Адзінокія, шматдзетныя, малазабяспечаныя – часам дастаткова належыць да адной з гэтых катэгорый, каб у вачах грамадства жанчына атрымала цэтлік «дрэнная маці». Чаму беларускія бацькі часам баяцца сацыяльных службаў, ці заможная сям’я значыць – бяспечная? І чаму большасць бацькоў не ўпісваецца ў грамадскі стандарт «добрых»?
Навучыцца прасіць аб дапамозе
У офісе «Шчаслівага малыша» шматлюдна, ідзе праца. Побач з шафамі і працоўнымі сталамі валізкі, пакеты, цюкі з рэчамі, дзіцячыя вазочкі, агуркі і памідоры ў слоіках, кветкі ў гаршках. Пахне яблыкамі – нехта ахвяраваў лішкі ўраджаю. Усё гэта частка той дапамогі, якую могуць прапанаваць бацькам з дзецьмі з усяго Менску ў Сацыяльным цэнтры «Шчаслівы малыш».
Псіхолаг, кіраўнік Сацыяльнага цэнтру «Шчаслівы малыш» Ірына Шмак зазначае, што атрымаць дапамогу гатовыя не ўсе – у грамадстве назіраецца стыгматызацыя мацярынства, асабліва нестандартнага.
«Грамадства не любіць мацярынства без законнага шлюбу, матэрыяльна незабяспечаных бацькоў, – гаворыць Ірына Шмак. – «Дрэнная маці» – гэта стыгма, паняцце, якое датычыць самых розных формаў мацярынства. Занадта маладая, занадта старая, адзінокая, замала дзяцей, зашмат дзяцей… Але што рабіць гэтым людзям? Асоба не спраўляецца і пры гэтым саромеецца звяртацца па дапамогу. І гэта адзін край праблемы. Іншы варыянт, калі чалавек наадварот упэўнены, што яму ўсе абавязаны. Прычым такія ўстаноўкі аднолькава часта сустракаюцца ў дзяцей-сіротаў і ў тых, што выраслі ў звычайных сем’ях, але з адпаведным светапоглядам. І там, і там няма асабістай адказнасці за тое, што адбываецца ў жыцці. Таму існуюць дзве скрайнасці – ці сорамна звярнуцца па дапамогу, ці ўсе вінныя».
Матэрыяльную дапамогу выдаюць абмежавана – толькі самае неабходнае і толькі ў самы крызісны час. У «Шчаслівым малышы» ніколі не прапануюць сям’і грошы – гэта жалезны прынцып. Па словах Ірыны Шмак, галоўная мэта супрацоўнікаў цэнтру ў тым, каб дапамагчы дарослым дасягнуць самастойнасці ў бацькоўскіх абавязках, навучыцца бачыць перспектывы выхаду з праблемы.
(Бес)клапотныя сем’і
Насуперак распаўсюджанаму меркаванню, сямейныя крызісы і трагедыі не заўжды звязаныя з фінансавымі праблемамі. Бацькоўскае выгаранне не залежыць ад таго, колькі зарабляе сям’я – у сям’і, дзе муж шмат працуе і добра зарабляе, жанчына хутчэй за ўсё будзе ўдвая больш стомленая. Ёй проста не даводзіцца чакаць дапамогі.
Праваахоўнікі і медыкі зазначаюць, што трагедыі, калі маці агрэсіўна паводзяць сябе ў дачыненні да сваіх дзяцей, адбываліся ў знешне нармальных сем’ях, якія, на першы погляд, нічым не вылучаліся з агульнага шэрагу.
«Калі жанчына не звернецца па дапамогу, мы мала чым можам быць карыснымі, – канстатуе псіхолаг. – Наколькі навакольныя могуць заўважыць, што нешта не так. Магчыма, калі б у кожным выпадку сваякі і блізкія ў своечасова заўважылі стан маці, яе стомленасць, звярнуліся б па дапамогу… Магчыма, тады можна было б пазбегнуць трагедый. Грамадства само правакуе выпадкі, кшталту трагедый, якія актыўна тыражаваліся ў СМІ.
Калі ў мяне пыталіся наконт здарэння ў Мачулішчах, калі жанчына выкінула народжанае дзіця ў сметнік, я мела толькі адзін адказ: а што зрабіла грамадства, каб ёй дапамагчы, каб гэтага не здарылася?
Як апынулася, што нават самыя блізкія людзі не заўважылі цяжарнасці? Адказнасць за такія выпадкі нясем мы ўсе разам».
А калі забяруць дзяцей?
Шматлікія гучныя гісторыі, якія апісваюць супрацьстаянне бацькоў і сацыяльных службаў, нараджаюць недавер да дзярждапамогі. Сям’я з Гомля некалькі месяцаў была пад пільным вокам чыноўнікаў праз тое, што старэйшая дачка не прыйшла начаваць, а ў Менску дзяўчынку забралі з сям’і бабулі і дзядулі бо паводле сацыяльных службаў, тыя сустрэлі іх з пахам алкаголю. Таты і мамы баяцца, што ў іх могуць адабраць дзіця, калі нешта не спадабаецца чыноўнікам. Ці не прымушае гэта людзей пазбягаць дапамогі ў тым ліку і ад спецыялістаў «Шчаслівага малыша»?
«Мы – не дзяржаўная ўстанова, таму з нашага боку не будзе і не можа быць аніякіх санкцый у дачыненні да сем’яў, – падкрэслівае спадарыня Ірына. – Нашая галоўная задача – дапамагчы. Важна разумець, што сацыяльныя службы ствараліся не для таго, каб імі пужалі дзяцей. Да нас вельмі часта звяртаюцца сем’і па накіраванню дзяржорганаў. Калі сям’я патрапіць пад увагу сацыяльных службаў, я заўжды раю пытацца ў камісіяў: «Якую канкрэтную дапамогу вы можаце прапанаваць мне ў гэтай сітуацыі»? І вось сыходзячы з гэтага адказу, можна вырашаць карная гэта служба ці не. Хутчэй за ўсё, вам проста жадаюць дапамагчы так, як могуць. З тым рэсурсам, што ёсць».
Расчараванні і надзеі
Сацыяльны цэнтр працуе з 2013 года і за гэты час сотні сем’яў скарысталіся з псіхалагічнай, матэрыяльнай, сацыяльнай і педагагічнай дапамогі. 44 жанчыны і 55 дзяцей, якія апынуліся ў складаных жыццёвых умовах, змаглі перажыць крызіс у спецыяльнай кватэры-шэлтэры. Бывае, жывуць месяц, два, тры і нават даўжэй, бо працягнуць руку дапамогі не гатовыя нават самыя блізкія людзі. Кватэра-прытулак і яе жыхары, дарэчы, з’яўляецца галоўнай прычынай, чаму ў Сацыяльным цэнтры працуюць толькі жанчыны. Некаторыя мамы і дзеці проста не могуць пачувацца спакойна і бяспечна ў прысутнасці дарослых мужчынаў.
Аднак не кожная гісторыя ў Сацыяльным цэнтры заканчваецца паспяхова. У «Шчаслівым малышы» свае правілы і дапамогу могуць прапанаваць толькі тым, хто хоча змяніцца. У тым ліку і месца ў прытулку не замацавана за жанчынай.
«Мы ж не працуем з няпоўнагадовымі злачынцамі, да нас трапляюць маці, якія хочуць, каб іх дзеткам было добра, – выказваецца кіраўнік цэнтру. – Ці скарыстаюцца гэтыя жанчыны сваёй магчымасцю – гэта іх зона адказнасці. Я не магу сказаць, што ўсе спраўляюцца. Гэта ментальная праца, якая не ўсім падабаецца, не ўсе імкнуцца яе праводзіць. Але гэта зноў жа права кожнай жанчыны і яе выбар. Калі чалавек робіць выбар не на карысць дзіцяці і будучыні, мы кажам яму: «Да пабачэння». Бо ёсць іншыя жанчыны, якія чакаюць свайго шанцу і абавязкова скарыстаюцца з яго».
Марыя Малевіч, belsat.eu
Фота Сяргея Сацюка-Грабоўскага
