«Ад сажы ў носе растуць ракавінкі». Асуджаныя па артыкуле 328 – аб працы на зоне


Зняволеныя мужчынскай калоніі №14 у Навасадах робяць труну на тэрыторыі прадпрыемства пры папраўчай установе. Ілюстрацыйнае фота – Reuters / Forum

Мы пагутарылі з чатырма маладымі людзьмі, якія нядаўна вызваліліся (ці вось-вось вызваляцца), каб зразумець, якіх работнікаў страцяць за кратамі, калі дзяржава сапраўды зменіць тактыку ў барацьбе з абаротам наркотыкаў, пра што 1 снежня заявіў міністр унутраных спраў Юрый Караеў.

Валерый

Затрыманы ў жніўні 2014 года. Выйшаў на свабоду ў верасні 2019 года. Адбываў пакаранне ў папраўчай калоніі №2 у Бабруйску.

Асабіста мне хацелася там чымсьці заняцца: не будзеш жа проста сядзець у бараку. Гэта сапраўды не альтэрнатыва працы – і можна пераключыцца.

У бабруйскай калоніі можна выбраць: 2,5 гадзіны на «гуме» або 7,5 гадзін на прамзоне.

На «гуме» трэба вырываць корд з бракаваных покрывак, якія прыязджаюць з «Белшыны». Яе потым здаюць і перапрацоўваюць асобна.

Прамзона – «швейка», «дзеравяка» і зварка – працуе ў тры змены, ёсць нават начная.

На «швейцы» робяць вопратку для працоўных Беларускага металургічнага завода. Ну, і для нас.

«Дзеравяка» – гэта мэбля, збіванне паддонаў, скручванне вайсковых скрынь, піларама. Там таксама рабілі цвікі з дрэва, падобныя на вялікія алоўкі – здаецца, іх адпраўлялі ў Малдову на вінаграднікі.

Я пайшоў на прамзону і працаваў гадзіну ў дзень, праца была не напружная: грузіць паддоны ў сушылку.

Увесь астатні час праводзіў як хацеў: займаўся спортам і гэтак далей. Каб нас не нагружалі зверху, мы стараліся не трапляцца адміністрацыі на вочы.

Унутры зоны ёсць ПТВ, дзе можна атрымаць адукацыю зваршчыка, швачкі, муляра, стропальшчыка. Усяму навучаць на працягу года і нават даюць «корачку», але вучыцца я не хацеў.

З самага пачатку было агаворана, што нам плаціць не будуць. Нашы грошы на свой асабісты рахунак атрымліваў брыгадзір, які кантактаваў па пытанні прэмій з майстрам. Як яму сумленне дазваляла – так ён і налічваў. Потым ён ішоў у краму, купляў цыгарэты і раздаваў іх як зарплату. За 15 збітых паддонаў мы атрымлівалі два пачкі. Цыгарэты можна было каму-небудзь аддаць – тады табе купяць што-небудзь у краме.

Нармальна плацяць на «швейцы», але многія туды не хочуць з-за калектыву: там шмат «шасцёрак», якія адразу зліваюць адміністрацыі тое, што ты падрэзаў тканіну, каб пашыць камусьці касцюм (гэта значыць, робу) і мець з гэтага цыгарэты.

На касцюмы пастаянны попыт: тое, што выдаюць, нікуды не вартае. Целагрэйкі – з самай паганай тканіны – прадзімаюцца ветрам. У сакавіку я быў у карантыне – рэальна было халодна.

Адміністрацыя аб такой здзелцы не даведаецца: бо такую ​​робу могуць купіць у краме сваякі і перадаць на зону. Альбо можна сказаць супрацоўніку адміністрацыі, што прыяцель вызваліўся і пакінуў яе табе.

Дзяніс

З верасня 2015 года да лютага 2019-га – у ПК № 2 у Бабруйску. У цяперашні час – у калоніі-пасяленні №26 у Гезгалах.

З 8 раніцы да 12 гадзін дня мы рвалі гуму.

Гэта сырая гума з заводу «Белшына», на нейкай стадыі вырабу яна бракуецца. Раней яе закопвалі або спальвалі, а цяпер прыдумалі перапрацоўваць з дапамогай рабскай працы. Што-небудзь з яе потым робяць на «промцы» [у калоніі] – напрыклад, дубінкі, – але ў асноўным гума вяртаецца назад на завод.

Цэх перапрацоўкі гумы – велізарны, двухпавярховы, ніякага абсталявання, толькі драўляныя сталы, а вакол накіданая гума і дрот. Сутнасць працы: вырываць жалезны дрот з пластоў гумы. Робіцца гэта абцугамі або рукамі – як хто злаўчыцца.

Праз вырыванне дроту гума пачынае дыміць. Ўвесь цэх ў дыме і сажы, праз пару месяцаў мы ўжо ўсё кашлялі гумай.

З’явілася дастатковая колькасць хвароб – аж да таго, што ў людзей у носе з’яўляліся нейкія нарасты тыпу ракавінак, нейкая мутацыя, наогул. У нашым атрадзе такія дзіўныя пабочныя эфекты з’явіліся ў пяці чалавек.

Плюс была распаўсюджаная пнеўманія. Людзі гублялі здароўе, пераставалі рухацца.

Мы працавалі ў вопратцы, у якой хадзілі паўсядзённа. Захоўваць запасны касцюм няма дзе, а пераапрануцца там няма магчымасці. Ніякіх раздзявалак, шафак, гачкоў – нічога няма. У чым прыйшоў – у тым павінен працаваць.

Пасля працоўнага дня памыцца толкам магчымасці не было: натоўп з 200 чалавек на трох ўмывальніках, не ведаеш, ваду нагреюць ці не.

Мне нічога не плацілі. Афіцыйны заробак – 0,1 капейкі. Ёсць норма ў дзень, якую трэба выканаць абавязкова. Не выконваеш – 10 сутак [у штрафным ізалятары] забяспечана.

Перавесціся на прамзону можна было па жаданні, але там недастаткова месцаў. Усіх туды б не пусьцілі. Акрамя таго, на прамзоне працоўны дзень доўжыцца з сямі [раніцы] да пяці [вечара], а жадання працаваць яшчэ даўжэй у мяне не было.

Зняволеныя робяць вёдры на тэрыторыі прадпрыемства пры папраўчай калоніі №14 у Навасадах. Ілюстрацыйнае фота – Reuters / Forum

Кірыл

Затрыманы ў маі 2013 года. Выйшаў на волю ў лістападзе 2019 года. Пакаранне адбываў у папраўчай калоніі № 20 у Мазыры.

У калоніі ёсць людзі, якія нават не скончылі 9 класаў, базавую адукацыю яны атрымліваюць метадам экстэрнату. У ліку іншых у іх ёсць прадмет «замежная мова». Заданне адно: вывучыць тэкст і расказаць яго экзаменатарам.

Я скончыў тэхнікум па спецыяльнасці «Камерцыйная дзейнасць і будаўніцтва», але ў адміністрацыі даведаліся, што я вучыўся ў гомельскай гімназіі №71 (гэта былая эксперыментальная сярэдняя адукацыйная школа з паглыбленым вывучэннем замежных моў). На падставе таго, што, маўляў, у мяне хутка сустрэча з камісіяй па замене неадбытай часткі пакарання на больш мяккую, адміністрацыя папрасіла мяне навучыць асуджаных азам.

Да студзеня 2015 года, пакуль не ўступіў у сілу Дэкрэт №6 «Аб неадкладных мерах у барацьбе з незаконным абаротам наркотыкаў», я выкладаў англійскую і нямецкую мовы.

Праца займала ў мяне чатыры гадзіны ў дзень. Увесь астатні час я займаўся самаадукацыяй.

Ніякай аплаты працы ў мяне не было.

У 2015 годзе мяне задзейнічалі на ўчастку нізкакваліфікаванай працы на прадпрыемстве «ПК 20», дзе займаюцца вытворчасцю мэблі.

Людзі, асуджаныя па артыкулах, звязаных з незаконным абаротам наркотыкаў, ўтрымліваліся ізалявана – і асобна хадзілі на працу. У нас быў свой участак і свой працоўны час з 16:00 да поўначы. А паколькі паводле закону пасля 20:00 павінна быць падвойная аплата працы, у нас выходзіла чатыры рублі за месяц – тры пачкі цыгарэт.

ПК-20 – месца, дзе ўтрымліваюцца асуджаныя, якія адбываюць пакаранне не ўпершыню: 80-85% асуджаных былі там не па адным разе.

Іх здольнасці ўжо добра вядомыя. Даходзіць да таго, што працоўныя месцы для некаторых з іх размяркоўваюцца на 15 гадоў наперад. Там ведаюць, што ён вызваліцца, праз кароткі час здзейсніць злачынства, вернецца і будзе працаваць на сваім месцы.

З сакавіка 2019 гады мяне зноў прыцягнулі [да выкладання], паабяцаўшы, што гэта пойдзе «у залік».

Калі мяне прывялі на камісію, яны зрабілі выгляд, што ніякіх заслуг у мяне няма. Мне адмовілі «з прычыны адсутнасці ўстойлівага імкнення весці законапаслухмяны лад жыцця пасля вызвалення», хоць ніякіх падстаў для такіх заяў у іх не было. [Мяне не хацелі адпускаць, бо] на маё месца трэба было кагосьці ставіць.

Усяго да экстэрнату я падрыхтаваў 28 чалавек. З яшчэ дзесяццю людзьмі займаўся не ў рамках экстэрнату, а на працяглых курсах: было шмат зацікаўленых у тым, каб вывучыць мову. І мяне папрасілі працягваць.

Фарыд

Затрыманы ў сакавіку 2012 года. Адбываў пакаранне ў папраўчых калоніях №1 (Наваполацк) і №15 (Магілёўскі раён). Цяпер – у калоніі-пасяленні №26 у Гезгалах.

Ні ўзрост, ні адукацыя, ні нейкія веды ў калоніі значэння не маюць. Па спецыяльнасці я тынкоўшчык. Да ўступлення ў сілу Дэкрэта №6 я знаходзіўся ў актыве атрада, быў прымацаваны да клубу і займаўся там папяровай працай.

Дэкрэт прадпісваў змяніць умовы ўтрымання асуджаных па артыкуле, звязаным з незаконным абаротам наркотыкаў. У ПК-15 яго рэалізавалі так, што ва ўсёй нізкакваліфікаванай працы, якая была на вытворчасці – ачыстцы каляровага металу ад ізаляцыі – задзейнічалі менавіта зняволеных па гэтым артыкуле.

Мае асабістыя адчуванні на гэты конт вы добра разумееце: адна справа з паперамі важдацца, іншае – у гразі калупацца.

Шкодным было не столькі ўзаемадзеянне з маслам і ізаляцыяй, колькі адсутнасць нармальнай гігіены. Гарачай вадой мы мыліся раз на тыдзень.

Дзённая норма па перапрацоўцы металу – каля 30 кг чыстага металу на чалавека. Адміністрацыя пайшла нам насустрач: нам дазвалялася зрабіць каля 7 кг.

Калі было адэкватнае тлумачэнне сітуацыі – напрыклад, фізічна магло не быць гэтага дроту, – ніхто не ўчыняў скандалу.

У працы за кратамі адыгрывае значэнне не якасць працы, а сам факт яе выканання або невыканання, а таксама колькасныя паказчыкі. Не выканаў колькасную норму альбо адмовіўся яе выконваць – гэта парушэнне.

ПК №1 знаходзіцца на тэрыторыі нафтаперапрацоўчага прадпрыемства «Нафтан». Там шмат нізкакваліфікаванай працы, звязанай з пластыкам. Пластык высокага ціску ідзе грануляваны, у асноўнай сваёй масе гранулы – белыя, але, я так разумею, вытворчы працэс дапускае там наяўнасць чорных, і вось гэтыя ўкрапленні чорнага пластыка [зняволеныя] сартуюць ўручную.

Да часу майго пераводу ў «адзінку» дэкрэт стаў лаяльнейшым – і я зноў стаў займацца папяровай працай.

У месяц зарабляў паўдолара. Вядома, зарплата асуджаных – больш адчувальная, але з яе робяцца вылікі за камунальныя паслугі, а таксама па іскавых абавязках, калі яны ёсць, – напрыклад, аліментах.

Наўрад ці дзяржава зарабляе [на зняволеных] больш, [чым траціць на іх]. Утрыманне нас тут – даволі выдатковая справа. І наша праца створана для таго, каб скараціць гэтыя выдаткі.

З дапамогай правілаў унутранага распарадку нас змушалі браць у адміністрацыі вопратку, абутак самай нізкай якасці – і прымушалі за гэта плаціць. Перада мной паставілі ўмову, што калі я не пагашу доўг за вопратку, у калонію-пасяленне камісія мяне не перавядзе. За пяць гадоў у мяне набегла даволі адчувальная сума – каля 150 даляраў. Па сутнасці, мне прыйшлося прасіць сваякоў і блізкіх, каб яны мяне выкуплялі.

Каментар эканаміста

Серж Наўродскі, кіраўнік Цэнтра сацыяльных і эканамічных даследаванняў Case Belarus, які падрыхтаваў у 2018-м аналіз аб выдатках і выгодах турэмных праграм у нашай краіне, упэўнены, што практычна ўсе прадпрыемствы пры беларускіх папраўчых установах – стратныя і сядзяць на датацыях.

«У той ці іншай форме – прамой або непрамой – яны атрымліваюць грошы ад дзяржавы, – кажа Серж Наўродскі. – Напрыклад, адсутнасць падаткаў, нізкія зарплаты (і, адпаведна, нізкія падаткі), прэферэнцыі на экспарт. Калі ўсё гэта скласці, атрымліваецца велічэзная субсідыя. Як эканаміст, я даю вам 100% -ю гарантыю, што яны ўсе стратныя».

Па словах эксперта, мэта дзяржавы – не зарабіць на працы зняволеных, а прадухіліць магчымыя злачынствы, каб не сапсаваць статыстыку.

«Робячы гэта даследаванне, я асабіста размаўляў з дырэктарам прадпрыемства пры адной з калоній. І даведаўся ўсю спецыфіку працы. І ў мяне ёсць адно ўражанне з гэтага ўсяго: што асноўная задача гэтай сістэмы – утрыманне там людзей максімальна доўгі тэрмін», – дадае Наўродскі.

Паводле падлікаў Сержа Наўродскага, утрыманне ўсіх зняволеных абыходзіцца дзяржаве ў $ 4050 млн у год.

Дзяніс Дзюба/АА belsat.eu

Стужка навінаў