«Мэта – выжыць і застацца на свабодзе». Як беларускія ўцекачы хаваюцца ў Польшчы
Больш за 150 беларускіх грамадзянаў з пачатку паслявыбарчых рэпрэсіяў выехалі ў Польшчу прасіць міжнароднай абароны. Гэтыя людзі ўпэўненыя: на радзіме іх чакае пераслед за палітычныя перакананні і суворыя пакаранні за ўдзел у мірных пратэстах. Шмат хто з іх цяпер у адмысловых лагерах для ўцекачоў, бо без грошай і ведання мовы ім няма куды падзецца. У гэткай складанай сітуацыі беларусам дапамагаюць валанцёры ды суайчыннікі, якія стала жывуць у суседняй краіне. Belsat.eu пабываў у двух лагерах для ўцекачоў у Белай Падляскай і паразмаўляў пра ўмовы жыцця тых, хто вымушаны хавацца ад рэжыму Лукашэнкі за мяжою.
Беларусы раскіданыя цяпер па ўсёй Польшчы. Асноўная частка, прыблізна 50 чалавек, цяпер у лагерах у Белай Падляскай, горадзе непадалёк беларуска-польскай мяжы. Праз напружаную эпідэмічную сітуацыю з каронавірусам кожны, хто прыехаў шукаць прытулку, мусіць прайсці 10-дзённы каранцін – самастойна або, калі такой магчымасці няма, у вызначаным памежнікамі асяродку. Нашыя суразмоўцы ўжо адбылі гэты тэрмін і могуць свабодна выходзіць за сцены лагеру.
ІГАР
Наваполацкі актывіст з 19-гадовым досведам і сябра партыі «Народная грамада» Ігар В. разам з жонкаю Наталляю ды малою дачкою прыехалі ў Польшчу з тэрыторыі Украіны ў пачатку верасня. Ігар быў адным з першых, хто папрасіў абароны ў польскай дзяржавы. Цяпер сям’я жыве ў Горбаве, былым прыдарожным гатэльным комплексе, які польскія ўлады выкупілі і перарабілі на лагер для ўцекачоў.
Раней там жылі ў асноўным выхадцы з Чачэніі ды ўкраінцы, але цяпер большасць – беларусы.
Ігар распавядае гісторыю ўцёкаў і прыезду ў Польшчу:
«Я быў адным сярод першых затрыманых 9 жніўня. Мы чакалі вынікаў галасавання на адным з выбарчых участкаў. Нас прыйшлі праганяць міліцыянты: я абурыўся, і шасцёра ціхароў занеслі мяне ў бус на вачах дачкі ды жонкі.
Мне далі 10 содняў за хуліганства ды супраціў міліцыі, з якіх я адседзеў 5, бо 14 жніўня пачалі баставаць мае калегі з «Нафтану» і «Паліміру», дзе я працаваў. Дарэчы, збівалі нас не мясцовыя міліцыянты, яны самыя былі ў шоку. Збіваў нас віцебскі АМАП. Пазней шмат хто з мясцовых пазвальняліся».
Пасля арышту Ігар пачаў сваё расследаванне і знайшоў трох асобаў, сваякі якіх бралі ўдзел у пратэстах, пазней загінулі, а целы былі знойдзеныя пры дзіўных акалічнасцях.
«Вядома, што яны выходзілі на пратэсты, але іхную смерць намагаліся замаскаваць пад бытавую. Я пачаў збіраць сведчанні. Адзін са знаёмцаў-праваахоўнікаў папярэдзіў мяне, каб я перастаў капаць, бо супраць мяне распачнуць справу за паклёп на міліцыю. Тады я пастанавіў зʼехаць дзеля бяспекі».
Неўзабаве Ігара абвесцілі ў вышук. На той момант сямʼя паспела выехаць ва Украіну, а адтуль трапіла ў Польшчу.
«Віза была толькі ў мяне. Мы ехалі звычайным рэйсавым аўтобусам. Нас не хацелі браць, але мясцовыя патлумачылі сітуацыю, дамовіліся, што нас давязуць да мяжы ды высадзяць. Украінскія памежнікі таксама вельмі дапамаглі: звязаліся з палякамі, сказалі, што беларусы шукаюць прытулку і хочуць прыйсці, тыя далі дабро. Нас пасадзілі ў аўтобус».
Сямʼю чакала вялікае сумоўе і 8 гадзінаў на мяжы, пасля чаго іх забралі ў лагер у Белай Падляскай на вуліцы Дакудоўскай. Гэта размеркавальнік, дзе можна адбыць каранцін і здаць патрэбныя аналізы. Пасля гэтых фармальнасцяў можна пакінуць лагер і жыць самастойна ў чаканні асноўнага інтэрвʼю або застацца ў лагеры. У сямʼі Ігара не было матэрыяльных магчымасцяў сысці з лагеру, таму іх перавялі ў Горбаў.
«Цяпер тут у асноўным семʼі з малымі дзецьмі. Маладыя сыходзяць на прыватныя кватэры. Вядома, пра гэта думалі і мы. Але здыманне кватэры вельмі дарагое, працаваць нельга. Можа, на месяц нам бы хапіла ашчаджэнняў, але не даўжэй. А як зʼязджаць, не маючы нічога?
Вядома, хочацца зʼехаць і жыць свабодна. Беларусы не любяць сядзець на шыі, на халяву. Мы хочам працаваць, зняць нагрузку з польскай дзяржавы. Звярталіся да мэраў гарадоў, пісалі ў канцылярыю Маравецкага, каб яны разгледзелі папраўкі ў закон. У Сопаце, напрыклад, будуць разглядаць пытанне, каб уцекачам, якія чакаюць пастановы ў справе, давалі сацыяльнае жытло».
Моцна дапамагаюць мясцовыя актывісты і дыяспара. Тут Ігар пазнаёміўся з Паўлам, беларусам, які ўжо 13 гадоў жыве ў Польшчы. Бізнесовец даў на патрэбы сваё аўта і дапамагае з перадачамі ад валанцёраў ды неабыякавых людзей да лёсу беларусаў. Жыццё ў лагеры не разлічанае на каранцін. Ігар распавядае, што яны не мелі туалетнай паперы, шампуню ды іншых сродкаў гігіены. Умовы ў лагеры не найлепшыя: ёсць мышы, прусакі. Палякі не разлічвалі на такую колькасць беларусаў, таму прасілі дапамагчы касцёл, кажа суразмоўца.
«Агулам палякі добра да нас ставяцца, хочуць нам дапамагчы, але бюракратыя не прадугледзела каранціну. Нам нічога не выдалі, бюджэт не разлічаны. Я пачаў пісаць куды толькі можна, мы выйшлі на чат Белай Падляскай, знайшлі Паўла. Ён не ведаў, што мы тут, але ў той самы дзень мы атрымалі паперу і набор гігіенічных сродкаў. Пазней нам нават выдалі сім-карткі, каб мы маглі падтрымліваць сувязь з вонкавым светам. Мышэй пачалі труціць, адміністрацыя пачала варушыцца».
Ігар адзначае, што палякі вельмі клапоцяцца пра дзяцей. Іх з Наталляй дачку адразу ўзялі ў школу. У лагеры ёсць садок, пасля школы дзеці застаюцца там з выхавальніцай. У лагеры ёсць сталоўка, якая працуе ад панядзелка да чацвярга. З пятніцы да нядзелі жыхарам выдаюць харчы – бульбу, мяса, гародніну. Таксама выдаюць аднаразовую дапамогу 140 злотых і 70 злотых на кішэнныя расходы. Цешыць беларусаў і бясплатнае медычнае абслугоўванне. Аднак сямʼя не ведае, якая будучыня чакае іх у Польшчы.
«Мы не ведаем нашых правоў. Адчуваем страх, разгубленасць, нам пакуль не прызначылі інтэрвʼю, ніхто не звязваўся. Мы не ведаем, ці зможам тут застацца».
ІГАР
Ігар Л. – былы следчы ў асоба важных справах Следчага камітэту па Гарадзенскай вобласці. Яго хацелі змусіць да сфабрыкавання справаў супраць невінаватых людзей, якія выйшлі на пратэсты. Ён адкрыта выступіў супраць гвалту і запісаў зварот да міністра ўнутраных справаў Юрыя Караева, у якім назваў чалавекам без гонару і сумлення за апраўданне дзеянняў падначаленых. Міліцыянта звольнілі і пачалі пераследаваць, у тым аказвалі ціск на бацьку.
Ігар з першай хвалі беларусаў, якія трапілі ў Польшчу ў пошуках міжнароднай абароны. Ён з жонкай і дваімі малымі дзецьмі прайшлі праз размеркавальнік на Дакудоўскай, пасля 10 дзён каранціну іх перасялілі ў Горбаў.
Наш суразмоўца сцвярджае, што мог выехаць з краіны толькі паветраным шляхам.
«Гэта было спешнае рашэнне: квіток набылі ўвечары, а раніцаю вылецелі. Нас не хацелі выпускаць, хаця ў нас гуманітарныя візы на 3 месяцы. Пыталі, чым будзем у Польшчы займацца. Пазней я даведаўся пра ператрус у кабінеце, магчыма, прыходзілі і дадому. Сувязь з калегамі я не падтрымліваю».
Мужчына прызнаецца: калі б былі грошы пажыць самастойна і перачакаць, яны б не прасілі прытулку.
«Мы б пераехалі на здымную кватэру, але з гуманітарнаю візаю нельга працаваць. Дапамогі, якую вылучае Польшча ўцекачам, не стае, каб здымаць кватэру. Чым большая сямʼя, тым менш грошай на чалавека. Напрыклад, на нашую сямʼю з чатырох асобаў – 1500 злотых. Я да апошняга моманту вагаўся, ехаць або не, але 27 жніўня майго бацьку выклікалі на допыт. 28 жніўня я зʼехаў.
Мы былі першыя, хто прыляцеў самалётам. Памежнікі не ведалі, што з намі рабіць. Прыехалі людзі, якія правялі інтэрвʼю, узялі адбіткі пальцаў, сказалі зʼявіцца цягам двух дзён у Белую Падляскую. Мы самі шукалі, як даехаць. На дзень 28 жніўня там было прыблізна 10 беларусаў».
Паводле Ігара, беларусы прыязджаюць штодня. Шмат якія не хочуць дзяліцца сваймі гісторыямі і не асабліва ідуць на кантакт.
«Розныя людзі прыязджаюць. Быў мужчына, які пераплыў Буг. Яго прывезлі ў штанах і шлёпанцах, без майкі. Сабака шукаў дзірку на мяжы, праз якую той прабраўся, але не знайшлі. Людзі не бяруць рэчаў, яны непадрыхтаваныя. Я лічу, што шмат «джэнтльменаў удачы», бачна, што яны не маюць дачынення да пратэстаў».
Гарадзенец распавядае пра ўмовы ўтрымання. У пакоі, дзе ён жыве, – дзве канапы, стол, два крэслы, ёсць санвузел, кухня на паверсе. Адзіночкі жывуць у пакоях на 3-4 чалавекі.
«Выдаюць сняданак і абед, а пасля рабі што хочаш. Ёсць бясплатныя курсы польскай мовы, але яны не разлічвалі на такую колькасць беларусаў. На кожнага прыходзіцца па адным занятку».
Ігар – адзіны ў лагеры з правамі. Ён ездзіць набываць харчы тым, хто на каранціне. Неўзабаве сямʼя пераязджае ў прыватную кватэру, дзе таксама працягне займацца валанцёрствам.
«Я не эканамічны ўцякач. Я не хацеў выконваць злачынныя загады супраць людзей, таму апынуўся тут. Я служыў годна, мне не сорамна за маю працу. Я кінуў 3-пакаёвую кватэру і новае аўта. Я хачу вярнуцца дамоў. Палякі разумеюць: калі дазволяць нам працаваць – плынь уцекачоў павялічыцца. Шмат хто не хоча прасіць статусу ўцекача, а проста хоча перачакаць, таму мы дамагаемся дазволу на працу».
АЛЯКСАНДР
Пінчук Аляксандр прыляцеў у Польшчу 25 верасня на падставе гуманітарнай візы. У родным горадзе ён працаваў у прыватнай сельскагаспадарчай фірме, за палітычныя погляды яго звольнілі яшчэ да выбараў. Падчас выбарчай кампаніі збіраў подпісы за Святлану Ціханоўскую. Хлопцу пачалі пагражаць, гэта вымусіла яго перабрацца ў Менск, дзе ён браў удзел у пратэстах і маршах.
За Аляксандрам пачалі сачыць, ціхары дзяжурылі каля падʼезду. Аднойчы бус пільнаваў хлопца содні, і на наступны дзень ён пастанавіў уцякаць праз вакно суседзяў на першым паверсе.
Аляксандр паспеў зрабіць гуманітарную візу і па прылёце ў варшаўскае лётнішча яго адправілі на каранцін. Штопраўда, адбываць яго давялося за свае грошы. Хлопец кажа, яму не патлумачылі, што памежныя службы маглі адразу скіраваць яго ў лагер для ўцекачоў.
«Яны не ведалі, што са мною рабіць. Спыталі, ці ёсць, дзе адбываць каранцін, я паказаў ім рэзервацыю з booking.com. Гэта было памылкаю, бо той гостэл і так бы мяне не прыняў, там не было варункаў. Я застаўся на вуліцы пасярод Варшавы з выключаным тэлефонам і без аніводнага кантакту. Ніхто не хацеў браць мяне на каранцін. У «Тэлеграме» мне падказалі гостэл, дзе я правёў 10 дзён, выдаў амаль усё, што было».
Пасля каранціну Аляксандр прыйшоў на Табарову, дзе месціцца аддзел абслугоўвання замежнікаў у Варшаве, але дакументы ў хлопца не прынялі.
«Калі прыйшоў падавацца на статус уцекача, мне сказалі чакаць. Маўляў, нас мала, а вас зашмат. Яшчэ два дні мне давялося здымаць жытло. Калі ўсё ж падаўся, мяне скіравалі ў Белую Падляскую на Дакудоўскую. Тут я мушу прайсці медычны агляд і здаць аналізы».
На Дакудоўскую з Аляксандрам у той самы дзень заехалі яшчэ сямёра беларусаў, аднак яны не захацелі размаўляць з журналістамі. Сам жа пінчук не хавае твару, бо ўпэўнены, што беларускія спецслужбы ведаюць пра ягоныя ўцёкі.
Умовы на Дакудоўскай хлопец апісвае досыць сціплыя: пакоі па 20 метраў на 8–12 асобаў, па перыметры стаяць 2-павярховыя ложкі. Выходзіць можна з 7:00 да 23:00. Лагер адкрыты, яго дазволена пакідаць – адсутнічаць можна 48 гадзінаў. У асяродку ёсць тэлевізар, Wi-Fi, стадыён з трэнажорамі. Яму, як і рэшце, не выдалі туалетнай паперы ды сродкаў гігіены.
«У першую ноч мне не паспелі даць нават бялізны на ложак. У чым прыехаў, у тым спаў. Трэба разумець, што мы ўцякаем і ў нас банальна няма нават тапак. Я – веган. У сухім пайку, які нам давалі, для мяне было толькі пячэнне і сок. У сталоўцы мне давалі блінцы з тварагом, якія не магу есці. На сняданак – яблык, кілаграм хлеба і кавалачак масла. Але я ўсцешаны, што пазней да мяне прыслухаліся, на вячэру раз давалі салату са шпінатам і аліўкамі».
Пасля размеркавальнага лагеру на Дакудоўскай яго таксама накіравалі ў Горбаў. Тут ён дзеліць пакой з двума беларусамі.
«Пакой – некалькі метраў, на падлозе ляжаць матрацы. Няма камфорту, няма шафы. Два крэслы і тры матрацы, а паміж імі – вузкі праход да гаўбца. Не ведаю, як можна жыць тут паўгода. Пераезды вельмі засмучаюць. Перад прыездам у маім ложку была мыш, яе забілі. На трасе недалёка ёсць крама з вялікаю нацэнкай. Умовы адбіваюць жаданне тут заставацца, але як пайсці на прыватную кватэру?
За грошы, якія даюць, я не здолею жыць, здымаць жытло. За нелегальную працу пагражае дэпартацыя. За тыдзень, што я ў Горбаве, прыехалі з дзясятак беларусаў. Але 70 % едуць у прыватныя кватэры. Не ведаю, ці Польшча рэальна падрыхтаваная на такую плынь беларусаў».
Хлопец распавядае пра дапамогу валанцёраў з Беластоку, Варшавы, Белай Падляскай. Паводле яго, уцекачам у лагерах збіраюць і перадаюць шмат рэчаў, але з патрэбных толькі траціна, рэшта выкідваюцца.
«Людзі не гатовыя да халадоў, прыязджалі без зімовых рэчаў. Найбольш патрэбныя сродкі гігіены, вітаміны. Праз стрэс у мяне пачалі выпадаць валасы, праблемы са скураю. Банальныя вушныя палачкі, бытавыя дробязі, якія ёсць у кожным доме. Трэба разумець, што мы тут без нічога. Гэта падняло б настрой».
Цяпер Аляксандр чакае галоўнага сумоўя, тэрмін размовы яшчэ не прызначылі.
АЛЯКСАНДР
Сярод беларусаў, якія жывуць у былым гатэлі, ёсць яшчэ адзін Аляксандр. Мужчына прыехаў у Польшчу 7 верасня праз памежны пераход Брузгі. Мінаць мяжу давялося на ровары, бо пехатой яго не пусцілі.
«Я прыехаў на мяжу з дзвюма торбамі. Мне кажуць, што пераходзіць нельга, трэба пераехаць, бо, паводле правілаў, нельга выпускаць без транспартавага сродку. Беларусы не бяруць у аўтобус без візы, за гэта даюць 3000 еўраў штрафу. Я знайшоў развязанне:у бабулі ў вёсцы побач выкупіў стары ровар і на ім мінаў мяжу. У палякаў адразу сказаў, што здаюся і прашу міжнароднай абароны».
Аляксандра затрымалі 10 жніўня на Пушкінскай, калі ён вяртаўся з крамы дадому.
«Выйшаў з метро, а там паводле адчуванняў – вайна. Выбухі, страляніна, чалавека без нагі нясуць. Я быў у шоку. Мяне затаўклі ў бус і пачалі збіваць. Тлумачыць, што я ні ў чым не браў удзелу, было бессэнсоўна».
Мужчына кажа, што трое содняў яго катавалі на Акрэсціна. На чацвёрты дзень перавялі ў жаночае ЛТП у Слуцку.
«Жанчын вывезлі, а туды звозілі людзей з Акрэсціна. Мне далі 15 содняў. Змушалі падпісаць пратакол з хлуслівымі сведчаннямі. Я адмовіўся. Міліцыянт паклаў маю галаву на стол, ударыў дручком побач і сказаў: «Жывёліна, калі не падпішаш – разабʼю галаву. Калі ЕЗ пачаў патрабаваць вызвалення людзей, нас пачалі выпускаць, патрабуючы падпісваць паперку, што мы прызнаём віну і каемся. Я разумеў: калі не падпішу і не выйду – не здыму пабояў».
16 жніўня Аляксандр паехаў з заявай у Следчы камітэт, але яе не хацелі прымаць.
«Калі я падаў скаргу – доўга не было рэакцыі. Аднойчы я стаяў на прыпынку, чакаў маршрутку, да мяне падышоў хлопец моцнага целаскладу і кажа: маўляў, калі супакоіцца не можаш, дык мы цябе знойдзем у лесе павешаным».
Аляксандр таксама застаецца ў лагеры ў Горбаве. Сродкаў сысці на прыватнае жытло ён не мае. Кажа, што не падрыхтаваны да халадоў.
«Няма зімовай курткі і штаноў, каб хадзіць па доме. Я ўцёк, нас заверылі, што нам дапамогуць, што будзе ўсё добра, а цяпер зʼяўляюцца чуткі, што шмат каму адмаўляюць. Таму невядома, што далей».
ЛІЗАВЕТА І АЛЯКСАНДР
Лізавета і Аляксандр – з Магілёва, у Менску працавалі ў IT і рэкламе, здымалі кватэру. 9 жніўня выходзілі на паслявыбарчыя пратэсты і абое трапілі на Акрэсціна. Пару затрымалі ля стэлы. Лізавета адседзела пяць содняў, Аляксандр – трое.
«Нас збівалі паўсюль. У РУУСу Змушалі на каленях поўзаць уздоўж плота і білі. Распраналі і голых, на каленях, збівалі. Я адзін з першых трапіў на Акрэсціна, пад дзвярыма нашай 3-й камеры катавалі людзей. Мы чулі плач, стогны, а пасля цішыня, нібыта людзі паміралі. Але нас збівалі не міліцыянты, якія там працуюць, а АМАП. Яны самыя плакалі ад таго, што тварыў АМАП».
У Польшчу сямʼя выехала 2 верасня без візаў. Маладзёны сабралі дакументы, закрылі сім-карткі, рахункі ў банку. Як самі заўважаюць, «абнуліліся цалкам». Маршруткаю пара прыехала на пераход Баброўнікі, выйшла на прыпынку і пайшла пехатою на мяжу. Трэцяе аўта ўдалося спыніць. Аляксандр сказаў кіроўцу, што ў Польшчу едуць спынам і просіць перавезці толькі на польскі бок.
«Ён высадзіў нас на мяжы, мы прыйшлі здавацца палякам. А 16:00 пачалі працэдуру, а 2:00 уначы скончылі. Нас павезлі ў Беласток да доктара, а адтуль памежнікі забралі нас на каранцін на Дакудоўскую. Мы нічога не ведалі пра каранцін, не ведалі, што трэба будзе сядзець 10 дзён у замкнёным пакоі. Уцякаючы, хто бярэ туалетную паперу? Шмат хто не меў нават мыла. Праз 10 дзён нам аддалі вынікі аналізаў, адвезлі ў Горбаў. Адтуль мы пайшлі на прыватнае жытло».
Цяпер пара жыве ў Кракаве, здымае кватэру на падставе часовых дакументаў, якія выдаюць замест пашпарта. У Магілёве ў кватэру маці Аляксандра, дзе ён прапісаны, прыходзілі праваахоўнікі. Мужчына кажа, што пераслед пачаўся пасля таго, як ён пайшоў скардзіцца ў Следчы камітэт ды іншыя інстанцыі.
«Пачаліся размовы, што тых, хто скардзіўся ў Следчы камітэт, саджаюць другі раз. Я ведаю, што маіх сукамерніц за скаргі зноў закрылі. Мы баімся, што сядзем у турму і не выйдзем. Для іх не праблема пасадзіць на чарговыя содні, дастаткова выйсці і адысці на колькі метраў. Мне давалі падпісаць дакумент, што калі мяне недзе заўважаць на акцыі, то распачнуць крымінальную справу. Мы баяліся выходзіць у краму».
Аляксандр і Лізавета прыехалі ў Белую Падляскую на сумоўе. Цяпер ім застаецца чакаць пастановы ў сваёй справе.
«Працэдура разгляду заяваў на атрыманне прытулку занімае да шасці месяцаў. Калі абстаноўка ў Беларусі за гэты час зменіцца, нас могуць вярнуць у Беларусь. Мы баімся, што нам адмовяць, што нас дэпартуюць у Беларусь, дзе нам пагражае турма за іншадумства. Невядома, ці працягнуць нам легальны побыт, а калі не, то што рабіць далей. Нашая мэта – выжыць і застацца на свабодзе».
- Пакуль няма афіцыйнай статыстыкі пра тое, колькі беларусаў папрасілі палітычнага прытулку ў Польшчы. 6 верасня кіраўнік канцылярыі прэмʼера Польшчы Міхал Дворчык канстатаваў, што за палітычным прытулкам у Польшчы звярнуліся больш за 100 чалавек.
- 20 верасня, чалец Каардынацыйнай рады Павел Латушка заявіў, што ў Польшчы знаходзяцца ўжо каля 500 беларускіх уцекачоў. У Літве, паводле дадзеных арганізацыі «Дапамога», іх каля 300, параўнаў ён.
Дар’я Курачкіна belsat.eu
