Ён пражыў 53 гады, але гэтага яму хапіла, каб стварыць Беларусь. Такую Беларусь, якую мы любім менавіта як Беларусь. Ён стварыў яе сваімі кнігамі для сябе і для нас. Творы Уладзіміра Караткевіча – гэта не толькі цікавая гістарычна-дэтэктыўная літаратура, але і прышчэпка любові да Беларусі. Свядома ці несвядома, але атрымаўся менавіта такі эфект. На тое і геній.
Тэлеканал «Белсат» 20 траўня ў цыкле «Невядомая Беларусь» паказаў дакументальны фільм пра таямніцы ўплыву караткевічавых твораў на фармаванне беларускае нацыянальнае свядомасці. І падсвядомасці таксама.
Фільм называецца «Уладзімір Караткевіч. Душа застанецца» паводле першага радка аднаго з вершаў творцы. Гэты выраз адпавядае канцэпцыі стужкі, кажа яе прадзюсарка, спявачка Кася Камоцкая, якая гутарыць пра Караткевіча з героямі фільму: ягонымі сябрамі ды чытачамі-выхаванцамі.
Пачынаецца фільм вершам сучаснага маладога паэта Антона Рудака ў выкананні аўтара:
Вецер хмары па небе ў сумёты збіраў,
І яны застывалі ў маўклівым спакоі.
Сумны хлопчык сядзеў на адхоне Дняпра,
А краіна драмала ў снягах за ракою.
«Бог пакінуў яе. Пэўна, з дзесяць вякоў,
Як забыўся аб нашай няшчаснай радзіме,
Дзе не тое што цмокаў – няма й ветракоў,
Ані Донаў Кіхотаў, каб біліся з імі.
Ён пайшоў і пакінуў нас з ёю саміх –
Дык на чорта малітвы да гэткага Бога?»
Раптам снег прыпыніўся і вецер заціх –
Бог схіліўся і сумна глядзеў на малога.
І пакуль феерверкі ляцелі ўгару
І клалося ў снапы пад сярпамі калоссе,
Ён пайшоў – і адзін нарадзіў Беларусь,
І для першага разу някепска ўдалося.
Ці можна прыдумаць і нарадзіць краіну? Ці можна ў прыдуманай краіне жыць? Пытанні нараджаюць новыя пытанні, калі спрабуеш зразумець тое, што стварыў Караткевіч.
І гэтыя створаныя ім міфы куды больш улюбёныя (бо рамантычныя і натхняльныя), чымся вобразы Беларусі Францішка Багушэвіча. Гэта адзначалі героі фільму «Уладзімір Караткевіч. Душа застанецца». Сярод іх – Васіль Сёмуха, Рыгор Барадулін, Адам Мальдзіс, Валянцін Акудовіч, Андрэй Хадановіч… Гучыць у фільме і голас самога Уладзіміра Караткевіча: ён чытае свае творы, выступае на вечарыне з нагоды 50-годдзя. Мы дзякуем яму за кнігі і Беларусь у іх, а ён там дзякуе беларускай зямлі, мове і ўсім нам, бо без нас «ён нішто».
Рэжысёр фільму Віктар Корзун кажа, што стужка пра Караткевіча кладзецца ў кінадакументалісцкі пантэон пра беларускіх творцаў, які пакрысе ствараецца і дэманструецца на «Белсаце», а прымеркаваны ён да юбілею пісьменніка (у мінулым лістападзе яму споўнілася б 80 гадоў).
«Караткевічу было некамфортна, нецікава ў савецкай Беларусі – і ён, рамантык, геніяльна стварыў сваю. І яна, калі мы чытаем ягоныя творы, неўпрыкмет і натуральна заходзіць у нас і расцякаецца па жылах, як кісларод. Таму Караткевіч добра прадаецца дасюль. Гістарычныя раманы – гэта ягоная місія папулярызацыі беларушчыны, для душы – паэзія, да якой мала хто даходзіць, не ўяўляючы, што ў Караткевіча цудоўныя глыбокія вершы», – кажа Віктар Корзун.
Так, ён прыгадвае такія радкі з вершу-песні «Як сканаю – душа застанецца…»
Ў пільным флюгеры, што пад ветрам
Над страхою ў каханай звініць.
І аднойчы, на золку бязлюдным,
Уздыхне яму ветрык: «Пара!» –
І павернецца ён, і разбудзіць
І дзяўчыну, і свет, і край.
Будзе сонца.
Пад неба ў блакіце
Дуб-Атлас падставіць плячо, –
І тады вы той флюгер разбіце
Справядлівым і новым мячом.
«Разбіццё флюгера – гэта мара пра канец трывогі за Беларусь і рабленне-развіццё Беларусі посткараткевіцкага часу, той краіны, якая стане ўвасабленнем ягоных і нашых мараў», – гэтак трактуе радкі рэжысёр.
Як тое часта бывае, шмат цікавага засталося за кадрам. Напрыклад, адпаведныя атмасферы караткевічавых твораў пошукі легендарнай запіскі творцы, напісанай ім перад смерцю і перададзенай мастаку Аляксею Марачкіну са словамі: «Ты ж ведаеш мой раман «Чорны замак Альшанскі»? Там гаворыцца пра тайнапіс. Я табе даю свой тайнапіс. Зашыфраванае ў ім – вельмі важнае для мяне і для нас усіх».
Шыфр, паводле Марачкіна, такі: а-3, б-1, в-2, г-2 (загалоўныя), г-1 (у радку), д-3, з-1, е-9, і-3, й-1, к-2, л-2, м-1, н-2, о-2, п-1, р-3, с-1, у-3, ў-1, ц-3, ы-1, ь-1, ю-1, я-1, апостраф-1, кропкі-2, коска-1, працяжнік-1.
Але арыгінал згубіўся, кажа Віктар Корзун. Таямніца дасталася.
Прэм’ера дакументальнага фільму «Уладзімір Караткевіч. Душа застанецца» адбылася 20 траўня а 21.40.
Цяпер стужка даступная он-лайн для прагляду і спампоўвання ў раздзеле Фільмы, кліпы
