога блізка не падыходзіць?
Кірыл: Насамрэч не тое, каб усе, але стварыліся нейкія групы, і тое, што ў нашым коле няма адзінства, гэта абсалютна відавочна і безумоўна. Магчыма, можна разважаць, нармальна гэта ці ненармальна, таму што вось каб па душах сябравалі кінематаграфісты – прам усе з усімі – гэта наўрад ці магчыма.
Магчыма, каб быў повад сябраваць – «за» штосьці, ці «супраць» чагосьці, то гэта б паяднала. Нам здавалася, што вось тая леташняя сітуацыя магла б паспрыяць сяброўству «супраць», але па выніку – нічога асабліва не здарылася. Іншая справа, што невядома, што гэта мусіла б быць – але не адбылося нічога.
Мы зрабілі потым спробу асабістай размовы (відэапраект), запрашалі на гэтыя размовы тых, каго палічылі важным і цікавым запрасіць, і ўсе адгукаліся, ніхто нам не адмовіў, і ў гэтым сэнсе можна сказаць, што да размовы ўсе гатовыя. Але гэта ж не тое, што вы хацелі б пачуць. Хацелася б, відаць, нейкага яднання духоўнага, нейкіх дзеянняў, якія маглі б у нешта пераўтварыцца, у нейкі дакумент, учынак.
Вядома ж, хочацца канкрэтыкі. Але калі вы кажаце, што ў людзей ёсць жаданне размаўляць пра праблемы кіно, прынамсі тэт-а-тэт, то можа нехта проста павінен узяцца за гэта, ачоліць, так бы мовіць, стварэнне незалежнага прафсаюзу кіношнікаў? А нікому ж, пэўна, не хочацца, бо кожны хоча быць творцам, а не «аб’ядноўвацца».
Святлана: Хачу адзначыць, што Андрэй Куціла сёлета пачаў прамову са згадкі пра нас, пра Кацярыну Махаву, пра леташнія падзеі на «Лістападзе». І хоць масавага яднання не адбылося, але дастаткова адной фігуры, каб адчуць падтрымку. Гэта вельмі важна, вялiкi яму дзякуй.
Кірыл: Да, гэта важна. І важна таксама тое, што нашае вяртанне, «рэабілітацыя» свайго роду – яна праходзіла ўжо пад знакам плюс па зговары нейкім між намі, мы хацелі не проста ўдзельнічаць, а пераканацца, што будзе прапанаваны ўдзел усім, хто летась забраў фільмы. І тут гэтая кругавая парука, такая харошая, правільная, здарылася сама сабой. Нам званіў Куціла з пытаннем, ці да нас звярталіся з запрашэннем. Бо, відаць, яму патэлефанавалі першаму.
То бок, каб кагосьці запрасілі, а кагосьці – не, то магчымая была б супольная пазіцыя і на гэты раз?
Кірыл: Мы неяк не вельмі сачылі, што там адбывалася, я нават не ведаю, адкуль сыходзіла ініцыятыва, ад міністэрства ці ад арганізатараў, але думка ў іх узнікла, а Куціла быў першым, каму пазванілі.
Святлана: І я так разумею, што Андрэй адказаў, што ад запрашэння ці не запрашэння ўсіх, хто летась выйшаў з конкурсу, залежыць іх пазіцыя – аддаваць ці не аддаваць працы на фестываль. Я так разумею, што ён і ад імя Аляксандра Міхалковіча выступаў. То бок яны былі гатовыя не пайсці на конкурс. І, дарэчы, Андрэй Кудзіненка неяк выпаў з зоны ўвагі, а ягоны фільм таксама не прайшоў у конкурс.
Кухня «Беларусьфільму»
Якія фільмы могуць падпасці пад цэнзуру ў Беларусі?
Святлана: Ох, ну ў нас жа ўсе такія перапуджаныя. На ўсялякі выпадак будуць забараняць усё на свеце. Калі гэта Крым – як у Міхалковіча – то забароняць. Калі слова «стрыптыз» – канешне, таксама. Тут можна і фільм не глядзець. Калі габрэі ў партызанах – забароняць адназначна, гэта ведаем з досведу: мы летась падаваліся на ўдзел у ваенным альманаху кароткага метру «Беларусьфільма» і там ледзь закранулі падзеі 1939 года, каб змяніць крыху сцэнар пад сябе, а нам увесь рэдактарскі аддзел замахаў рукамі, зрабіў вочы: «Да вы што, ды вы ж разумееце!.» А што тут разумець, калі гэта гістарычны факт?
Кірыл: Але размовы там не ідуць пра гістарычныя факты, там аперуюць нейкімі догмамі, якія маюць статус юрыдычных дакументаў. То бок нейкія рэчы могуць разглядацца толькі ў такім ракурсе і ў ніякім іншым. І гэта вельмі дзіўна, і гэта ўражвае – як недарэчна глыбока сядзяць гэтыя догмы ў людзях, якія вырашаюць, прыняць ці адхіліць заяўку.
Святлана: І мы, напрыклад, сутыкнуліся з практычнай забаронай казаць у кіно пра падзеі 1939 года.
Відавочна, аўтарам застаецца вельмі вузкая сцяжынка для творчасці – даводзіцца ўвесь час думаць з аглядкай, што ўдасца паказаць, пастаянна шукаць кампрамісу. Як з гэтым жыць – з большага зразумела, але ці можна з такім «наморднікам» ствараць?
Святлана: Гэта вялікая і цікавая тэма. Канфармізм, ступень канфармізму… Хочацца захаваць твар – і працаваць таксама хочацца. Зусім нязручнае становішча для аўтараў, асабліва маладых. Справа ў тым, што «Беларусьфільму» таксама патрэбная свежая кроў. Яны шукаюць прафесіяналаў, аўтараў, якія будуць рабіць сучаснае кіно. Яны зацікаўленыя ў прыцягванні маладых, моцных спецыялістаў.
А сцяжынка вузкая, да. Тут гіганцкія высілкі трэба прыкласці, каб не зваліцца ў балота.
Кірыл: Камусьці лягчэй гэта даецца – дамовіцца з сабой, з адміністрацыяй, ці з міністэрствам… Бо тут яшчэ асобная тэма – з кім, калі і ў якім рэжыме размаўляць, бо гэта вельмі мутная вада. Гэтым мы адрозніваемся ад любога нармальнага кінапрацэсу ў любой цывілізаванай краіне – тут вельмі мутна. Вялікае значэнне маюць сувязі, гэта, відаць, паўсюль, але поспех тут залежыць ад умення лавіраваць.
Гэта больш складана, чым нават нейкія абмежаванні. Бо рамкі існавалі заўжды, і аўтары як правіла неяк умеюць іх абыходзіць, таму на гэта скардзіцца можна ў другую чаргу.
А ў першую чаргу – на «мутную ваду»?
Кірыл: Так, на закрытую сістэму размеркавання «бонусаў», на квазі-адкрытую сістэму правядзення конкурсаў, якія праводзяцца па прынцыпе дзяржзакупкі, як сілас у саўгас для дойнага стада. Вы даведваецеся пра конкурс поўнаметражных сцэнароў з заяўленай тэматыкай прыблізна за месяц-два да яго заканчэння. Зразумела, што напісаць штосьці за гэты час проста немагчыма. І зразумела, што конкурс абвешчаны пад ужо гатовы і кімсьці пралабіраваны праект.
Немагчыма будаваць нейкую даўгую стратэгію развіцца сябе як аўтара, як фігуранта працэсу.
І, што яшчэ горш, няма дыялогу паміж тымі, хто размяркоўвае бюджэт, і тымі, хто спрабуе працаваць у гэтай сферы. Ім не трэба быць адважнымі і думаць пра нейкую адказнасць.
Гэта ўласціва, у прынцыпе, людзям, і сёння – даражаць не тым, які след яны пакідаюць у гісторыі і свядомасці, а даражаць сваёй пазіцыямі пасадай, сваймі заробкамі – і перажываюць яны выключна на гэты конт. Хуткасць ратацыі дырэктараў кінастудыі сведчыць пра абсурд перажыванняў – бо ўраджай засеянага табой і так здыме нехта іншы. Любы сур’ёзны фільм, ад пачатку і да канца, робіцца гады чатыры, а на пасадзе дырэктара больш за два гады ніхто не затрымліваецца.
А ў 2020-м заступіце на пасаду Вы.
Кірыл: Так, быў такі жарт.
Святлана: Няправільна лічыць, што сітуацыя з цэнзурай на «Беларусьфільме» цяпер як у Савецкім Саюзе. Не. Там нейкая вырасла сістэма суадносінаў вельмі дзіўная, не падобная ні на водную з краінаў-суседак, ні ў Расеі такога дзікунства няма, ні ва Ўкраіне, не кажучы ўжо пра краіны Еўразвязу. І нельга казаць, што мы застаемся ў нейкай савецкай парадыгме, гэта не так. Нам учора прыводзілі ў прыклад Таркоўскага і Рубiнчыка – яны прабіваліся скрозь цэнзуру і знаходзілі і сілы і шляхі, каб здымаць фільмы, і давайце, маўляў, вы таксама так – але ў нас не так. У нас, відаць, нейкія іншыя павінны быць ключы.
І што вы плануеце рабіць далей, а магчыма, ужо робіце?
Кірыл: Мы сачыняем палітычны мюзікл і вельмі спадзяемся, што яго сачынім, асiлiм. Чаму палітычны – бо на вялікіх экранах Беларусі практычна няма тэмаў, якія вызначаюць наш час. А калі мы ўсё ж ставім пытанне пра адлюстраванне ў творах праяваў часу – то адна з самых сур’ёзных тэмаў нашага часу – як раз палітычная і сацыяльная.
А мюзікл – таму што мы жывем у час, калі разумныя рэчы немагчыма давесці да адрасата. Таму будзем шукаць магчымасць стварыць няглупае шоу ў забаўляльным фармаце.
Святлана: І паколькі Кірыл адкрыў адну карту, я адкрыю яшчэ адну: адным з галоўных герояў у нас будзе Адам Міцкевіч.
Ох, і такая цікавая тэма – у самым канцы… Якія акторы, які музычны матэрыял? Ці ўсё выключна на нацыянальных сілах?
Кірыл: Не-не, больш нічога не скажам, і так сказалі зашмат, гэта фактычна першы раз мы кажам камусьці трэцяму пра праект.
Тады хаця б назву скажыце!
Кірыл: Працоўная назва мюзікла – «Інстытут культуры». І яна нам падабаецца. А пра ўсё астатняе распавядзем крыху пазней.
Размаўляла Вольга Гардзейчык belsat.eu
