«Аўтакефалія павінна быць у галовах». Вялікая гутарка з Аляксандрам Шрамко, супраць якога выступіла БПЦ
У савецкія часы ён падпольна даставаў рэлігійную літаратуру і хадзіў у храм, пры Лукашэнку – пачаў выступаць з публіцыстычнымі артыкуламі, якія не падабаліся ўладам. Сёлета Беларуская праваслаўная царква пазбавіла яго права служыць за крытыку шматлікай аховы расейскага патрыярха Кірыла.
У вялікім інтэрв’ю belsat.eu святар Аляксандр Шрамко распавёў пра свой шлях да веры, праблемы ўнутры БПЦ і патлумачыў, чаму Беларусь пакуль не гатовая да аўтакефаліі.
«У 70-я на Пасху моладзь хадзіла да царквы з цікаўнасці»
– Якім чынам вы ў жыцці прыйшлі да хрысціянства?
– Я вырас у звычайнай савецкай сям’і, дзе не ведалі рэлігіі. Па звычцы адзначалі Пасху – проста стукаліся фарбаванымі яйкамі. Мае дзяцінства выпала на 60-я гады, і гэта быў пік хрушчоўскай антырэлігійнай прапаганды. Яшчэ ў школе я зразумеў, што камуністычная ідэя – хлусня, мне хацелася адшукаць новую ідэю, на якой трымаўся б свет.
Пасля школы я паступіў у БДУ на факультэт радыёфізікі і электронікі. Гадоў у 19 я зацікавіўся філасофіяй Срэбнага стагоддзя, пачаў чытаць Салаўёва, Розанава, Дастаеўскага, дзе вельмі часта эпіграфы – радкі з Евангелля.
У 1977 годзе мы з сябрам пайшлі ў царкву на Пасху. Увечары перад храмам сабраўся натоўп моладзі, якая проста тусавалася там з цікаўнасці. Іх не пускала ўнутр міліцыя, каб яны не ўчынілі цісканіну. У гэтым натоўпе мы пазнаёміліся з чалавекам, які правёў нас праз кардон. І гэты ж чалавек паабяцаў нам на наступны дзень паказаць «штосьці больш цікавае». Такім чынам мы трапілі ў баптысцкую царкву. Тады ў Менску была ўсяго адна баптысцкая царква на ўскрайку гораду, цяпер яна называецца «Галгофа». Там мне ўпершыню далі ў рукі Новы Запавет. Бо немагчыма ж было набыць царкоўныя кнігі нідзе…
– І як потым перайшлі ў праваслаўе?
– Баптысцкае хрышчэнне – прыгожы абрад: усе ў белай вопратцы, на беразе вадаёму. А перад ім прынята публічна спавядацца. Я гэта зрабіў, але да хрышчэння справа не дайшла. Ну, ведаеце, малады быў, розныя жыццёвыя справы, жаніцьба. Перастаў да іх хадзіць, а потым было неяк сорамна вяртацца. Давялося б тлумачыць, чаму я на доўгі час знік. А потым аднойчы я зайшоў на службу ў кафедральным саборы. Гэта была мая першая праваслаўная служба ў жыцці. Моладзі на той момант было там мала, таму на кожнага маладога чалавека адразу звярталі ўвагу.
Мяне заўважыў чалавек арыгінальнага выгляду, падобны да хіпі. Ім аказаўся айцец Андрэй Лемяшонак, які цяпер вядомы протаіерэй, а тады служыў царкоўным вартаўніком. Мы пазнаёміліся, ён пачаў перадаваць мне самвыдатаўскую рэлігійную літаратуру, прычым я дзіўлюся, як ён здолеў не патрапіць за гэта пад пераслед, за распаўсюд такіх кніг маглі ж прыцягнуць да крымінальнай адказнасці.
– А вы самі траплялі ў поле зроку праваахоўнікаў за цікаўнасць да царквы?
– Нейкім цудам – не. У нас ва ўніверсітэце быў вельмі непрыемны выкладчык па навуковым атэізме, заўжды паліваў брудам веру, рэлігію. І я прапанаваў аднагрупніку зладзіць вечар пытанняў і адказаў і запрасіць туды не толькі студэнтаў, але і маіх знаёмых баптыстаў. Праўда, у апошні момант хтосьці стукануў і мерапрыемства адмянілі. Але той, хто стукануў – ведаў толькі аднаго арганізатара, а мяне не ведаў. Аднагрупніка прымушалі сказаць, хто другі, але той не прызнаўся і мяне не здаў. У выніку яго выключылі з камітэту камсамола.
Служэнне на вёсцы, царкоўная школа і «ракавая лічба» 37
– Я ездзіў дапамагаць святару ў вёску Забалоцце, з якім мяне пазнаёміў той жа Лемяшонак. Гарадскія святары былі тады вельмі асцярожныя, чакалі сачэння з боку органаў, а сельскія – больш разняволеныя.У Забалоцці я ўпершыню пачаў служыць сам. Ну і на пачатку 90-х, калі ўзнікла «Аб’яднанне міласэрнасці», мы хадзілі ў цэнтр гематалогіі, дзе ляжалі дзеці з анкалогіяй крыві. Мы суцяшалі іх, але галоўная праца была з бацькамі, іхныя дзеці паміралі і мы суцяшалі сем’і.
– А дзе вы тады афіцыйна працавалі?
– Па сваёй тэхнічнай адукацыі я адпрацаваў 8 гадоў. Потым зразумеў, што не хачу працягваць навуковую кар’еру. Пакуль шукаў сябе – уладкаваўся дворнікам, каб атрымаць службовую аднапакаёўку, бо як раз ажаніўся.
У 1991-м годзе айцец Ігар Карастылёў з менскага прыходу «Усіх тужлівых радасць» прапанаваў мне ўдзельнічаць у адкрыцці царкоўнай школы. Мы даволі хутка сабралі людзей, тады была вялікая цікаўнасць да рэлігіі. Бацькі прыводзілі дзетак па нядзелях, а ў выніку самі заставаліся на заняткі.
Потым я трошкі пазаймаўся выдавецкай дзейнасцю. У выніку прыйшоў да высновы, што мне застаецца прысвяціць жыццё служэнню. Мяне ведалі як царкоўнага актывіста, таму без праблем узялі служыць у Свята-Пакроўскі прыход. Прашэнне я падаў на свой трыццаць сёмы дзень народзінаў. 37 – ракавая лічба была для шматлікіх творцаў, вось і я вырашыў, як у вядомай песні Высоцкага – «лечь виском на дуло». Ішоў 1994 год.
«Калі царква сама напрошваецца на прывілеі ад дзяржавы – гэта кепска»
– За ўвесь час служэння ад 1994 году, якія праблемы ў беларускай царкве вы заўважылі? Прасцей кажучы, што з ёй не так, на ваш погляд?
– Калі ты выдаеш кнігу пра сутнасць веры – людзям гэта не так цікава, як штосьці звязане з палітыкай або практычныя парады. Ім падавай калярэлігійную канспіралогію, пену, якая збіраецца на паверхні. Глыбіннага разумення духоўных працэсаў у нашага народу няма.
Яшчэ адна праблема – Беларуская праваслаўная царква занадта клерыкальная, закрытая. Гэта наступства савецкіх часоў, калі духавенства не магло свабодна камунікаваць з прыхаджанамі. Такое стаўленне прывяло да таго, што сёння чалавек наведвае царкву як кліент, «для задавальнення патрэбаў», па схеме «вы мне – я вам».
– Падаецца, цяпер і ў Расеі, і ў Беларусі дзяржава і царква вельмі шчыльна звязаныя. Як вы ставіцеся да гэтага?
– Не трэба кожны раз асуджаць кампраміс. Тут важна, на якім баку царква. Раней святарам ставілі ўмовы. Выконваючы іх, тыя маглі хоць неяк працягваць служыць, займаць царкоўныя пасады. То бок дзяржава давіла, а царква была вымушаная з ёй гуляць дзеля захавання сваіх інтарэсаў. А сёння, калі наўпроставага ціску няма, а царква сама напрошваецца на нейкія прывілеі ад уладаў – гэта кепска.
– Напрыклад, як Фёдар Поўны, нібыта набліжаны да Лукашэнкі, ледзь не ягоны духоўнік?
– Духоўнік у «праваслаўнага атэіста»? (смяецца) Безумоўна, у нейкія калідоры айцец Фёдар уваходзіць, але я думаю, ён значна перавышае ступень уласнай значнасці. Вельмі адчуваецца ягоная падвойная пазіцыя. Калісьці я запытваў у яго, чаму той не ходзіць у Курапаты, хаця ягоны прыход называўся «Усіх святых і бязвінна забітых у Айчыне», і гаворка, відавочна, пра ахвяраў рэпрэсіяў. Дык ён адмаўчаўся, а потым назву замянілі – цяпер гэта храм «Усіх святых і ў памяць пра ахвяраў, якія паслужылі выратаванню Айчыны нашай». Зніклі словы пра забітых без віны.
– Калі вы пачалі друкаваць свае публіцыстычныя артыкулы, ці хутка праявілася адмоўная рэакцыя?
– У 1998 годзе я пачаў пісаць на інтэрнэт-форумах, завёў онлайн-дзённік, які так і называўся «Дзённік святара». Праз некалькі год удалося выдаць аднайменную кнігу. Канешне, епархіі не спадабалася мая актыўнасць, яе палічылі «некананічнай». У 2006 годзе епархіяльная рада вынесла мне папярэджанне, пагражалі царкоўным судом. У выніку адхілілі ад служэння амаль на два гады.
Калі я прыйшоў на суд – за мяне ўжо прынялі рашэнне, а мне проста далі паперу на подпіс. Потым пагадзіліся адмяніць забарону, толькі калі я прынясу публічнае пакаянне. У выніку я яго прынёс, проста нічога іншага не заставалася. Гэта было фактычна зачытванне паперы з тэкстам пакаяння, сваіх словаў сказаць мне не дазволілі. Таму і цяпер я не лічу гэта сапраўдным пакаяннем. Канешне, я не спыніў публіцыстычную дзейнасць, працягваў пісаць… Сёлета яны гэтага вытрымаць ужо не маглі.
– Што вы думаеце пра магчымасць аўтакефаліі ў Беларусі?
– Мне падаецца, што ініцыятыва мусіць сыходзіць ад саміх вернікаў. Беларусізацыя царквы павінна пачацца знізу. Калі пачыналі ў кафедральным саборы маліцца па-беларуску, у большасці прыхаджанаў гэта не знаходзіла водгуку. Разам з тым, усё ж у некаторых храмах адбываюцца беларускамоўныя службы.
Я не супраць аўтакефаліі. Але перш за ўсё, аўтакефалія павінна быць у галовах. І яе не будзе, пакуль БПЦ настолькі клерыкалізаваная, а людзі не адчуваюць асабістай адказнасці за жыццё царквы, у тым ліку за перамены ў ёй.
Кацярына Андрэева, belsat.eu
