«Калі б на мяне ціснулі, як на Навальнага, то я з'ехаў бы з краіны»: інтэрв'ю з карыкатурыстам Сяргеем Ёлкіным
Ён нарадзіўся там, «дзе нават летам холадна ў паліто» – у Варкуце, атрымаў адукацыю архітэктара-горадабудаўніка і з 1999 года працуе мастаком-карыкатурыстам. Адным з самых вядомых і надзённых у Расеі. Карэспандэнт «Белсату» пагутарыў з Сяргеем Ёлкіным пра жыццё, прынцыпы і жарты ніжэй за пояса.
– У часы інтэрнэт-мемаў і графічных рэдактараў наколькі складана карыкатурысту зарабляць сабе на хлеб?
– Так, нялёгка. Але раней, да эпохі інтэрнэту ў правінцыйнага карыкатурыста прабіцца наверх не было наагул шанцаў. Цяпер гэта зрабіць значна лягчэй. Але, каб зарабляць у гэтай прафесіі, трэба быць на 80% палітолагам і на 20 – карыкатурыстам.
– Інтэрнэт чарговы раз прадэманстраваў, што людзям падабаецца гумар ніжэй за пояс і многія карыкатурысты гэтым карыстаюцца, вы не. Якія ў вас прафесійныя прынцыпы?
– Менавіта гэты прынцып і дазваляе зарабляць. Калі маляваць непрыстойнасці, то грошай не ўбачыш. Будзеш папулярны ў смаркатай дзятвы.
– Вы кажаце, што трэба быць больш палітолагам. Гэта значыць усё роўна як малюеш, важна на якую тэму?
– Ці эканамістам, або сацыёлагам. Трэба валодаць важнай грамадскай тэмай, ведаць яе звонку. Маляванне карыкатур гэта візуалізацыя трэнду. А проста гумар у СМІ цяпер не патрэбен.
– Вы лічыце, што непрыстойнасці ўласцівыя толькі смаркатай дзятве, але, зноў жа, інтэрнэт нам дэманструе, што і дзеячы культуры, і грамадзскія актывісты, і нават палітыкі дазваляюць сабе часам, непрыстойную лаянку, непрыстойныя жарты. Прадаюць сябе на патрэбу публікі або ад душы гэта робяць? Макарэвіч нядаўна праспяваў непрыстойную песню. Гэта ж усё не для смаркатай дзятвы робіцца.
– Я іду сваёй дарогаю, у мяне свае прынцыпы, мне не цікавая гэтая субкультура. У мяне тры сыны якія жорстка сочаць за маёй мовай – яны мае цэнзары. Яны больш артадаксальныя, чым я ў гэтыя пытанні.
– Вы аўтар досыць з’едлівых палітычных карыкатураў на вострыя тэмы. Адзін з вашых галоўных персанажаў – Пуцін. Крэмль не сочыць за вашай творчасцю? Не было тэлефанаванняў, просьбаў, прапановаў, ад якіх немагчыма адмовіцца?
– Былі прапановы вельмі выгадныя, але я змог адмовіцца.
– Напрыклад?
– Напрыклад маляваць карыкатуру як Украіна збівае «Боінг». За вееельмі вялікія грошы прапаноўвалі.
– Наўпрост з Крамля прасілі? Для іх гэта так важна было?
– Не, вядома, гэта былі людзі аднекуль з інтэрнэту. Але бюджэты, якімі яны валодаюць, кажуць за сябе.
– Вы імгненна рэагуеце на падзеі, вашы карыкатуры з’яўляюцца на працягу некалькіх гадзінаў пасля падзеі. Якім чынам пачынаецца ваш дзень?
– З прагляду навін. З чытання блогаў некаторых палітолагаў і журналістаў.
– Ці пагражалі вам за карыкатуры?
– Так, не аднойчы. Калі з’яўляецца пагроза, пачынаеш думаць пра яе, рыхтавацца. Потым, калі пагрозы ідуць ужо суцэльнай плынню, перастаеш іх заўважаць – яны ператвараюцца ў агульны фонавы шум.
– Гэта былі пустыя пагрозы ад карыстальнікаў інтэрнэту ці сур’ёзныя папярэджанні? Нейкім чынам ціснулі на родных?
– Не проста плынь з інтэрнэту. Нічога сурʼёзнага. Пакуль толькі кшталту «павесім Ёлкіна на ёлцы».
– Вы смеяцеся над Пуціным, вы дастаткова папулярныя, вам робяць нязручныя прапановы, але вы адмаўляецеся. У Расеі ёсць свабода слова, на ваш погляд? Наколькі свабодна вы дыхаеце ў творчасці?
– Я не спрабаваў прамацаць гэта дно да канца. Напэўна, праз публічнасць мне дазволена болей, чым іншым.
– Напрыклад у Беларусі ці Казахстане падобных вольнасцяў сабе карыкатурысты не дазваляюць.
– Я дазваляю сабе менш, чым дазваляюць карыкатурысты ў ЗША ці Еўропе, у межах дадзеных мне канстытуцыяй. А што, хіба былі выпадкі ціску на карыкатурыстаў у Беларусі ці Казахстане?
– У кожнай краіне свая гістарычная культура палітычнай сатыры і карыкатуры. Тое, што добра французу, то рускаму смерць? І наадварот. Я маю на ўвазе «Шарлі Эбдо».
– «Шарлі» для мяне не можа быць узорам. У нас іншая традыцыя. І маё ўяўленне аб маралі трымае мяне ў межах.
– У Казахстане, напрыклад, малюнак першага прэзідэнта абаронены асобным законам. Тэарэтычна, за карыкатуру могуць прыцягнуць, калі яна не спадабаецца, і камусьці падасца, што яна абражае прэзідэнта. Уключаецца самацэнзура. А ў вас калі ўключаецца самацэнзура?
– Ужо казаў – жарты ніжэй за пояс не малюю, бо такое атрымаў выхаванне. Акрамя таго, мой досвед дэмаструе, што, калі перабольшваць з нянавісцю і злосцю, то гэта ў палітычнай карыкатуры працуе горш. Не трэба даваць апанентам падставаў абвінаваціць цябе ў прадузятасці і азлобленасці. Гэта аслабляе маю ўласную пазіцыю.
– Рэлігія? Пачуцці вернікаў? Каго баіцеся закрануць?
– Замоўнікі з Захаду просяць пазбягаць выкарыстання рэлігійных сімвалаў, але гэта агульнасусветная тэндэнцыя.
– «Шарлі» моцна перабольшваюць, на ваш погляд?
– У маім разуменні – так.
– Вы з’яўляецеся адным з аўтараў кнігі «Прапампуй мозг» для аматараў інтэлектуальных гульняў кшталту «Што? Дзе? Калі? ». Калі казаць пра інтэлектуальны ўзровень грамадства, як ён змяніўся за апошнія, скажам, 20 гадоў.
– Мяне ўключылі ў аўтары без маёй згоды і папярэджання.
– Цікава, як гэта адбылося?
– Я нават не стаў высвятляць гэта. Проста здзівіўся.
– Кнігу чыталі?
– Не. Усё так хутка мяняецца, што якія-небудзь веды, неабходныя яшчэ дзесяць гадоў таму,цяпер становяцца нікчэмнымі, ідзе тэхналагічная рэвалюцыя. Рабіць высновы пра інтэлект у гэтым імклівым свеце, які змяняецца, тое ж самае, што глядзець на пейзажы, што імгненна змяняюцца за акном хуткаснага цягніка.
– Вы адносіце сябе да інтэлектуальнай эліты?
– Прыкідваюся, што з’яўляюся яе часткай.
– Хто для вас аўтарытэт у расейскай палітыцы?
– Ніхто. Кожны з палітыкаў, хто выцягне галаву з акопу, атрымае на сябе карыкатуру.
– Навальны атрымае?
– Безумоўна. Ужо шмат разоў яго маляваў.
– Нехта з герояў вашых карыкатураў крыўдзіўся на вас?
– Хтосьці напэўна крыўдзіўся, але яны хаваюць гэта.
– Ці ёсць нехта з карыкатурыстаў, каго вы лічыце сваім настаўнікам, хто аказаў на вас уплыў?
– Цюнін, Boligan, Ramirez, Басыраў, Луковіч.
– Каго лічыце канкурэнтамі?
– Канкурэнтаў не бачу.
– Ці былі выпадкі, калі хтосьці прасіў намаляваць карыкатуру на яго?
– Вядома.
– Малявалі?
– Напэўна. Ужо не памятаю.
– Што вас можа закрануць як мастака? На што можаце крыўдзіцца?
– Калі не разумеюць сутнасці карыкатуры, а хваляць і смяюцца над доўгім носам персанажа або яго крывымі ножкамі.
– А чаму ў яго доўгі нос? Намёк на Пінокіо?
– Проста блюзнерства.
– Што можа вас прымусіць пакінуць Расею?
– На мяне неяк ужо вельмі моцна трэба націснуць для гэтага.
– Што значыць моцна націснуць? На Навальнага моцна ціснуць?
– Так, я б з’ехаў, калі б на мяне так ціснулі.
– Для каго ніколі не будзеце выконваць замову ні на якіх умовах?
– Увесь спектр ультра, тыя хто жывуць нянавісцю і хлуснёй.
– Хто вінаваты?
– Кожны.
– Што рабіць?
– Не баяцца.
– Ці справядліва прагналі Астапа Бэндэра з параходу за створаны ім вобраз сейбіта, што раскідваў аблігацыі дзяржпазыкаў?
– Заказчык заўсёды мае рацыю.
Гутарыў Ігар Віняўскі, belsat.eu
