220 гадоў – юбілей чалавека, які мог стаць яблыкам разладу трох народаў – а вось не стаў. Адам, Adam, Adomas – беларусы, палякі, літоўцы роўна цэняць яго, роўна шануюць. Ці чытаюць – гэта іншае пытанне, але сучасная моладзь наогул рэдка чытае велізарныя тэксты, накшталт «Пана Тадэвуша», да канца і цалкам. У анталогіях, у хрэстаматыях – так. Па школьнай праграме – несумненна. Але ведаюць, памятаюць.
Дваццаць гадоў таму ў Менску ўсталёўвалі помнік паэту. Сабралася мноства людзей. Запрасілі амбасадараў усіх краін, у якіх пабываў пры жыцці нястомны пілігрым волі. Прыехала прадстаўнічая польская дэлегацыя на чале з тагачасным кіраўніком Сенату Польшчы – прафесарам-гісторыкам Лонгінам Пастусякам.
Рух на вуліцы Гарадскі Вал, здаецца, быў перакрыты. Сабралася інтэлігенцыя – уключаючы тую, што накінулася б на кожнага, хто наважыўся б назваць Міцкевіча палякам. Гукаўзмацненне разносіла далёка голас шаноўнага сенатара.
– Адам Міцкевіч, вялікі сын беларускай зямлі, які стаў геніяльным польскамоўныя паэтам…
Так, практычна так: «genialnym poetą w języku polskim». Дыпламатычная, вельмі дакладная, практычна бясспрэчная фармулёўка. Так, нарадзіўся ў Беларусі, не адбярэш, але мова паэта – ягоная другая радзіма.
На гэтым фоне нядаўні скандал вакол ўстаноўкі помніка Тадэвушу Касцюшку ў Швейцарыі здаецца дробным непаразуменнем. Бо важна шукаць тое, што аб’ядноўвае, а не тое, што падзяляе.
Ўжо добрую палову стагоддзя шукаюць беларускія літаратуразнаўцы хоць бы шматок паперы, які б сведчыў, што Міцкевіч пісаў і на нашай, роднай, беларускай. На жаль, я не веру ў гэта. Не можа быць так, што ад яго сябра, філамата Яна Чачота захаваліся беларускамоўныя рукапісы, што крыху пазней Уладзіслаў Сыракомля (Людвік Кандратовіч) адзначыўся такими вершамі, а Вінцук Дунін-Марцінкевіч і зусім стаў нашым нацыянальным класікам, а ад геніяльнага, найвышэйшага, роўнага Дантэ і Шэкспіру па культурным значэнні – нічога. Ўжо знайшлі б, апублікавалі, дваццаць разоў адкаментавалі б. Хутчэй за ўсё, не – не знойдзем, бо не было гэтых радкоў. Што не прымяншае значэння асобы і творчасці – менавіта для нас, для нашага народу, нашай культуры.
Мне давялося прысутнічаць на перакладчыцкім круглым стале ў Кракаве, які сабралі з нагоды выхаду чарговага поўнага перакладу «Пана Тадэвуша» на ангельскую мову. Беларусь будзе прадстаўляць на ім Андрэй Хадановіч, слухаць якога было, як заўсёды, неверагодна цікава. Але яшчэ цікавей было іншае: выступы перакладчыкаў паэмы Міцкевіча на арабскую і кітайскую мовы. Энцыклапедыя літоўска-беларускага жыцця з цяжкасцю паддаецца перакладу. Арабам важна знайсці аналаг сярод паэтычных жанраў сваёй культуры, кітаянцы – прыдумаць неабходную колькасць назваў грыбоў, якіх няма ў кітайскіх лясах. А польскаму – як і беларускаму – школьнікам трэба даходліва растлумачыць, чаму паэма іх нацыянальнага класіка пачынаецца радкамі:
Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie:
Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,
Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie
Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie.
Пра якую ж зямлю, аб якім страчаным назаўжды Эдэме сумаваў паэт? Палітычна падзяліць на тры часткі яе можна, што і сталася, гістарычна і паэтычна – не. Таму што ў нас ёсць Ён.
Міцкевіч працягвае пісаць і прыносіць гісторыкам літаратуры сюрпрызы. Апошні па часе неапублікаваны ягоны аўтограф быў знойдзены год таму ў Львове і апублікаваны ў адыходзячым годзе. І гэта – якраз пачатак «Пана Тадеуша». Чым не сімвалічны знак, дадзены нам земляком з мінулага?
Ён чакае новых юбілеяў, новых выданняў, новых даследаванняў. Рассыпаюцца замкі, у княскіх палацах усталёўваюць шклопакеты і пластмасавыя дзвярныя ручкі, так што паэзія Міцкевіча застаецца галоўным аўтэнтычным сведчаннем існавання вялізнага культурнага пласта, скрозь які будуць прабівацца новыя пакаленні, спрабуючы зразумець ўласную гісторыю.
Пакаленні чытачоў трох народаў.
Мне здаецца, будзе менавіта так.
Аляксандр Фядута/АА, belsat.eu
Рэдакцыя можа не падзяляць меркавання аўтара.
