Маргарыта Ляўчук: «Жнівень 2020 года цалкам змяніў маё жыццё, я нібы прачнулася»
Оперную дзіву Маргарыту Ляўчук цяпер ведаюць нават тыя, хто ніколі не быў у оперы, – дзякуючы сатырычнаму дуэту «Красная зелень», у якім спявачка выступае з бардам і блогерам Андрэем Павуком. Абодва з мінулай восені жывуць у Вільні. Маргарыта не можа вярнуцца дамоў, бо ўпэўненая: у Беларусі яе чакае турма.
«Белсат» паразмаўляў са спявачкай пра родныя мясціны – крыніцу музычнага таленту, змаганне з сістэмай падчас працы ў тэатры, а таксама, як у жыцці опернай зоркі з’явілася беларуская мова, бел-чырвона-белы сцяг і якую дату перамогі падказалі продкі.
«Усе мае продкі добра спявалі»
– Мама распавядала, што калі я нарадзілася, то вельмі гучна крычала, і маме казалі, каб яна забрала мяне, бо я ўсіх дастала сваім крыкам. У радзільні не зразумелі – я проста спявала адразу ад нараджэння.
У нас у сям’і заўсёды былі спевы – і за сталом, і пры іншай нагодзе. Памятаю, што дзядуля вельмі добра спяваў, у прабабулі быў моцны народны голас. Увогуле, мае продкі мелі шыкоўныя галасы. Таму думаю, што талент у мяне ад іх.
З самага дзяцінства я не адчувала сябе нікім іншым, як толькі спявачкай. Я збірала дзяцей, ладзіла для іх канцэрты. Я жыла ў вёсцы Страдзеч пад Берасцем. Маёй сцэнай была крышка склепу, кулісамі – печка, мікрафонам – шнур ад чайніка. Гэта была як бы гульня, але для мяне, хутчэй, рэпетыцыя. У дзіцячым садку я заўсёды спявала на ранішніках. Калі справа даходзіла да таго, а хто будзе выступаць, у выхавацеляў быў адзін адказ – канешне, наша спявачка Маргарыта.
У музычную школу я пайшла даволі позна, у 10 гадоў. Да гэтага спявала ў нашым доме культуры. Бацькі сталі вазіць мяне ў музычную школу ў Берасце, бо прыслухаліся да парадаў аднавяскоўцаў, што мой талент трэба развіваць. Ездзіць у горад на цягніках і аўтобусах было няпроста. Школа пайшла насустрач, для мяне склалі адмысловы расклад. Усе ставіліся з разуменнем, што мы простыя людзі, з вёскі, у нас няма машыны. Я вельмі ўдзячная ўсім, хто ўжо тады дапамагаў.
Я вельмі люблю сваю вёску, родную хату. Я ганаруся, што нарадзілася там. Прапісаная дагэтуль там, і не хачу выпісвацца. Галасавала таксама там. Але жыць у вёсцы я, напэўна, не змагла б. Бо мне ўсё ж патрэбны рытм, якога там няма. Дома можна спакойна пашпацыраваць, пабыць з бацькамі, схадзіць на могілкі. Акунаешся ў атмасферу дзяцінства, набіраешся сіл – і далей – рабіць сваю працу.
«Штуршком размаўляць па-беларуску сталі паслявыбарчыя падзеі»
– З дзяцінства ў сям’і і вёсцы я чула палескую мову, хоць тады не ведала, што яна так называецца. Гэта была проста мова, на якой гаварылі продкі. Беларускую мову чула па радыё, тэлебачанню, але ў нас на ёй ніхто не размаўляў. У дзіцячым садку нас сталі вучыць беларускай мове – асобным словам кшталту «да пабачэння», «калі ласка», «добрай раніцы». А дома ў нас быў суржык – расейская і наша палеская. Часам у мяне блытаніна ўзнікала – дык на якой мове трэба размаўляць? Я думала, што па-беларуску размаўляюць толькі ў сталіцы. І сапраўды толькі ў Менску я сутыкнулася з беларускамоўнымі студэнтамі.
Для мяне штуршком размаўляць па-беларуску сталі паслявыбарчыя падзеі. Тады ўвогуле змянілася ўсё маё жыццё – я нібы прачнулася.
Мне часам сумна, што гэта здарылася так позна. Да жніўня 2020 года я жыла цалкам па-за палітыкай. У маім жыцці была толькі музыка. Я выступала на праўладных мерапрыемствах, мне плацілі грошы, і мне было з большага ўсё роўна, для каго спяваць.
Я спявала ў тым ліку для Лукашэнкі. Але ўражваў мяне не ён, а ягонае атачэнне, якое ледзь не малілася на яго. Непрыемна ўражвала. Я не разумею такога рабалепства. Вельмі запомнілася з тых выступаў такая дэталь. Калі мы спявалі там, дзе ён прысутнічаў, заўсёды было вельмі халодна. Ён любіць свежае паветра, аж да холаду. А для галасавых звязак патрэбна, каб было цёпла. Найбольш здзіўляў падыход людзей, якія бегалі як ненармальныя, каб выслужыцца вакол яго: Аляксандр Рыгорыч любіць, калі прахалодна, адкрыйце і вокны, і дзверы. Пра тое, як я сябе буду адчуваць на сцэне, ніхто не думаў. Яны нават пра сябе не думалі – пагаджаліся мерзнуць, абы яму было добра.
У жніўні ўсё змянілася – я вызначылася, што я адназначна не з чырвона-зялёнымі. Я ніколі больш не буду спяваць для гэтай улады. А яшчэ цяпер хачу, каб мае дзеці з маленства размаўлялі па-беларуску. І калі мы ўсе будзем вучыць дзяцей роднай мове, то хутка ўбачым беларускамоўную Беларусь.
«За бел-чырвона-белы сцяг «парву» любога»
– Да 2020 года пра наш сцяг я ведала, канешне, што ён ёсць, і бачыла ў некаторых сваіх сяброў дома. Але ж нам яшчэ са школы спрабавалі навязаць чырвона-зялёны сцяг. У малодшых класах я насіла чырвона-зялёны гальштук, калі мяне запісалі ў так званыя «берасцейцы». Далей у БРСМ ісці, дарэчы, я адмовілася.
Дык вось ужо тады, у дзяцінстве, мне не падабаліся гэтыя колеры – чырвоны і зялёны. Я адчувала, што гэта нешта чужое, штучна навязанае, нейкі падман. У 2017 годзе я была на конкурсе ў Іспаніі. Памятаю, як я выйшла на сцэну, а ззаду на фоне праектарам далі гэты чырвона-зялёны сцяг. Мне было так непрыемна, хацелася сказаць – прыбярыце. У мяне ніколі не было адчування, што я змагаюся за гэты сцяг. За Беларусь – так, але не за гэты сцяг. Зусім іншая сітуацыя з бел-чырвона-белым сцягам. За яго я гатовая змагацца, парву любога. Не ведаю, чаму так. Гэта проста недзе ўнутры.
«Калектыў Вялікага тэатру мусіў сысці ўслед за «купалаўцамі»
– Я сышла з Вялікага тэатру яшчэ да падзеяў жніўня, у сакавіку 2020 года. Бо я больш не магла быць у гэтай непаваротлівай сістэме. Яшчэ з часоў вучобы я ўсё рабіла, каб быць не ў сістэме. Часта гэта злавала людзей, маўляў, што ты тут выдзелываешся, давай, будзь, як усе. Але я – не ўсе, і не буду, як усе. Гэта вы тут прачніцеся і зразумейце, што робіце.
Я думаю, што калектыў Вялікага тэатру мусіў сысці ўслед за «купалаўцамі». Цяпер яны кажуць – мы ж запісалі відэазварот. Так, вы малайцы. Але што далей? Вы працягваеце там працаваць, хоць і кажаце, што там жудасна, бо становішча нібы ў турме. Як можна працаваць, калі звольнілі такіх мэтраў, як дырыжор Андрэй Галанаў? Як ты можаш браць і рабіць ягоную працу, бо ты ж ведаеш, што чалавека ні за што звольнілі? Вы ж самі ўсе маліліся на яго, маўляў, ён жа геній, а цяпер вы пагаджаецеся працаваць без яго. Як вы так можаце?
Калі б яны сышлі, гэта быў бы моцны ўдар. Так, у Купалаўскі знайшлі «артыстаў з пагарэлага тэатру», а дзе яны знойдуць «опернікаў»? Студэнты не будуць спяваць гэтыя партыі. Увогуле, часта думаю, што калі б мы ўсе тады страйканулі тыдні на два, то даўно перамога была б за намі.
Я не ўяўляю, як яны там працуюць, бо немагчыма нешта ствараць, калі ты ў няволі. Я часта чула – я служу тэатру. Ніколі не разумела гэтага. Ты павінен служыць народу, людзям, якія прыходзяць цябе слухаць, а не тэатру. Трэба разбурыць гэты савецкі падмурак, і зрабіць у Беларусі еўрапейскі тэатр. Цяпер пра наш тэатр ніхто не ведае ў оперным свеце. Ведаюць асобных спевакоў нашага тэатру – Аксану Волкаву, Паўла Пятрова. Сусветна вядомыя Сулімскі, Янкоўскі, але яны працуюць не ў Беларусі, бо ім не даюць. Упэўненая, пасля перамогі шмат крутых беларусаў вернецца дамоў.
«Мы «бесім» уладу, і ў гэтым нашая мэта»
– Гэта была ідэя Андрэя Павука. Ён сказаў – у мяне ёсць гітара, а ты ўмееш спяваць, давай нешта зробім. Ён хацеў, каб гэта была менавіта палітычная сатыра, бо ён у тэме, ведае імёны, прозвішчы, калі хто і што сказаў. Тэксты мы пішам разам. Але «Толькі Матолька», напрыклад, цалкам напісаў Павук. Часта, калі ён піша, я потым гэта шліфую, рэдагую. Таксама музыку разам пішам. Мы на адной творчай хвалі, таму ў нас так усё добра цяпер атрымоўваецца. І нам падабаецца. Мы самі вельмі смяемся, калі ўсё гэта выдумляем. Тэмы нам дзяржава падкідвае амаль штодзень. А яшчэ ўжо самі слухачы замовы дасылаюць – маўляў, вы павінны вось на гэтую тэму нешта заспяваць.
Назву таксама прыдумаў Андрэй. Мы кайфуем ад гэтай працы, бо мы тут вольныя. Бачыце, якія шэдэўры нараджаюцца, калі чалавек вольны. Уладу нашая творчасць злуе, але ў гэтым нашая мэта. Асабліва Лукашэнку мы бесім, бо з пачуццём гумару там усё вельмі дрэнна.
«Пасля перамогі мы звольнім усё Міністэрства культуры»
– Я не палітык, што заўсёды падкрэсліваю, у мяне няма ніякіх палітычных амбіцыяў. Я хачу займацца творчасцю і бамбіць уладу праз палітычную сатыру. Але маё асяроддзе просіць, каб я была ў Народным антыкрызісным упраўленні, бо мне вераць. Я там эксперт па культурнай частцы, а таксама такі фронтмэн, які зробіць відэазварот, калі трэба, напрыклад.
Мы распрацоўваем рэформы, якія мусяць вывесці беларускую культуру з крызісу. У чым крызіс? Ды ва ўсім. Культуру ў нас проста знішчаюць. У мяне сэрца рвецца, калі я бачу, што яны робяць з музыкамі, з мастакамі. Кожны раз думаеш – хопіць ужо, дзе дно?
Пасля перамогі мы адразу звольнім усё Міністэрства культуры, бо яно не захоўвае спадчыну продкаў, а спрыяе дэградацыі нашай нацыі. Беларусі патрэбныя новыя людзі, крэатыўная каманда, і яна ў нас ёсць. Культура – гэта мы. І толькі мы самі зможам яе захаваць.
Культуру, як і Пагоню, не разбіць, не спыніць, не стрымаць. Гэта самы моцны ціск на ўладу. Вы ж бачыце, што стала рабіцца, калі паўсюль пачалі з’яўляцца белыя і чырвоныя колеры. Гэта ж як для быка чырвоная ануча. Наша ўлада гэтага баіцца. І людзі зразумелі, што культурай, песнямі мы можам шатаць рэжым. Культура – гэта нашая моц.
«У траўні нас чакае перамога – мне падказалі продкі»
– Я хачу вярнуцца дамоў. Найбольш мне не хапае нашых людзей. Той любові ў вачах, якую я бачыла ў жніўні, верасні. Вы ж памятаеце, як мы тады глядзелі адзін на аднаго. Як мы ўсміхаліся. Раней такога не было, а мінулым летам я гэта пабачыла. Гэтыя светлыя твары засталіся ў маёй памяці, і я хачу іх зноў убачыць, калі вярнуся на радзіму.
Мне балюча, што я даўно не бачылася з бацькамі. Хачу ім падзякаваць і сказаць, што яны ў мяне сапраўдныя малайцы, байцы. Я не ведаю, колькі слёз яны ўжо выплакалі з-за гэтага ўсяго. Але яны разумеюць мяне, яны на нашым, светлым баку. Іх падтрымліваюць людзі, мае падпісчыкі, пішуць ім, дзякуюць маме, што яна мяне нарадзіла, і я вельмі ўдзячная ўсім беларусам за гэта.
Я вельмі сумую, але не дазваляю сабе раскісаць, бо веру, што мы пераможам. Я вельмі веру ў свае сны, і адкрою вам сакрэт, што ўмею размаўляць з продкамі, якія ўжо памерлі. Ад іх я ведаю, што ў траўні, на Вялікдзень нас чакае перамога. Я нават паставіла сабе гэтую дату на застаўку на тэлефон.
Мы Гітлера перамаглі, і вы думаеце, што мы Лукашэнку не пераможам? Канешне, пераможам.
Размаўляла Ганна Ганчар belsat.eu
